“Hoofdpijn, rimmetiek, waterleiding, gasfabriek” (straatrijmpje)

door Cees Roodnat

Wonen in een watertoren

Bewoners trekken in de watertoren

Vorig jaar om deze tijd meldt de Baarnsche Courant dat Nancy Brouwer en haar gezin de watertoren aan de Sophialaan gaan bewonen. Verhuizer Witteveen (zie foto) heeft er een zware klus aan want er is geen lift in de toren en alle huisraad en ander woongenot moet over wel zeven niveaus verdeeld worden. Hoe avontuurlijk je moet zijn, en wat je overhoop haalt als je aan zo'n klus begint, en hoe het uiteindelijk bevalt in zo'n cirkelvormig gestapeld huis te wonen? U kunt het in maart 2016 van Nancy Brouwer en haar man Erwin zelf horen. Dan houden ze een lezing voor de Historische Kring in het Brandpunt over dit fraaie staaltje herbestemming van één van Baarns hoogste monumenten.

Hoe kwam die toren er eigenlijk zo'n eeuw geleden?  
                 

De watertoren aan de Sophialaan

Baarn, wakker geschud door de cholera-epidemie rond 1832 en misschien andere (besmettelijke) ziekten, kreeg in 1855 als eerste gemeente van Nederland (!) al een eenvoudige watertoren: een houten stellage met een watervat erop. In de Nieuwe Amersfoortsche Courant van 10 januari 1885 wordt bericht over een in aanleg zijnde waterleiding van Soesterberg naar Baarn. In 1896 kreeg Baarn een eigen waterwinning en pompstation, gebouwd door de Utrechtse Waterleidingmaatschappij (UWM) aan de spoorlijn naar Hilversum. De verbinding met Soestduinen werd toen verbroken. In 1903 werd door de Utrechtse Waterleiding Maatschappij aan de Sophialaan, op een van de hoogste punten van Baarn, een stenen watertoren gebouwd van 29 meter hoog, nu een rijksmonument en in 2002-2004 gerestaureerd.

Toren en pompstation samen zorgden voor de benodigde druk op het waterleidingnet. De toren heeft een stalen reservoir met een inhoud van 500 kubieke meter en heeft de veel toegepaste vorm van een smalle draagconstructie en een reservoir dat breder is dan het onderstel. Vóór de komst van een waterleiding gebruikte men, net als in de rest van ons land, regen- of pompwater.
                     
Hoe werkt een watertoren

Water stroomt van hoog naar laag. Als een kolom water hoog is, levert dat een hoge waterdruk op, waardoor het water sneller gaat stromen. Boven in een watertoren zit daarom een  groot reservoir Een pompinstallatie beneden pompt het reservoir vol met drinkwater. Dat staat in verbinding met het waterleidingnet. Het openen van aftappunten in dat net zorgt er voor dat het water door de druk van het hoge reservoir er vanzelf uitstroomt. Hoe hoger (gelegen) de toren hoe meer druk om ook de verst gelegen delen van het net van water te kunnen voorzien.

Zo was het een eeuw geleden

Het uiterlijk

Omdat de vorm aan een kasteeltoren doet denken kreeg dit type de Franse naam Château d'eau (waterkasteel). Met de neo-renaissance bouwstijl probeerde men prozaïsche gebouwen toch een aantrekkelijk uiterlijk te geven. Na 1915 werd dit type niet meer gebouwd omdat architecten het maar lelijke 'waterhoofden' vonden. Overigens kon dit 'waterhoofd' maar liefst 50.000 liter water bevatten. De toren is gebouwd van baksteen met natuurstenen elementen. Siermetselwerk waar metselaars hun vakmanschap in konden uitleven. De fraaie smeedijzeren windvaan en een gedenksteen met het opschrift: ”P.E.Rijk, ingenieur. Oktober 1903” herinneren aan de datum van ingebruikstelling.
Voor onze watervoorziening hebben we vandaag geen watertorens meer nodig. De toren is nu een monument en was al jaren buiten gebruik.

Diogenes woonde in een ton, leerde ik op school. Hoe je in een vat van 500 kuub kunt wonen weet u in maart ook!

Cees Roodnat

Geraadpleegd:
F.Gaasbeek e.a. Baarn. Geschiedenis en architectuur (Zeist 1994)
J.Kruidenier, Baerne 20e jrg, nr.3 – sept. 1996
C.Walet,TVE. Water, geschiedenis & actualiteit (Bussum/Naarden 2010)

Dit verhaal verscheen op maandag 21 december 2015 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl