Langs Jan

door Cees Roodnat

Jan in zijn atelier aan het werk
(Foto coll. Groenegraf.nl)

Wie ooit met hem te maken kreeg passeert niet zonder herinneringen zijn atelier in de Peking- tuin, zijn beeld ‘vrouw’ achter het gemeentehuis, zijn ‘reiger’ in het Cantonspark, zijn ‘fluit- speler’ in de Speeldoos of de kolos op zijn graf. Jan Broerze riep emoties op, positieve en negatieve. Maar zeker is: Hij heeft weinigen onberoerd gelaten.

Zeker Annelies niet, mijn vrouw, die in 1966 met mij aan de Jelburg studeerde, dat jaar stage liep in Bussum maar in vrije tijd bij Jan kwam boetseren. Met de fiets of trein was ze er in een ommezien. Onze docente Handenarbeid, zelf beeldhouwer had haar geïntroduceerd omdat ze wel wat in haar zag. Jan kennelijk ook, want op dagen dat hij geen les gaf op scholen, aan de Sociale Akademie De Nijenburgh of de Nutsschool voor vrije expressie, kon ze er voor f.25,- per maand terecht, soms met nog een paar andere creatievelingen. Jan’s atelier bevond zich toen nog in de Nijverheidsstraat, in een buurtje achter de Pauluskerk /hoek Bosstraat, dat op de nominatie stond te worden afgebroken. Dichtbij het oude Politiebureau, om de hoek een snackbar waar je een kroketje kon halen. Ik haalde haar na zo’n boetseersessie wel eens op, of zat een deel van de tijd uit op een van de doorgezakte banken die in het atelier stonden. Zij heeft nog warme herinneringen aan die plek en herinnert zich de ruimte als een soort bedrijfshal, voormalige garage of smederij. Straatklinkers als vloer, belegd met een paar versleten kleedjes. Een enorme houtkachel troonde in het midden, bij een muur een indrukwekkende oven, werk- en draaibanken, lasapparatuur, soorten gereedschap, klemmen en tal van Jans beelden en plastieken, voltooid of nog in bewerking. Heel die stoffige uitdragerij stond in scherp contrast met die prachtige kunstwerken.

Jan’s “spelende kinderen” op
gymzaal De Loef. (Foto coll HKB)

Afhankelijk van de tijd die ze beschikbaar had bracht ze er enkele uren, maar soms ook hele dagen door, boetserend aan vrij werk of naar een voorbeeld uit het atelier. Jan, in boerenkiel, met een gebreid kalotje op het hoofd tegen de kou, liep in en uit, rommelde wat of was bezig met eigen werk. Lukte het even niet of had ze een vraag, dan nam Jan daar toegewijd de tijd voor.  De werksfeer was doorgaans rustig en geconcentreerd maar kon ook zo omslaan, want Jan’s stemmingen waren zo onberekenbaar als het weer. Boeiende verhalen over zijn armoedige jeugd als jongste in een gezin van 15 kinderen, waarvan er maar vijf de volwassen leeftijd haalden, een kijvende moeder die er alleen voor stond – Jan zag zijn vader op zijn zesde morsdood uit een boom vallen - werden afgewisseld met hilarische of boze verhalen over zijn tijd als stukadoor in de bouw, de slechte bazen en hoe ze die een loer draaiden. (Zo hadden ze eens spinaziezaad door de mortel gedaan waardoor al het stucwerk, toen zij al weer elders werkten, was gaan ontkiemen en uit het craquelé van de muren barstte.) Schoolbesturen, wethouders, rijke stinkerds, voor Jan waren het uitbuiters, die een kunstenaar vaak zonder respect behandelden of zich ver boven hem verheven voelden. Na zo’n onweersbui volgden Jan’s hogedrukgebieden:

Jan in zijn atelier in de Nijverheidsstraat
(Foto coll. Groenegraf.nl)

Luid galmend met gierende uithalen zong hij, met ter plekke bedachte teksten, bekende operafragmenten. Hij bracht Annelies eens een zanghulde waarbij hij haar naam op ‘fiets’ liet rijmen en besloot met: “Nou, waar is je fiets? Breng ‘m hier, ik ga  hem goud verven.” En dat deed hij prompt, van onder tot boven, met banden en al. Bij thuiskomst in het keurige Bussum trotseerde ze met allure de afkeurende blikken van haar buurtgenoten. Op dinsdag haalde Jan op de markt vaak een portie vis en bakte die op een gloeiend hete plaat, waarna hij die met een accu-tang naar de tafel bracht waaraan werd gegeten. Was het koud in de winter, dan werd er met jassen en vingerloze wanten aan stug doorgewerkt.
Dat Jan ook met veel collega-kunstenaars zoals Jaap de Ruig of Monica Keijzer, waarmee hij jarenlang de Nutsschool voor vrije expressie runde, regelmatig overhoop lag, hoorde ze later pas. Hij had van huis uit ook weinig anders meegekregen. Jan bleef een leven lang die eigenzinnige dwarskop, behept met dat extreme rechtvaardigheidsgevoel, wars van autoriteiten, die zich als autodidact snel ondergewaardeerd voelde. Als van huis uit gereformeerd meisje leerde mijn aanstaande zó, ongevraagd maar niet zonder profijt, al kleiend door een socialistische bril naar de werkelijkheid kijken.

“Staand vrouwtje” achter het
Gemeentehuis (Bron: Wikipedia)

Na dat jaar was er geen tijd meer voor boetseren, er moest doorgestudeerd worden. Maar ze bleef altijd een zwak voor Jan houden en omgekeerd want bij ons trouwen deed hij haar een zelf gedraaide houten kandelaar cadeau. Daarna was er weinig contact meer. Een voorbode van zijn dood berustte op een misverstand. “Heb je het gehoord? Jan Broerze is dood. Ja plotseling!” tetterde een Baarnse dame die met Annelies op een cursus (wandkleden maken) zat, plompverloren bij de koffie. Zij barstte tot ieders verbijstering in tranen uit maar werd al snel uit haar nare droom geholpen. “Nee, niet Jan de beeldhouwer maar zijn neef.” Baarn bleek met meer Broerzes gezegend dan wij toen wisten.
Na een hartaanval stierf Jan in een ziekenhuis in Tiel in 1992 (nu 25 jaar terug) alsnog. De begrafenisstoet vulde een paar dagen later de Torenlaan van begin tot eind. “Hij was er nog zo eentje, die nu niet meer gemaakt worden” zou mijn moeder gezegd hebben.

Geraadpleegd:
–  Jan Broerze, Wikipedia
Meer weten? Lees ook: Jan Broerze, de kunstenaar die geen consessies deed, 
Henriëtte Beuk, Baerne december 2013

Cees Roodnat

Dit verhaal verscheen op maandag 6 november 2017 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl   

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter