Het gruwelijke verhaal van pater-missionaris Bernardus Johannes van Klaarwater uit Baarn

Bernardus Johannes van
Klaarwater (1896-1943)

Bernardus Johannes (Bernard) van Klaarwater werd in Baarn geboren op 2 februari 1896 als zoon van Bernardus Johannes van Klaarwater (1866-1934) en Anna Elisabeth Kessels (1862-1897). Vader Bernard was timmerman en had een groot gezin. Na de geboorte van Bernard jr. beviel moeder Anna Elisabeth Kessels van een levenloze zoon. Die bevalling zou zij zelf ook niet overleven. Ze stierf al toen Bernard jr. pas tweeëneenhalf jaar oud was. Vader Bernard bleef achter met vijf jonge kinderen. Hij trouwde een jaar later met Anna Portengen. Anna Portengen kreeg ook nog eens negen kinderen waardoor het totaal aantal kinderen op vijftien (waarvan twee levenloze) kinderen uitkwam. Ook stiefmoeder Anna werd niet oud. Zij stierf in 1917, op 48 jarige leeftijd.

Bernard jr. besloot al jong dat hij priester wilde worden. Het is begrijpelijk dat deze priesterroeping in het gezin met wat reserve werd kennisgenomen. Toch mocht hij naar de apostolische school van de missionarissen van het H. Hart (M.S.C.) te Tilburg. Nadat hij het gymnasium had doorlopen, volgde het noviciaat in Someren. Op 21 september 1916 deed hij professie. Daarna begon hij aan een studie filosofie en theologie in Arnhem. Met nog zes medebroeders werd hij op 15 augustus 1921 te Utrecht priester gewijd en daarna was het wachten op een benoeming. Het liefst wilde hij aan het werk in overzeese gebieden, bij voorkeur Indonesië of de Filippijnen. Het werd het apostolisch vicariaat van Rabaul (en daar nog 670 km vandaan, bij het eiland Manus, een plek nog drie keer verder dan het einde van de wereld). Op 30 januari vertrekt hij vanaf Londen.

Bernardus Johannes van Klaarwater (midden) tot priester gewijd (1921)

Bernard sr. en Bernard jr. bij de priesterwijding 1921

Bernard was groot van postuur, stevig gebouwd, intellectueel ruim voldoende begaafd, goed in organiseren, graag en spontaan helpend, opgewekt van aard, oprecht vroom en in alles een serieuze kloosterling. Als minder positieve puntjes worden van hem vermeld dat hij regelmatig vergeetachtig is en vaak te laat komt. De overste destijds besluit zijn rapport: Joh. 1, 47 (een echte Israëliet, een mens zonder bedrog.) Samen met twee Duitse medebroeders en drie Nederlandse zusters begint hij met grote ijver. In het gebied Manus met zijn vele kleinere eilanden erbij was de katholieke missie pas in 1913 begonnen, met een zeer moeilijke start. Nu het Duits koloniaal gebied inmiddels Australisch was, had men er nu niet-Duitse hulp nodig. Ook de Lutherse kerkgemeenschap had een aantal zendelingen op het eiland. De bevolking voelde zich heel wat beter thuis op het water dan op vaste grond. Er werden ook heel wat, onderling sterk verschillende, dialecten gesproken. Gelukkig waren er kostbare en vaak zeer toegewijde catechisten.

Na 11 jaar komt Van Klaarwater voor de eerste keer (en zoals we nu weten voor de laatste keer) naar Nederland terug voor een goede vakantie. Hij scheept weer in op 4 december 1935. Terwijl in het Westen vanaf september 1939 de oorlog al volop woedde, besloot de Japanse kroonraad in 1941 tot oorlog tegen V.S. en Groot-Brittannië en werden daardoor ook de noordkust van Papua Nieuw-Guinea en de eilanden in de Bismarck-Zee daar bezet. Ook Manus Island kwam onder Japans gezag. Op New-Brittain werden toen alle aanwezige missionarissen en andere vreemdelingen (350 personen) in een enorm kamp nabij Rabaul achter prikkeldraad gezet, bewaakt door de Japanse militaire politie.

