Sranan Gowtu (Surinaams Goud) in winters Baarn

door Ed Vermeulen

Een herinnering aan gebeurtenissen in het jaar 1975 die aangeven dat de opvang van grote groepen mensen van buitenaf of het nu repatrianten, vluchtelingen of landgenoten van overzee betreft nooit helemaal van een leien dakje gaat, toen niet en nu niet.

Tijdens mijn werkzame leven bij Polygram had ik een viertal collega’s met een duidelijk zichtbare Surinaamse achtergrond. Alle vier in Suriname geboren, ik weet het zeker. Ook de vriendelijke dame die in de jaren tachtig van de vorige eeuw bij mijn dementerende moeder thuiszorgwerk verrichtte kwam uit onze voormalige kolonie in Zuid Amerika. Nog altijd is er de blik van herkenning bij een toevallige ontmoeting in het dorp. De onderwijzeres van de basisschool van twee van mijn kleinkinderen kwam eveneens uit dit tropenland. Ik wens alle schoolkinderen een lieve juf zoals zij! Als u me nu vraagt of het thema Suriname toen tussen ons een onderwerp van gesprek was moet ik u teleurstellen. Ik vroeg er niet naar en mijn collega’s spraken er niet over. Duidelijk een goed voorbeeld van een gemiste kans. Het is zoals het is. Eén van mijn voormalige collega’s is Shridath ’Cyriel’ Bhola. In Baarn en ver daarbuiten gekend als de oprichter van de stichting ’Sandesh’ en samen met Ed Hut de drijvende kracht achter het jaarlijkse georganiseerde en uiterst succesvolle en populaire ’Alltogether Festival’.

Shridath Bhola, een vriendelijk en zeer bevlogen mens, nauw betrokken bij het verbeteren van alles wat mensen met verschillende etnische achtergronden verbindt.

Goedlachse (oud) collega Shridath Bhola, organisator 'Alltogether Festival'

 

Duizend jaar Baarn...een collector's item!

In een bericht aan de Historische Kring Baerne (HKB) vroeg Shidrath zich af hoe het kwam dat bij beschrijvingen van het voormalige Badhotel het bijna altijd lijkt alsof de geschiedenis van dit beroemde gebouw eindigt bij het vertrek in 1974 van de Indische ouderen naar Verzorgingshuis Patria. Hij doelde hierbij met name op het door de HKB in 2013 uitgegeven succesvolle en inmiddels uitverkochte boek, ’Duizend Jaar Baarn’. Gevolgd door de vraag of het wel bekend was dat er nog in 1975 opvang van uit Suriname afkomstige landgenoten had plaatsgevonden. Tijd voor een gesprek met Shridath, waarin ik aangaf dat dit ‘misverstand’ zeer waarschijnlijk voortkwam uit het feit dat de diverse auteurs bij het schrijven van hun teksten keuzes moesten maken binnen de aan hen toegewezen tekstruimten. Maar inderdaad lijkt het soms als of met het vertrek van de laatste repatrianten uit het voormalige Nederlands Indië het doek compleet was gevallen voor het Badhotel. Niets is echter minder waar.
                   

Daarentegen is het wel zo dat in het door Wil Hordijk geschreven en in 2010 verschenen schitterende boek ’Torens van Baarn’, waaraan ook schrijfster Sandra van Berkum haar medewerking verleende, melding gemaakt wordt van de groep Surinaamse bewoners. Verder vertelde Shridath, die sinds mei 1974 in Baarn woont, over zijn betrokkenheid bij deze BAVO bewoners vanaf 1977 tot het moment dat de laatste elders werden gehuisvest. Zo was hij was ondermeer voorzitter geweest van de belangengroep van bewoners van het BAVO-huis.

Shridath als DJ, grote zaal BAVO, 1976.  (Coll. Cyriel Bhola)

Tijdens feestavonden trad hij zelfs meerdere malen op als DJ! Ook  vertelde hij dat Surinamers in het algemeen en met name diegenen met een Hindoestaanse achtergrond heel erg vasthouden aan hun ’roots’ (’ethnische wortels’ zo u wilt), cultuurwaarden en historie. Dit blijkt ondermeer uit hun talrijke aanwezigheid op het eerder genoemde ’Alltogether Festival’. Tijd voor een kleine reis terug in de tijd.

Van Badhotel naar BAVO    
De geschiedenis van het Badhotel is bekend: ooit gebouwd door de beroemde architect Berlage als luxe kuurhotel.
   

Het Badhotel in voorbije tijden (Coll.HKB)

Een situatie die duurde tot de Tweede Wereldoorlog toen het hotel door de Duitse bezetter in gebruik werd genomen als ’Rüstungsabteilung’ oftewel kantoor voor allerlei militaire (uitrustings)zaken. Volgens sommigen werd het gebouw ook voor frivolere zaken in het leven gebruikt. Het woord Freudenhaus, Hoogduits voor bordeel, viel zelfs. Direct na de bevrijding werden er ook onze Canadese bevrijders gehuisvest.

