De teloorgang van een Baarnse laan
door Ed Vermeulen
Op zaterdag 9 en zondag 10 september vieren we Open Monumentendag 2017. Het thema dit jaar: ’Boeren, burgers en buitenlui’. Met opzet schrijf ik ’vieren’, want het moge duidelijk zijn, nog steeds geldt: ’Een monument worden is een gunst, een monument blijven een hele kunst’. En dat moet gevierd worden!Eind november 2016 werd monumentaal Baarn opgeschrikt door de plotselinge en redelijk onverwachte sloop van de monumentaal ogende, rond 1880 gebouwde, villa Amalialaan 39. Hoe dit kon gebeuren en in de toekomst in andere gevallen voorkomen kon worden werd het onderwerp van heftige discussies. De sloop van deze karakteristieke wit gepleisterde villa, ter linker zijde, van de ooit lommerrijke Amalialaan werd door mij opgeslagen als: ’Het werd stil aan de overkant’. Waarom? U leest het hieronder. De eerlijkheid gebiedt me wel te zeggen dat de villa géén monumentenstatus had, maar toch!
 |
| Amalialaan 39 , het net-niet-monument (Coll. Hist. Kring Baerne) |
Het werd stil aan de overkant
Eerder dit jaar immers werd op Groenegraf.nl mijn verhaal: ’Heimwee naar Prachtige platenhoezen deel 2’, geplaatst met daarin veel aandacht voor de bouw van het immense, massiefogende en in mijn ogen foeilelijke kantoorpand Amaliawolde. Ontworpen door en gebouwd onder toezicht van de bekende architect David Zuiderhoek (1911-1993).
 |
| Amaliawolde, groot-groter-grootst! (Coll. Hist. Kring Baerne) |
Dat voor deze nieuwbouw veel prachtige oude karakteristieke villa’s het veld moesten ruimen ligt nu, zoveel jaren later, verborgen in de geschiedenis. Een geschiedenis die zich zo nu en dan nog steeds herhaalt oftewel in monumententaal: ’l’histoire se répète’.
Ooggetuige
Sinds april 1969 werkte ik bij Philips Phonografische Industrie (PPI), het latere Polygram. De sloop van de villa’s en de bouw van Amaliawolde heb ik kijkend vanuit het raam van mijn werkkamer op de afdeling Special Projects in de aanbouw van de oude villa Hoog Wolde van begin tot eind kunnen volgen.
 |
| Bouw Amaliawolde: de vlag in top! (Coll. Hist. Kring Baerne) |
Het was de tijd van de ouderwetse betonbouw met daarin een hoofdrol voor een grote groep flink uit de kluiten gewassen en zwaar gespierde betonijzervlechters. De aanblik van deze stevige jongens maakte dat mijn, het leven en de liefde door een roze bril bekijkende, toenmalige collega en kamergenoot, iedere dag met veel plezier vroeg op het werk kwam. Ja, het oog wilde ook wat.
 |
| Incrementum Het Baarnsch Lyceum (Coll. Hist. Kring Baerne) |
 |
| Op aanwijzing van PPI bouwheer A. (Ton) van den Brink, manager Special Projects (op de rug gezien) wordt op de plek waar ooit het Incrementum van Het Baarnsch Lyceum stond een boom geplant. (Coll. Hist. Kring Baerne) |
De teloorgang van een laan
Prachtige, karakteristieke, oude villa’s: de Baarnse Amalialaan stond er vol mee. Een lommerrijke en vooral ook deftig ogende laan. Van het station naar het dorp: een prachtige wandeling, nog in mijn jeugd. In de jaren zestig en zeventig veranderde het laanbeeld in een rap tempo zeg maar in sneltreinvaart. De villa’s ter rechterzijde (van het dorp af gezien) werden gesloopt en vervangen door en het eerder genoemde Amaliawolde en korte tijd later in 1972 door het grootschalige appartementencomplex Amaliagaarde.
