Omdat de zee geen brood meer gaf...
 |
| luxe mantelknopen |
Het
kán voorkomen, dat die opvallende, modieuze knopen, van dat charmante
toiletje, dat op een modeshow in Parijs, Londen of New York als de
allernieuwste seizoencreatie aan het publiek wordt getoond, zijn gemaakt onder
de handen van een Spakenburgse visser. Deze relatie van Spakenburg met genoemde
hoofdsteden is niet zo vreemd als ze op het eerste gehoor lijkt. Want in deze
voormalige Zuiderzeevissersplaats is een van de grootste Nederlandse fabrieken
gevestigd op het gebied van dames-modeknopen. Om iets te weten over de
stichting van deze industrie, moet men ruim een kwart eeuw teruggaan, naar de
jaren twintig, toen de "Rijksdienst tot Uitvoering van de Zuiderzeesteunwet
1925" contact zocht met industriëlen over het hele land, om vestigingen
van nieuwe industrieën te bevorderen in plaatsen rond de Zuiderzee. Dit in
verband met de, toen tot uitvoering gekomen, afsluiting van de Zuiderzee, welke
de bevolking der vissersplaatsen in de toekomst tot andere werkzaamheden zou noodzaken.
Zo werd, precies vijfentwintig jaar geleden, in Spakenburg, met financiële
steun van het Zuiderzeefonds en van de Gemeente, een knopenfabriek opgericht,
de "N.V. Hollandsche Knoopenfabriek".
 |
| Arian Heinen |
Voor export
In de vijfentwintig
jaar van haar bestaan, heeft de Spakenburgse knopenfabriek zich ontwikkeld
tot de belangrijkste industrie ter plaatse, en heeft dus royaal aan de bedoelingen
der initiatiefnemers beantwoord. De leningen van het Fonds en van de Gemeente
zijn inmiddels geheel afgelost, zodat het bedrijf, dat werk verschaft aan 350
werknemers, geheel op eigen benen staat. Als je als belangstellende leek de
knopenfabriek doorwandelt, dan is de eerste gedachte die bij je opkomt: Waar
gaan al die duizenden en nog eens duizenden knopen heen? En wat een soorten
zijn er! Men vindt er knopen in duizenderlei tinten en in duizenderlei vormen
en modellen; en er zijn erbij met een heel apart profiel, heel bijzonder
geribbeld en heel bijzonder gekleurd en gelakt. Worden al deze verschillende
soorten knopen nu ook werkelijk gebruikt door de confectieindustrie, vraag je
je dan af. Maar dan vertelt de directeur, de heer H. J.
J. Hofman, dat 75 % van de
productie bestemd is voor de export, en dat wat nu bewerkt wordt door
Spakenburgse handen, straks zal worden verzonden naar Stockholm, Addis Abbeba,
Christchurch, Vancouver, Beiroet, Lima, of waar ook ter wereld. Want men
exporteert naar ongeveer veertig landen.
 |
| Het inzetten in gespen |
Een knoop is maar een knoop; dat zeg je vóór je de fabriek ingaat. Maar
als je er na een rondwandeling weer uitkomt, dan durf je zoiets niet eens meer
te denken. Het begint al, als je het magazijn binnenkomt. Millioenen
uitgeboorde knoopmodellen, de zogenaamde rondellen, liggen daar in allerlei
kleuren in honderden bakken uitgestald. Hier is de voorraadkamer van de
fabriek, die op elke vraag en elke order direct moet kunnen leveren. De
argeloze bezoeker meent niet anders of hij is hier terechtgekomen in een
reusachtige snoepwinkel, met een onbeperkt assortiment van zuurtjes, drop en
fondant. Hier ziet men ook de platen en staven galalith, de grondstof waaruit
het merendeel der knopen wordt gefabriceerd. Dit galalith is een product dat niet
op deze fabriek wordt bereid maar afkomstig is uit Caseïne.
 |
| Halfproducten even over de schudzeef |
De eerste bewerking is het uitboren of stanzen van de rondellen uit de
platen galalith of plexiglas, dat ook wel als grondstof wordt gebruikt. Verder
worden deze rondellen door verschillende machines in de gewenste vorm gebracht.
