Baarn op de wereldzeeën, een Baarns verhaal met een nautisch tintje

door Ed Vermeulen

De trouwe lezer van Groenegraf.nl zal het niet ontgaan zijn: naast verhalenschrijver ben ik ook vrijwilliger bij de Historische Kring Baerne (HKB). Op gezette tijden (check de HKB-site) kunt u mij en mijn collega’s aantreffen in de ietwat verscholen, maar toch zeer centraal gelegen ruimte in de kelder van de Baarnse Bibliotheek. Daar waar Groenegraf.nl zich meer toelegt op de digitale opslag van het Baarnse verleden, is zeker bij de HKB sprake van fysiek opslaan en bewaren. De prachtige collecties in de archieven spreken hierbij een duidelijke taal! Eén ding is duidelijk: beide partijen koesteren uw en mijn (Baarnse) verleden. Over onze activiteiten schreef ik het eerder op Groenegraf.nl geplaatste verhaal ’Liefdewerk Oud Papier’. Soms wordt mij de vraag gesteld waar en hoe ik inspiratie voor een nieuw verhaal opdoe. Het antwoord op deze vraag is even snel gegeven als de vraag gesteld. Afhankelijk van het feit hoe je in het ’Baernse’ leven staat, ligt de inspiratie om de hoek, op straat, een gebeurtenis uit het verleden of zoals in dit geval door een soort kruisbestuiving via een door een collega vrijwilliger aangereikt ideetje.

Baarnsch Nieuwsblad

Bericht in Baarnsch Nieuwsblad 5 mei 1922,
bron archief Historische Kring Baerne.

Op 4 november 2013 stuurde Ton van der Oudenalder, maker van vele prachtige tentoonstellingen bij de HKB, mij het volgende berichtje: ’Bijgaand een klein stukje tekst uit de Baarnsch Nieuwsblad van 5 mei 1922. Iets voor een verhaaltje?’

Het begin van een zoektocht in het (redelijk) nabije verleden. Of de aan de Koninklijke Nederlandsche Stoomboot-Maatschappij (KNSM) in Amsterdam geschonken ’mooie foto’s’  behouden zijn gebleven bij de verkoop van het schip heb ik niet kunnen achterhalen, maar ik heb genoeg redenen om aan te nemen dat dit niet het geval is. Blijft de vraag wat er op de foto’s te zien is geweest. Het Badhotel misschien, paleis Soestdijk, villa Peking of een andere fraaie Baarnse bezienswaardigheid? Helaas bleef ook deze vraag onbeantwoord.

Het Badhotel in andere tijden.
Foto: H.Kleinmann & Co, Haarlem.

Van stoomschip naar motorschip
Een schip met de naam Baarn van de KNSM kende ik wel, maar dat er in 1922 al een ’Baarn’ over de wereldzeeën voer was nieuw voor mij. Gelukkig gaf het in 1956 uitgegeven herdenkingsboek ’Gekroonde Koopvaart (Honderd jaar KNSM)’ uitsluitsel. Een korte speurtocht in het nautische verleden leerde mij dat er maar liefst vier(!) schepen met de naam ’Baarn’ zijn geweest.

s.s. Baarn rond 1920; in 1925 gestrand en verloren gegaan.
Archief: Ton Kompier (oud) KNSM

Baarn 1: 1920-1922. 5245 bruto register ton (brt). Gebouwd in Hartlepool, in 1922 verkocht naar Newcastle, herdoopt in ’Cairnavon’. 1925: onderweg van Leith naar Montreal gestrand en verloren gegaan.
Baarn 2: 1927-1943. 5621 brt. Gebouwd door werf C.v.d. Giessen & Zn., Krimpen. Op 11 juli 1943 tijdens de invasie van Sicilië op de rede van Avola door Duitse vliegtuigen gebombardeerd en geheel uitgebrand. Later door Britse oorlogsschepen tot zinken gebracht.
Baarn 3: 1945- 1971. 7646 brt. Gebouwd als ’Clark Victory’ in Portland, Oregon USA. Later herdoopt in ’Tropero’. In 1949 in dienst van de KNSM als ‘Baarn’. In 1966 verkocht naar Panama. Aansluitend in de vaart onder Griekse vlag als ’Trade Banner’. In 1971 in Taiwan gesloopt.
Baarn 4: 1972 -  ?.  9955 brt. Gebouwd als ‘Araluck’, herdoopt in ‘Appian’. In 1976 als ‘Baarn’ bij in dienst bij de KNSM, later Nedlloyd tot 1986. Aansluitend diverse keren doorverkocht en herdoopt. Laatstelijk doorverkocht naar Ukraine.