Manus Island bij Papua New Guinea
Bron: Google Maps

In 1943 ontving de Japanse commandant kort achtereen drie brieven vanuit het hoofdkwartier:

- alle buitenlanders naar Rabaul overbrengen
- de Akikaze (een torpedojager) komt langs om de mensen aan boord te nemen
- en, eenmaal op open zee, werd door een kleine boot de derde brief aan kapitein Sabe overhandigd. Het was donderdag 18 maart 1943. De brief was verzegeld. Luitenant Kai en de gehele bemanning raakten van streek, maar bevel was bevel. In alle haast werd op het achterdek een houten platform met daarop een soort schavot gebouwd. 2 bij 2 meter, 3,50 meter hoog. Terwijl de snelheid van het schip werd opgevoerd begon de moordpartij.

Het schip Akikaze waar de gruweldaden plaatsvonden
(bron: Wikipedia)

De mannen kwamen eerst aan de beurt, daarna de vrouwen. Men moest zich uitkleden tot op het ondergoed. Dan werd men geblinddoekt. De handen werden bij de polsen vastgebonden aan een haak die aan een kabel bevestigd was. Het slachtoffer werd dan omhooggetrokken en door enkele soldaten doodgeschoten. Men liet het lichaam zakken, maakte het los en wierp het in zee. Drie kinderen werden levend in zee gegooid. De schietpartij begon kort na het middaguur en duurde ongeveer drie uur. Er werden 60 mensen omgebracht. Het schip voer op volle snelheid om zodoende het geluid van het schieten te overstemmen. Na zonsondergang bereikte men Rabaul. Jarenlang is men onwetend gebleven omtrent het lot van Bernard van Klaarwater. Hij moest op zee verdwenen zijn, maar nadere gegevens ontbraken. Pas in de jaren zestig is pater Ralph M.Wiltgens S.V.D. erin geslaagd via officiële instanties in Australië en de Verenigde Staten van Amerika de geschiedenis van de Akikaze te achterhalen.

Zo kwam pater-missionaris Bernardus Johannes van Klaarwater op gruwelijke wijze aan zijn einde. Op 18 maart 1943, op open zee bij het eiland Manus, op weg naar Rabaul. Hij werd slechts 47 jaar oud. Vader Bernard leefde al niet meer, maar voor de rest van de familie moet het nieuws als een bom zijn ingeslagen.

Het grote gezin Van Klaarwater. In het midden Bernardus Johannes sr. met
zijn tweede echtgenote Anna Portengen. Bernard jr. is de tweede van rechts.
Hij heeft zijn hand op de schouder van zijn halfbroer Frederik Hendrik van
Klaarwater, de bekende aannemer van het Melkpad in Baarn

Bron: Website Nicolaaskerk Baarn. Een uitgebreide beschrijving van dit vindt u in hoofdstuk VIII van het boek GETUIGEN VOOR CHRISTUS, ondertitel: Rooms-katholieke bloedgetuigen uit Nederland in de twintigste eeuw, dat in 2008 is uitgegeven in opdracht van de Nederlandse bisschoppenconferentie, en te bestellen is: Administratie NRL, Biltstraat 121, Postbus 13049, 3507 LA Utrecht.
Met dank aan mevr. E. Sierink-Van Klaarwater uit Soest voor het prachtige beeldmateriaal. Het familieportret is afkomstig van dhr. F.H.J. van Klaarwater uit Udenhout, waarvoor hartelijk dank.

Update 25-7-2019: We kregen een leuk berichtje uit Haarlem van schrijfster/blogster Marianne Visser van Klaarwater. Haar vader Petrus Ignatius (Piet) van Klaarwater (1913-1989) was een broer van pater Bernardus van Klaarwater. Zij schreef in haar blog een prachtig verhaal over bedevaartsoord Brielle waarin ook over het familiedrama wordt geschreven. Klik hier om dit artikel te lezen.

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.