De draaier zorgt ervoor dat de knoop het juiste profiel krijgt, de frezer
beitelt het motief in, en op de boormachine priemen dunne boortjesde gaatjes in
de knoop.
Dat
de knopen een geheel machinale bewerking ondergaan betekent intussen niet, dat
het handwerk hierbij is uitgeschakeld. Integendeel, bij elke bewerking, voor
het frezen en de definitieve afwerking van de knoop, komt het aan op de
bekwaamheid van de handen van zijn bewerker.
Steeds
weer anders
Elk jaar worden erdoor dè fabriek twee
grote monstercollecties uitgebracht, van 400 stuks elk. Dat betekent dus 800
nieuwe knoopmodellen, elk jaar! Is het te verwonderen, dat het uitdenken van
nog weer anders gekleurde, anders geribde en anders gemodelleerde knopen de directie,
na al die jaren, wel eens hoofdpijn bezorgt? Hoe belangrijk het ontwerpen van
nieuwe modellen voor deze industrie is, blijkt uit het feit, dat er 25 mensen
het hele jaar door aan de monstercollecties bezig zijn. Om nieuwe ideeën uit
het eigen bedrijf te stimuleren, worden er door de directie jaarlijks
prijsvragen voor nieuwe ontwerpen uitgeschreven, waaraan door de mensen van het
bedrijf met veel animo wordt deelgenomen. En menige nieuwe creatie, hetzij een
knoop voor mantel, mantelpak, japon, hetzij een gesp, of een schoenknoopje, is
dan ook te danken aan de fantasie van een arbeider uit de fabriek. Des te
merkwaardiger is dit, omdat de Spakenburgse vrouwen zelf in hun klederdracht
geen enkele knoop gebruiken; zij houden zich nog uitsluitend aan spelden.
 |
| Het frezen van knopen |
Uiteraard
is deze knopenindustrie voor Spakenburg van diepingrijpende economische en
sociale betekenis geworden. De werkers op de fabriek hebben óf in hun jonge
jaren nog zelf gevaren, óf zijn kinderen van vissers, óf werken 's winters op
de fabriek en gaan 's zomers de zee op. Een Spakenburger die nog op de
Zuiderzee gevaren heeft, is bijvoorbeeld de 42-jarige perser Arian Heinen. In
1932 zag hij geen toekomst meer op zee; hij is toen op de knopenfabriek gaan
werken. “Als de fabriek er niet was geweest, dan had 't er zuinig voor ons
uitgezien", zegt hij.
 |
| de knopen op de kaart genaaid, ingepakt en klaar om te verzenden |
Zee bleef trekken.
 |
| Midvoor W.Heinen |
De bekende midvoor W. Heinen, van de voetbalvereniging
"Spakenburg", die wij in de verfafdeling van de fabriek aantreffen,
heeft zelf nooit gevaren, maar hij zegt het ons ronduit: “Wat mij betreft, ik
zou willen varen, maar op de zee ligt voor ons geen toekomst meer". En de
handfrezer Willem Bos, wiens vader op zee was, en die zelf als 13- jarige
jongen met zijn broer op de haringvangst ging, vertelt ons: “Het eerste jaar dat
de fabriek hier stond, kwam ik er werken. Ik weet nog wel, dat ik 't in het
begin lang niet makkelijk had. De zee trok! Wanneer ik zo 's Maandagsmorgens,
heel in de vroegte, de motoren hoorde aanslaan, en wist dat de vissersschepen
uitvoeren, nou dan ging 't wel eens aan mijn hart dat ik niet meekon. Maar dat
ging over; de trek naar zee verdween. En wanneer ik nu de bootjes voorbij hoor
puffen, zeg ik wel eens tegen mijn vrouw: “Ik ben blij dat ik op de fabriek
ben, met een vast inkomen, zomer en winter door."
Geplaatst door L.J.A.Bakker
http://www.grijsvuur.nl
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter
Geplaatst door L.J.A.Bakker