Andere tijden…andere automobielen! (Coll. HKB)

In de naoorlogse jaren werd geprobeerd de hotelfunctie onder de fraaie naam ’Grand Hotel Astoria Châlet’ in ere te herstellen. Er werden feesten en partijen gegeven. Ook mijn moeder danste er op de muziek van het Ballroom Orkest van Jan Corduwener. Dansavonden werden georganiseerd door Ad van Kralingen, de bekende Baarnse dansschoolhouder. Maar het is zoals het is, de grandeur van vroeger was voorbij. Nieuw geld nam de plaats in van oud geld. Andere tijden, andere normen en waarden.

Grand Hotel Astoria Châlet (toneel van feesten en partijen) (Coll. HKB)

Koningin Juliana bezoekt BAVO 14 november 1958 (Foto: Pot -  Anefo)

Toen de laatste eigenaar van het Badhotel, hotelier G. van der Meer, uit Baarn vertrokken was werd het gebouw door de Rijksgebouwendienst aangekocht met de bedoeling om er een verzorgingshuis voor Oorlogsslachtoffers te vestigen. Het bekende BAVO huis: Baarns Verzorgingshuis voor Oorlogsslachtoffers. Met daarin een revalidatiecentrum. Langzamerhand veranderde de functie van BAVO echter. De plaatsen die openvielen doordat de oorlogsslachtoffers gerevalideerd waren werden ingenomen door repatrianten uit Indonesië, het voormalige Nederlands Indië. In de daarop volgende jaren veranderde, bijna onmerkbaar, ook de bestemming van tehuis voor repatrianten naar bejaardentehuis met voornamelijk Indische ouderen. In 1950 woonden er nog honderd vijftig mensen. Op 14 november 1958 bracht onze toenmalige Koningin Juliana een bezoek aan BAVO en sprak zij met de bewoners.

Met het verstrijken van de tijd voldeed het BAVO huis niet langer aan de brandveiligheidseisen. Dit kwam mede doordat de bouwer, Berlage, tijdens de bouw rijkelijk veel hout verwerkte. Toen het tehuis in 1974 gesloten werd waren er nog ongeveer zeventig, meest bejaarde, bewoners. Zij gingen voor een groot deel naar het nieuwe verzorgingshuis Patria aan de Nassaulaan. De woorden Tempo Doeloe (Goede oude tijd) werden in de pers gebezigd, zij het zoals zo vaak ook in dit geval op een verkeerde manier. Wel bleef het gebouw nog steeds in de belangstelling van Monumentenzorg.

Verloedering en brand!
Maar belangstelling of geen belangstelling, de verloedering en verpaupering zette door. Op 6 juli 1975 woedde er zelfs een flinke brand in de oostelijke vleugel! In het lege gebouw dat al geruime tijd was afgesloten was van gas en elektriciteit laaiden in die nacht om kwart over drie op verschillende plaatsen de vlammen hoog op. De brandweer van Baarn, Soest en Lage Vuursche (!) werd ingezet om de brand te bestrijden.

Brand in het Badhotel! (Coll. HKB)

               

Brand meester! (Coll.HKB)

Verzet elders in het land

De Waarheid 7 juli 1975
(Coll. Groenegraf.nl)

Officieel is de oorzaak van de brand nooit vastgesteld. Geen sporen van brandstichting zijn gevonden. Toch deden hardnekkige geruchten de ronde die in deze richting wezen. Ook werd gefluisterd dat de brand wel eens iets te maken zou kunnen hebben met het gerucht dat het gebouw door het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (CRM) in gereedheid gebracht zou worden als opvangcentrum voor uit Suriname afkomstige landgenoten. Misschien niet zo scherp waarneembaar als in andere gemeenten, maar ook in Baarn bestond er een duidelijke argwaan tegen de gemaakte plannen.

Het artikel uit De Waarheid van 7 juli 1975 waarin gesproken werd van een ’houten’ gebouw spreekt boekdelen. Hoe het ook zij, de kans op monumentenstatus leek verdwenen!

Suriname
Suriname, sinds midden zeventiende eeuw een wingewest oftewel een soort kolonie van Nederland, werd nadat in 1954 een halfautonome status binnen het Koninkrijk de Nederlanden was verkregen, op 25 november 1975 zelfstandig.

De Nederlandse vlag werd gestreken en vervangen door de Surinaamse.

Vlaggenceremonie Paramaribo (Foto ANP)

De inwoners van het land hadden vanuit het koloniale verleden de Nederlandse nationaliteit en werden voor de keuze gesteld deze in te wisselen voor de Surinaamse. Naar zich laat raden een niet altijd gemakkelijke keuze. Velen kozen voor het behoud van hun Nederlanderschap. Dit betekende in de praktijk dat zij ook hun heil in Nederland moesten zoeken. Een grote volksverhuizing kwam op gang.

Dit lieten zij achter...