 |
| Amaliagaarde en Amaliawolde: de teloorgang van een laan in beeld |
Monumentenbeleving
Tegenwoordig is dit gelukkig wel anders: monumenten in welke verschijningsvorm dan ook hebben onze aandacht: Rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, wereld erfgoed monumenten, de lijst is lang en wordt steeds langer. Maar ondanks alle aandacht kan het nog steeds zomaar mis of bijna mis gaan. Soms denk ik zelf op weg te zijn een soort monument te worden: het monument van mijn eigen verleden. Gevolgd door de vraag: wie kijkt er naar mij om als sloop dreigt? Echt verstand heb ik er niet van: ik bekijk de tot monument beoordeelde, of moet ik zeggen veroordeelde, objecten op gevoel en denk er het mijne van. Soms zijn de zaken die er toe deden in mijn jeugd helemaal geen monument geworden zoals bijv. het glijmuurtje geheel rechts bij het Gemeentehuis op Laanstraat 1, sinds lang verdwenen of het muurtje rond de ABN -AMRO of zo u wilt de Amsterdamsche Bank ooit gevestigd op de hoek Spoorstraat - Prins Hendriklaan. Daar liep ik altijd over heen wanneer ik met mijn moeder richting station ging. Een soort, redelijk brede, evenwichtsbalk voor beginners. Ook verdwenen. Of de oude fietsenwinkel van Geleijns in de Laanstraat op no. 87, het houten gebouw waar ooit Drukkerij Bakker het Baarnsche nieuws
 |
| Van Bureau der Baarnsche Weekbode (Drukkerij Bakker) naar Rijwielhandel Geleijns, Laanstraat 87 (Coll. Hist. Kring Baerne) |
aan het papier toevertrouwde. In de jaren van mijn jeugd bepaalde dit gebouw mijn uitzicht. Ik woonde er immers van 1950 -1964 recht tegenover. Soms ook werd een monument verplaatst: het overkwam de Wilhelminabank: van de Gerrit van der Veenlaan naar de Brink, het Hamel monument, merkwaardig genoeg ’de marinier’ genoemd, terwijl Hamel geen marinier was, maar officier bij de Koninklijke Marine terwijl ook op zijn uniform en uitmonstering het nodige valt aan te merken. Dit alles onder de noemer: artistieke vrijheid.
 |
| Monumenten in Baarn: in kleur vastgelegd door Hans Smeekes |
Verplaatst van het bosje bij het station naar de Gerrit van der Veenlaan en natuurlijk grenadier Christoffel Pullman. Ooit geplaatst op de plek waar hij, bij het uitoefenen van zijn plicht, sneuvelde: op de hoek van de Praamgracht en de Biltseweg. Nu verplaatst naar een soort parkeerterreintje aan de overkant van de Amsterdamse straatweg. Het was met de statige Naald, nog voorzien van twee redelijk origineel ogende stuks geschut, een van de weinige monumenten waar je als schooljongen je kennis van de vaderlandse geschiedenis kon toetsen. Bij nadering riep de dappere en onverschrokken man met de bajonet op het geweer je al van verre toe: Werda!
 |
| Christoffel Pullman, plichtsgetrouw en onverschrokken: Werda! De Naald van Waterloo: monument van een veldslag (Coll. Hist. Kring Baerne) |
Gemakshalve noem ik dit soort zaken ’de contouren van mijn jeugd’. De rij is lang, eindeloos misschien en het leuke is dat iedereen die er ’toen’ bij was mogelijk zijn of haar eigen lijstje met contouren met zich meedraagt.
Hoe verder?
Nu weet ik dat monumenten in toenemende mate in de belangstelling staan. Dat is een mooie ontwikkeling. Denk aan de vanuit particulier initiatief gerealiseerde prachtige restauratie van Villa Pera, Eemnesserweg en niet te vergeten: de villa’s Peking en Holland. Maar met hier en daar een restauratie zijn we er natuurlijk nog niet. Kijk wat er gebeurde met de smederij in Lage Vuursche, naar zeggen net op tijd gered van de totale ondergang. Dat de huidige ruïne mogelijk min of meer in oude luister hersteld gaat worden zou tot vreugde moeten stemmen. Maar om dit project: Royal Residence Lage Vuursche (!) te noemen. Hoe verzin je het? De Oude Smidse of Smederij was toch echt beter geweest, dichter bij de realiteit, sfeervoller en in ieder geval minder poenerig.
Verdere keuze mogelijkheden: legaal slopen (lees: slopen met vergunning), laten versloffen, opknappen, koesteren en onderhouden voor het te laat is, zoals de oude Begraafplaats aan de Plataanlaan en de indrukwekkende Wintertuin Je kunt monumenten natuurlijk ook vernielen: de Colonnade in het Cantonspark en de ruiten van dezelfde Wintertuin zijn hier helaas misselijk makende voorbeelden van. Maar hoe je het wendt of keert je moet de objecten eerst benoemen en delen met elkaar. Het is daarom dat Monumentendag , in het leven geroepen sinds 1987, een dag is om van te genieten, maar ook eentje van bezinning.
 |
| De Pauluskerk op de Brink, de toren spreekt! (Coll. Hist. Kring Baerne) |
Mijn advies: geniet van Monumentendag, beklim de toren van de Pauluskerk en eenmaal boven stel u zelf de vraag: Wilt u meer of minder monumenten?
De inspiratie voor dit verhaal vond ik in het leven zelf en de Baarnsche Courant
 |
| Ed Vermeulen (1942) |
Dit verhaal verscheen op maandag 4 september 2017 in de Baarnsche Courant in de rubriek
’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’
Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.
Geïnspireerd geraakt door onze oud Baarn-verhalen?
Kom in actie en deel ook uw herinneringen op Groenegraf.nl.