De Spaanse griep in Baarn

Een hospitaal vol met slachtoffers van de Spaanse Griep
Bron: Wikipedia

Als we aan vreselijke ziekten en epidemiën denken, dan denken we in eerste instantie vaak aan ziekten als de pest, pokken, typhus, cholera, t.b.c. en aids. Stuk voor stuk vreselijke ziekten die in de afgelopen eeuwen miljoenen levens verwoest hebben. Bij een ziekte als 'de griep' wordt niet gelijk gedacht aan een ernstige, dodelijke ziekte, want is het niet zo dat je na een paar dagen op bed liggen, en je flink beroerd voelen, je weer volledig herstelt? Vaak is dat gelukkig zo, maar wist u dat het griepvirus verantwoordelijk is voor de grootste pandemie (wereldwijde epidemie) die zich ooit heeft voorgedaan? En nog steeds vrezen de deskundigen met grote vrezen. De vraag is niet OF zich een volgende verschrikkelijk griep-epidemie zal voordoen, maar WANNEER die zich zal openbaren. Geen leuke gedachte. De medici maken zich grote zorgen en doen hun uiterste best om het zich steeds muterende virus het hoofd te bieden.

In 1918 ging het helemaal mis. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) brak de Spaanse griep uit. De Eerste Wereldoorlog kostte wereldwijd aan circa 10 miljoen militairen en 5 miljoen burgers het leven, maar dat was nog niets vergeleken met wat de Spaanse griep zou aanrichten. Naar schatting eiste deze groep aan ongeveer 50 miljoen mensen het leven. Het griepvirus doodde in 24 weken meer mensen - het dubbele zelfs - dan het aidsvirus in de afgelopen 24 jaar heeft gedood. Het was verschrikkelijk.

Waar het virus precies vandaan kwam is niet bekend. De naam doet vermoeden dat de oorsprong van het virus in Spanje lag, maar de naam 'Spaanse griep' ontstond omdat in Spanje uitgebreid in de media geschreven werd over het virus. De oorlogvoerende landen publiceerden zo min mogelijk over het virus, zodat 'de vijand' niet zou merken hoe zeer het land getroffen werd door de ziekte. Er wordt wel gedacht dat het virus is overgekomen uit Amerika. Dat land verscheepte met grote hoeveelheden militairen naar Europa om een eind aan de Eerste Wereldoorlog te maken. Vele militairen stierven al voordat ze Europa bereikten. Of de oorsprong echt in Amerika lag is niet meer te achterhalen.

Zo snel als het virus in 1918 opkwam, zo snel verdween het in 1920 ook weer. In 1918 was er sprake van twee griepgolven. In 1920 een derde. Bij de eerste golf leek het om een normale griep te gaan, maar de tweede golf was een massamoordenaar. Daarbij was het opvallend dat vooral jonge mensen aan de ziekte stierven. Met name mensen tussen 15 en 34 jaar oud. Het sterftepercentage in die leeftijdscategorie was maar liefst twintig maal hoger dan in de jaren daarvoor. Mensen die stierven in de bloei van hun leven. Om die reden werd in eerste instantie gedacht dat het om een nieuwe, geheimzinnige, onbekende ziekte zou gaan.

Willem van der Horst, overlijdensbericht.
Bron: Dhr. F.J. Lammers, Baarn

Ook Baarn bleef niet verschoond van deze wereldwijde ramp. In 1918 stierven ruim 30% meer mensen in Baarn dan gemiddeld in de jaren daarvoor. De gemiddelde leeftijd van de overledenen daalde dramatisch. Ook in Baarn werden vooral jongere mensen getroffen. Vreemd is dat in de twee jaar daarna het aantal sterfgevallen onder gemiddeld lag. 1918 was echter een rampjaar, ook in Baarn.

Het plukje haar van Willem van der Horst dat nog
steeds door de familie wordt bewaard.
Bron: Dhr. F.J. Lammers

Veel families kregen te maken met deze vreselijke ziekte.
Een schrijnend voorbeeld daarvan is Willem van der Horst, die op 30 maart 1914 in Baarn geboren werd als zoon van Willem van der Horst en Francina Maria Snijder. Hij stierf op 21 november 1918, tijdens de tweede, dodelijke griepgolf aan de Spaanse griep. Hij werd vier dagen later begraven op de oude begraafplaats aan de Berkenweg. De familie was verslagen van verdriet. Nog steeds bewaart de familie een plukje haar als herinnering aan het kleine mannetje, slechts 4 jaar oud, slachtoffer van de verschrikkelijke ziekte.

