maandag 17 juni 2019

100 jaar ANWB Paddenstoel

Het succesverhaal van een Baarnse uitvinding


 door Eric van der Ent
De paddenstoel in zijn oorspronkelijke vorm
(Bron: bicycledutch.wordpress.com)
Weg met TomTom en Google Maps! De beste uitvinding sinds het kompas is de ANWB Paddenstoel, en die bestaat dit jaar 100 jaar. Hulde aan de uitvinder: Baarnaar Willem Leliman. 

Nu, in 2019. Hij staat er nog steeds. Een paddestoel, vlakbij Lage Vuursche (Foto: Groenegraf.nl)

Johan Vaaler, de
uitvinder van de paperclip
(Bron: Wikipedia)
Je staat er niet bij stil, maar alle gebruiksvoorwerpen om je heen zijn ooit een keer door iemand uitgevonden. Zo is de paperclip een uitvinding van de Zweed Johan Vaaler. Hij registreerde al in 1899 patent op dat handige dingetje. De blikopener werd al in 1870 bedacht door de Amerikaan William Lyman.
Het conservenblik zelf moet natuurlijk al daarvóór bestaan hebben, maar hoe maakte men die voor dan open zonder blikopener? De oplossing is eenvoudig. Tot dan toe stond op het blik de instructie: “Openen aan de rand van de bovenkant met beitel en hamer”. Dat is overigens nog steeds een effectieve methode, maar zeg nou zelf, een blikopener werkt toch net wat makkelijker.





Maus Gatsonides met zijn
"Gatsometer"
(Bron: Twitter)
“Hebben de Nederlanders dan helemaal niets uitgevonden?”, hoor ik u denken. Jawel hoor, de flitspaal werd uitgevonden door de Nederlander Maus Gatsonides. In Engeland wordt de flitspaal daarom ook vaak ‘Gatso’ of ‘Gatso Camera’ genoemd. Er zijn momenten dat ik denk, had die man niets beters te doen dan de flitspaal uitvinden? Maar goed, ook dat ding heeft zijn nut bewezen.









Johannes Hendrik Willem Leliman
(Bron: Ons Bloemendaal)
Nog dichter bij huis dan: De ANWB Paddenstoel. Geloof het of niet, maar die is uitgevonden door een Baarnaar: Johannes Hendrik Willem Leliman (1878-1921). De eerste paddenstoel verscheen al in 1919 langs de straten. Juist! dat is precies 100 jaar geleden! De in Amsterdam geboren Leliman was een zoon van de bekende architect Johannes Hermanus Leliman en Laura Deggeller. Hij studeerde aan de Polytechnische School in Delft en verwierf daar de titel bouwkundig ingenieur. In 1908 trouwde hij in Baarn met Maria Emalia Bosch, dochter van Willem Bosch en Henriette Johanna Veeckens. Schoonvader Willem Bosch leefde al niet meer ten tijde van het huwelijk van Willem en Maria Emalia. Architect Leliman ontwierp in 1908 villa “Eureka” aan de Krugerlaan 26 in Baarn voor zijn schoonmoeder. Zelf vestigde hij zich aan de Waldeck Pyrmontlaan 20 in villa “In de Leli” in Baarn. Uiteraard ontwierp hij dat ook voor zichzelf.

Waldeck Pyrmontlaan 20 in Baarn, de woning van J.H.W. Leliman, genaamd “In de Leli”.
Uiteraard ontwierp hij deze woning voor zichzelf. (Foto: Groenegraf.nl)

Leliman was bestuurslid bij de ANWB. In het dagelijks leven was hij architect. Dat hij gevraagd werd om de nieuwe bewegwijzering te ontwerpen was dus een logische keuze.
Op 21 december 1919 koos het ANWB bestuur uit verschillende ontwerpen het model van Leliman tijdens een ontmoeting op de hei bij het Sint Janskerkhof in Laren.

1919: Het bestuur van de ANWB kiest het model paddenstoel op de hei bij het Sint Janskerkhof in Laren
(Foto: Archief ANWB)

Het was “een vierkant ontwerp paaltje, met een breeden kop, op welks schuin aflopende vier zijden eenvoudige opschriften zijn aangebracht”. Aanvankelijk werden er houten plaatjes op de betonnen kop aangebracht, waar de tekst op te lezen was. Na veel vernielingen werd besloten de tekst rechtstreeks op het beton aan te brengen, maar de verf hield niet goed. Vanaf 1927 werd een stalen kap over de betonnen kop geplaatst en werd bijna de helft van het beton weggelaten, waardoor het gewicht op 80 kilo kwam.



ANWB Paddenstoel, model “Boost”
(Foto: Archief  ANWB)
Na de oorlog kwam korte tijd een nieuw model “Boost” in omloop, met rechte, in plaats van schuine zijden. Die bleken slechter leesbaar, dus werd snel weer teruggegrepen naar het oorspronkelijke model. De eerste paddenstoel, met nummer 1, werd geplaatst aan het eind van de Zandheuvelweg bij Baarn.
In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw werden in Nederland in rap tempo fietspaden aangelegd. De ANWB zorgde toen voor de aanleg van ruim 2500 km fietspad. Hierdoor groeide ook de behoefte aan bewegwijzering voor fietsers enorm. In 1931 stonden er al 788 paddenstoelen langs de weg. In 1939 groeide dat aantal al naar 1458 om in 2005 op ruim 5500 stuks uit te komen. Vanaf die tijd schommelt het aantal ANWB paddenstoelen stabiel rond 5000 stuks.




Dit heeft niet mijn voorkeur... Wat vindt u?
(Bron: www.oppad.nl)

Of het succesverhaal van de paddenstoel toekomstbestendig is valt te betwijfelen. Internet en GPS hebben de functie van het ‘wegwijzen’ inmiddels overgenomen. Toch wil ‘de Nederlander’ de paddenstoel niet kwijt. Het is een icoon in het Nederlandse landschap en zeg nou zelf, als je lekker aan het fietsen bent kijk je toch liever naar ‘onze’ paddenstoel als naar je telefoon? Ik zeg: “Weg met die TomTom! Leve de paddenstoel van onze Baarnse Leliman!”.


Welke route zullen we nemen?
(Foto: Archief  ANWB)



Ontwerper Willem Leliman mocht het succes van zijn paddenstoel niet meemaken. Hij stierf al op 7 april 1921 in Baarn, op 42-jarige leeftijd. Dat was dus twee jaar nadat de eerste paddenstoel geplaatst werd. Hij werd begraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam.

Toen de auto met het stoffelijk overschot uit Baarn op de begraafplaats aankwam, stonden honderden mensen te wachten, om de stoet naar de laatste rustplaats te volgen.





Eric van der Ent



















Dit verhaal verscheen op maandag 17 juni 2019 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

 ’Vandaag is morgen alweer gisteren 


‘Vandaag is morgen alweer gisteren’ is een initiatief van de Historische Kring Baerne en Stichting Groenegraf.nl en verschijnt periodiek op maandag in de Baarnsche Courant en in het weblog van Groenegraf.nl. De verhalen worden afwisselend geschreven door 
Ed Vermeulen en Eric van der Ent. 

Wilt u meer lezen over oud Baarn?


Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter 

Geïnspireerd geraakt door onze oud Baarn verhalen? Kom in actie en stuur ons uw oud Baarn verhaal!
op