                           

KNSM Kwartetspel: Baarn 
Zou er ooit een KNSM kwartetspel bestaan hebben dan hadden de vier beschreven schepen ’Baarn’ er ongetwijfeld een plaatsje in gekregen.
’Mag ik van u van het kwartet Baarn het t.s.s. Baarn no.3. Kwartet!’

Begraven in Baarn

Graf familie Ramann, Oude Algemene
 Begraafplaats, Berkenweg, Baarn.
Foto: collectie HKB.

In het door mij geraadpleegde boek ’Gekroonde Koopvaart’ bevindt zich een namenlijst van Commissarissen en Directeuren van de KNSM uit de periode 1856-1956. Een check via Groenegraf.nl maakte al snel duidelijk dat in Baarn tenminste vijf topfunctionarissen van de KNSM hebben gewoond en op één van onze Baarnse begraafplaatsen hun laatste rustplaats hebben gevonden. Het betreft de heren C.W.J. Ramann, J.B.A. Jonckheer, P.E. Tegelberg, C.M. van Rijn en G.H. Crone. Over een ieder van onze bovengenoemde plaatsgenoten valt uiteraard iets te vertellen. Ik beperk me tot de heer Ramann, de enige van de vijf KNSM bestuurders wiens graf zich op de Oude Algemene Begraafplaats aan de Berkenweg bevindt en over wie Mart Karsemeijer van de werkgroep Oude Begraafplaats aan de Berkenweg mij enkele gegevens aanreikte.

Woonhuis Ramann, tevens kantoor KNSM,
thans Spuistraat 38, Amsterdam.
Bron: Gekroonde Koopvaart.

Christiaan Wilhelm Justus Ramann, geboren 6 februari 1831 in Mainstockheim aan de Main (Beieren), even oostelijk van Würzberg, groeide op in Harburg een voorstad van Hamburg. Hij trouwde Marianne S. Stants. Na haar overlijden hertrouwde hij met Rebecca da Costa, dochter van de bekende Amsterdamse dichter Isaäc da Costa. Naar verluidt woonde het echtpaar in de Eemstraat. De familie da Costa onderhield goede contacten met Groen van Prinsterer, de grondlegger van de Protestants Christelijke politiek. Ramann was in Duitsland koffiehandelaar en had veel (zakelijke) contacten met collega’s in Amsterdam. In 1854 richtte hij de Harburger Stoomvaart Mij. op. Vaargebied: Harburg – Amsterdam vice versa. In 1856 richtte hij samen met de heren C.A von Hemert en M.H. Insinger de KNSM op. Gedrieën vormden zij in de beginjaren de directie van deze bekende, nu niet meer bestaande, Amsterdamse rederij.
   
     
Het vaargebied van de KNSM in het begin van haar bestaan : Oostzee, Kopenhagen, Sint Petersburg, Duitse havens langs de Rijn en Main en Franse havens in de Middellandse Zee. In 1875 was Ramann betrokken bij de oprichting van de Stoomvaart Mij. Zeeland. In Baarn onderhield hij goede contacten met Prins Hendrik de Zeevaarder, die bij transacties vaak voor de financiële middelen zorgde. Ook had de familie Ramann veel belangstelling voor muziek en toneel en ondersteunde veel artistieke initiatieven. Ramann is overleden op 28 januari 1907 en werd begraven op de Oude Algemene Begraafplaats.