Hoeveel mensen uiteindelijk een nieuwe toekomst in Nederland dachten te vinden en ook gevonden hebben? Alleen al in de eerste golf kwamen veertigduizend mensen vanuit Suriname in Nederland aan, gevolgd door tienduizenden in de jaren daarna. Velen van hen vonden hun weg in de Nederlandse samenleving na aankomst Schiphol via een eerste opvang in o.a. ’Het Witte Huis’ te Soest van pensionhouder de heer Ph. van Kampen en aansluitend in ondermeer Baarn en Leeuwarden.

Het Witte Huis, Soest. De hr. Ph. van Kampen, pensionhouder, met zijn beide zoons. Datum 16 april 1971
  (Beeldbank Gemeente Soest) 

De heer van Kampen kon bogen op een al veertien jaar durende samenwerking met CRM bij het onderbrengen van grote groepen personen. Sinds 15 april 1975 ook van landgenoten uit Suriname.

Aankomst Schiphol

Opvang 

Badhotel,de finale!
Hoe erg de brand ook had huisgehouden in het verloederde gebouw, het verhinderde CRM niet nadat na lang politiek gesteggel een bouwvergunning voor herstel van het verwoeste gedeelte was verkregen om eind 1975 toch een aanzienlijke groep Surinamers, waarvan het merendeel van Hindoestaanse afkomst was, te huisvesten in een opgeknapte en enigszins bewoonbaar gemaakte vleugel van het gebouw.

Opvang in hotel te Bussum...rust. (Coll. Streekarchief Gooi en Vechtstreek)

Mevr. de Leeuw- Mertens in actieve dienst (Coll.HKB)

Maar zoals te doen gebruikelijk ging ook bij deze opvang niet alles van een leien dakje. Verre van dat. Naast de Baarnse bemoeide ook de landelijke politiek zich met de gemaakte plannen. Er was zelfs nog een kort geding nodig tussen de oorspronkelijke plannenmaker de heer van Kampen uit Soest en de eigenaar van het gebouw, Bouw- en Beleggingsmij. Lisman uit Zeist voordat het beoogde plan ten uitvoer kon worden gebracht. In Soest en Baarn was inmiddels in goed overleg een commissie ingesteld om de opvang te begeleiden. Namens Baarn namen vier personen deel, waaronder wethouder mevrouw de Leeuw – Mertens en gemeentearts P. Schmidt.

Baarnsche Courant 10-12-1975
(Klik op de afbeelding voor een vergroting)

Op 9 december 1975 was het dan toch zover. Onder het toeziend oog van mevrouw de Leeuw-Mertens en andere hoogwaardigheidsbekleders werden op die dag de eerste, ruim honderd, Surinaamse bewoners in het BAVO-huis welkom geheten. Onze eigen Baarnsche Courant deed hiervan uitvoerig verslag in de editie van 10 december. De Gooi & Eemlander kopte zelfs: ’Eerste Surinamers in Baarn’. Termen als ’voormalige rijksgenoten’ werden gebruikt. Volgens zeggen betrof het mensen die op eigen verzoek vanuit Garderen, Alphen aan de Rijn en Soest, waar opvang in het eerder genoemde en nog steeds bestaande ’Het Witte Huis’ was geregeld, naar Baarn werden overgeplaatst. Dezelfde berichtgeving  gaf aan dat negentig procent een Hindoestaanse achtergrond had. In een wisselend aantal en samenstelling bleven zij er twee jaar wonen, tot het einde van 1977.

Verval en sloop (Coll.HKB)

De toren van Berlage staat pal! (Coll.HKB)

Eerst in 1984 werd het roemrijke gebouw met zijn rijke historie gesloopt en werd begonnen met de bouw van luxe appartementen. Slechts de toren van Berlage overleefde de sloopwoede. Ingekapseld tussen de linker- en rechtervleugel is het de enige herinnering aan de rijke tijden van ’toen vroeger’.

Nu inmiddels veertig(!) jaar later zijn diegenen van onze Surinaamse medelanders die in Baarn gebleven zijn Baarnaars geworden en hun in Baarn geboren kinderen zelfs Barinezen, zij het dat zij door hun uiterlijk nog altijd hun afkomst tonen: Sranan Gowtu, Surinaams Goud in Baarn!

Dank aan: Shridath ’Cyriel’ Bhola, de heer Ph. van Kampen
Geïnspireerd door: ‘Duizend Jaar Baarn’ en ’Torens van Baarn’
Bronnen: Baarnsche Courant, Gooi en Eemlander.
Foto’s: internet tenzij anders aangegeven

Youtube: www.toenennu : filmpje over aankomst Schiphol en opvang in Het Witte Huis, Soest.

Dit verhaal verscheen op maandag 9 november 2015 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl    

Update 6-5-2016: Bekijk hieronder een uitzending van RTV Baarn waarin onder andere Shridath Bhola vertelt over de "Surinaamse tijd" van het BAVO-huis.

Ed Vermeulen (1942)

Wilt u meer lezen over oud Baarn? www.historischekringbaerne.nl en www.groenegraf.nl

Reageren?  bruggetjesnaarvroeger@gmail.com