Rijkje en Evert Hop, broer
en zus, slachtoffer van de
Spaanse griep.
Bron: Dhr. W. Hop, Zaandam

Evert Hop (1898-1918)
Bron: Dhr. W. Hop, Zaandam

Maar wat te denken van deze familie. Wulfert Hop en Evertje Pijpers, ouders van Hendrik Hop (1911-2000), grondlegger van de betonfabriek op het zuidereind. Wulfert en Evertje kregen in 1898 en 1899 hun eerste twee kinderen, Evert Hop (1898-1918) en Rijkje Hop (1899-1918). U ziet het al aan het overlijdensjaar van beide kinderen. Ook zij werden slachtoffer van de Spaanse griep. Rijkje stierf op 29 oktober 1918 op 18-jarige leeftijd, Evert een dag later op 20-jarige leeftijd. Het gezin woonde op dat moment in Eemdijk en de twee jongelingen werden daarom in Bunschoten, op begraafplaats Memento Mori begraven.

Heintje Hop en Jannetje Hop in traditionele rouwkledij bij het overlijden van hun
zus en broer Rijkje en Evert
Bron: Dhr. W. Hop, Zaandam

Willem Jacobus Camper
(1890-1918)
Bron: Dhr. N.K. Jansen (†), Baarn

Vele families in Baarn kenden zo hun slachtoffers. Een oudoom van mijn echtgenote Anja, Willem Jacobus Camper (1890-1918), tweelingbroer van haar grootvader Jan Camper (1890-1956), werd ook slachtoffer van de Spaanse griep. Ook hij was in de bloei van zijn leven, slechts 28 jaar oud. Hij stief op 3 november 1918, dus ook tijdens de tweede golf van de epidemie. Vier dagen later werd hij begraven op de oude begraafplaats aan de Berkenweg.

Jan de Ruiter
(1881-1918)
Bron: Mevr. G. de Ruiter-Koenen (†), Baarn

Tot slot is er in mijn eigen familie ook nog een slachtoffers van Spaanse griep te betreuren: Mijn overgrootvader Jan de Ruiter (1881-1918). Jan trouwde op een voor die tijd relatief late leeftijd met Hermina Maria van Kesteren (1879-1943). Dat was in 1912, Jan was toen al 31 jaar oud. Hij stierf op 37 jarige leeftijd op 13 november 1918 en twee dagen later werd hij op de oude begraafplaats begraven. In die zes jaar dat het echtpaar getrouwd was, wisten ze toch nog vijf kinderen op de wereld te zetten waarvan er vier de volwassen leeftijd haalden, waaronder mijn grootvader Willem de Ruiter (1915-2002). Overgrootmoeder Hermina Maria hertrouwde niet meer en moest de kinderen alleen opvoeden.

Zoals u wellicht ontdekt heeft zijn alle hier genoemde slachtoffers overleden tijdens de tweede, rampzalige, griepgolf. Ook Baarn ontkwam niet aan het virus dat de wereld teisterde. Laten we hopen dat de wetenschap komende griepgolven de baas kan blijven.

Voor dit artikel werd ik geïnspireerd door een boek dat ik in de vakantie las: Het drama van 1918, over de Spaanse griep en de zoektocht naar virus en vaccin, van Eric Mecking. Dit boek heeft ook als bron gediend voor veel van de feiten in het eerste gedeelte van dit artikel. Voor wie meer wil weten over dit onderwerp is dit boek een echte aanrader.

Een wondermiddel tegen de Spaanse griep aangeboden
door een Baarnse drogist.
Bron: Baarnsch Nieuwsblad, 23-8-1918
Archief Historische Kring Baerne

Kort na het plaatsen van dit artikel vond Ed Vermeulen in het archief van de Historische Kring Baerne nog deze advertentie in het Baarnsch Nieuwsblad van 23 augustus 1918. Deze 'Glorin tabletten' die deze Baarnse drogist Faassen aanbood hielpen natuurlijk niet tegen de Spaanse griep en moeten we helaas ook onder de noemer kwakzalverij scharen. Ed bedankt voor deze aanvulling!

De drogisterij van Hubertus Faassen (1874-1952)
Bron: eigen collectie

Hier nog een mooie foto van de drogisterij die bovengenoemde advertentie plaatste. Boschstraat 2, bij de Brink.

Eric van der Ent

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op  Facebook en Twitter