Van NEVAS naar adoptie
Kort na de Tweede Wereldoorlog, op 23 november 1946, werd de Vereniging tot Adoptie van Schepen (NEVAS) opgericht. In de Raad van Bestuur klinkende namen als W.H. de Monchy, directeur van de Holland Amerika Lijn, en Lt.-Admiraal b.d. C.E.L Helfrich, tijdens de Tweede Wereldoorlog commandant Zeemacht in Ned. Indië, later bevelhebber der Zeestrijdkrachten. Eind 1947 waren reeds meer dan 200 schepen geadopteerd. Later zou Prins Bernhard beschermheer worden van de vereniging, die zich ten doel stelde de band tussen de wal (scholen en verenigingen) en schip en met name de opvarenden te onderhouden en te versterken.

't Kraaiennest,
collectie Ed Vermeulen.

Een belangrijke rol in de communicatie tussen NEVAS en de adoptie-partijen was weggelegd voor het tijdschrift ’t Kraaiennest, dat ieder kwartaal verscheen. Dat de toen varende Baarn, de no. drie uit het eerder genoemde lijstje geadopteerd zou worden door een school uit ons eigen Baarn lag voor de hand. Meteen na de indienststelling bij de KNSM in 1949 werd het schip al geadopteerd door de Nieuwe Baarns(ch)e School (NBS) aan de Smutslaan. Ik zelf zat op de Hervormde Lagere School in de Spoorstraat, maar via een speelkameraadje hoorde ik over deze  adoptie. Leek me spannend en avontuurlijk.

NBS Smutslaan, waar is de tijd gebleven?

Foto links: collectie. John Kappers, Baarn, foto rechts: collectie Stichting Groenegraf.nl

Krantenbericht 7 september 1950 

De NBS heeft een aantal jaren met veel enthousiasme de adoptie verzorgd. In ondermeer september 1950 werd door een groep leerlingen en enkele begeleidende onderwijzers een bezoek gebracht aan het schip dat na haar reis lag afgemeerd in de haven van Amsterdam. Dit nieuws haalde zelfs de landelijke pers.

‘Onze’ Baarn was er een uit een serie van drie. Naast de Baarn nam de KNSM in de jaren 1947 en 1949 ook de Breda en de Bennekom in dienst. Het waren zogenaamde Victory-schepen, een type vrachtschip dat in grote aantallen, ongeveer drieduizend, door Amerikaanse en Canadese scheepswerven werd gebouwd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Navraag bij de Historische Verenigingen van Breda en Bennekom leerde mij dat in genoemde plaatsen geen schepen met deze naam door scholen zijn geadopteerd.

Het door NBS geadopteerde t.s.s. Baarn.
Coll. Jan G. Nierop, Maritiem Trefpunt Almere.

Correspondentie en souvenirs
Er werd over en weer gecorrespondeerd. Een voorbeeld van een vanaf een schip gestuurde brief: ’Brief van de Atlantische Oceaan’ uit het jaar 1949 geschreven  door een passagier, Dr. in de biologie, aan boord van het s.s. Eemdijk, van de Holland Amerika Lijn. De betreffende brief, opgenomen in het eerder genoemde tijdschrift ’t Kraaiennnest, begint als volgt:
’Atlantische Oceaan 26 Mei 1949 36° NB. 50° WL. Beste Jongens en Meisjes, men heeft me gevraagd, iets te schrijven over het leven op de Oceaan. Niet het leven van de zeelui bedoel ik, maar het leven van de dieren en planten, die we op de Atlantische Oceaan aantreffen’                        
                  

De bemanning bracht van de reizen souvenirs mee, welke op school in het ingerichte zogenaamde Scheepshoekje werden tentoongesteld. Ook de maatschappijvlag van de KNSM, de Kroonvaardersvlag, vond een plaatsje aan de wand in één van de lokalen van de school. Maar het onbetwiste hoogtepunt van de adoptie vormde ongetwijfeld het jaarlijkse bezoek dat de betreffende schoolklas bracht aan het tss Baarn, wanneer het schip in haar thuishaven Amsterdam lag afgemeerd. In het in 2008 door de NBS uitgegeven jubileumboek t.g.v. het 100jarig bestaan van de school staan een paar gezellige kiekjes van zo’n bezoek.

Bezoek aan t.s.s Baarn in waarschijnlijk 1954. Prachtige pose van de kapitein en zijn echtgenote. Herkenbare NBS'ers... onder de trap Hein Braat, op de achtergrond Boudewijn Klaverstijn (l) en Fred Wijsmuller.
Bron:Jubileumboek NBS. 

Herinneringen in zwart-wit
De allermooiste foto ziet u hierbij. Ik dank deze foto aan Tineke Schaars, gastvrouw bij de HKB en (oud)leerling van de NBS. Zij vertelde mij deze foto in haar bezit te hebben. Ook een klasgenoot van Tineke, Gerda Bierhaalder Valk haalde deze foto uit haar album met jeugdherinneringen tevoorschijn. Ongetwijfeld zal deze foto nog in veel meer Baarnse fotoalbums een plaatsje hebben gevonden.

Bezoek NBS aan t.s.s Baarn, september 1950, v.l.n.r:  ? , Ietje van Nooten, Gerda Bierhaalder Valk, Tineke Schaars, Froukje Wiersma, Aad van Elk, Jan Wessels, onderwijzer H.A. Boesveld, ? , Katinka Schreij, Kees Groeneveld of Groenesteijn, ? , Arie van Leeuwen, Joop Heij, Mary Esser.
Foto: Coll. Tineke Schaars.

Een gesprekje met beide dames leverde ook nagenoeg alle namen van hun voormalige klasgenoten op. Plaatje compleet! Kort daarna sprak ik de nu in Soest wonende (oud) Baarnaar en zeeman Fred Wijsmuller die mij vertelde in de jaren vijftig van de vorige eeuw ook met de NBS aan boord van het t.s.s. Baarn geweest te zijn. Zijn herinneringen werden kort en bondig samengevat in de zin: ’Eigenlijk weet ik er niet veel meer van, ja, wel dat we aan boord achter de meiden aanzaten.’ Klare zeemanstaal! Of zoals een leraar van mijn vroegere Zeevaartschool in Amsterdam het ooit omschreef: ’Zo helder als Fosco, maar niet zo doorzichtig!’ Dat Fosco een uiterst ondoorzichtig chocoladedrankje was  werd door hem gemakshalve, of was het opzettelijk, genegeerd.                      
Kort en goed: de inspiratie en achtergronden voor een verhaaltje zijn soms dichter bij huis te vinden dan u denkt. Dat in dit specifieke geval ’huis’ staat voor ‘Historische Kring Baerne’  zal u inmiddels duidelijk zijn!








Ed Vermeulen (1942)



Dit verhaal is de uitgebreide versie van ’Baarn op de wereldzeeën’ gepubliceerd in de juni 2015 editie van Baerne, het mooie blad van de Historische Kring Baerne.

'U heeft het verhaaltje gelezen. Zin om mee te varen met het m.s. Baarn naar Paramaribo, Suriname? Klik op deze link:  https://youtu.be/OjAKOrXSFyQ
Goede reis en behouden thuisvaart!'

Met dank aan:
Gerda Bierhaalder Valk, Tineke Schaars - HKB,  Mart Karsemeijer - HKB, Ton Kompier (oud) KNSM, Jan Nierop - Maritiem Trefpunt, Almere, Ton van der Oudenalder - HKB, Johan Piek (oud) onderwijzer NBS, Fred Wijsmuller.

De foto’s van het goede schip Baarn komen uit de collecties van Ton Kompier (oud KNSM) en Jan Nierop, Maritiem Trefpunt Almere

Bronnen:
G.H. Knap: ’Gekroonde Koopvaart (Honderd jaar KNSM)’, uitgave 1956
Nieuwe Baarnse School 1908-2008, 100 jaar NBS, uitgave 2008
Bram Oosterwijk: ’Op één koers- Nedlloyd’, uitgave 1988
Aad Schol: ’KNSM’, uitgave 1998
Groenegraf.nl
’t Kraaiennest- NEVAS, uitgave Oktober 1949

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter