door Eric van der Ent
Wat zou er gebeurd zijn als Baarn geen spoorlijn en station had gekregen? Dan had Baarn er zeer waarschijnlijk heel anders uitgezien, mogelijk vergelijkbaar met Eemnes. Zou het oorspronkelijke agrarische karakter dan meer behouden zijn gebleven?
 |
| Kerkstraat had nog echt een landelijke uitstraling. Hier nabij de Eemweg, rechts de boerderij van familie Haarman, lang geleden gesloopt. Een Kerstraat zonder auto’s is nu ondenkbaar. (Coll. Groenegraf.nl) |
Baarn is van oorsprong een agrarisch dorp. Vóór de aanleg van de spoorlijn langs Baarn in 1874 was het dorp niet veel meer dan een kerk, wat kleine woningen en boerderijen. Het aantal inwoners bedroeg in die tijd rond de 2500 zielen. Een paar grote boerderijen, maar vooral veel keuterboeren, bepaalden het gezicht van het dorp. Dat de huidige Kerkstraat vroeger Schapendrift heette bewijst ook de agrarische oorsprong van Baarn. Via de Schapendrift werden de schapen richting Oosterhei, in die tijd nog echte heidevelden, gedreven. Binnen de bebouwde kom zijn nu vrijwel alle boerderijen verdwenen. Met name eind jaren zestig, begin jaren zeventig verdwenen de oude boerenbedrijven uit het straatbeeld. Het oorspronkelijke agrarische karakter van ons mooie Baarn verdween definitief.
Vele rijke Amsterdammers lieten na de aanleg van de spoorlijn hun zomerhuizen in Baarn bouwen. Dat zorgde ervoor dat het plaatsje Baarn veranderde van boerengehucht naar villadorp. In 1890 was het inwoneraantal al verdubbeld naar 5000 zielen en die groei zou doorzetten tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw. De bevolking groeide daarna nog wel, maar lang niet meer zo snel als de jaren daarvoor. De afgelopen veertig jaar ligt het aantal stabiel rond 25000 inwoners.
De komst van de villabewoners zorgde ervoor dat er behoefte kwam aan personeel en middenstand. In de villawijken woonden de rijke industriëlen, het personeel en de arbeiders vestigden zich vooral in het noorden en oosten van Baarn, daar waar tot dan toe veel (keuter)boeren te vinden waren. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw was Baarn zo uit zijn jasje gegroeid, dat de situatie onhoudbaar werd. Er moesten woningen bijgebouwd worden. En dat gebeurde ook, vooral in het noorden van Baarn. De wijk Zandvoort werd gesaneerd, nieuwbouwwoningen kwamen ervoor in de plaats. Ook de boerderijen langs de Zandvoortweg, en dat waren er veel, moesten plaatsmaken voor nieuwbouwprojecten. Zo ontstonden de componisten- en de staatsliedenbuurt.
 |
| De boerderijen van Van der Wardt en Schimmel aan de Zandvoortweg. Deze werden eind jaren zestig gesloopt (Coll. Fam. Schimmel) |
 |
| Links Hendrikus Cornelis Schimmel bovenop in het hooi vader Arnoldus Schimmel. Zij woonden aan de Zandvoortweg. (Coll. Fam. Schimmel) |
Wie herinnert zich niet de reeks boerderijen langs de Zandvoortweg met de namen van hun bewoners zoals Schimmel, Van der Wardt, Zonneveld, Daatzelaar en Schothorst, of Haarman aan de Kerkstraat en diverse keuterboeren aan de Weteringstraat en de Schoolstraat, om maar wat te noemen. Allemaal zijn ze verdwenen. Rond 2010 werd ook de markante boerderij van Van Paridon, Eemstraat / Kerkstraat gesloopt. Gelukkig werden de woningen die ervoor terug kwamen in de vorm van de boerderij met hooiberg gebouwd, zodat het er toch nog ‘agrarisch’ uit bleef zien.
Eén van de laatste boerderijen die uit het straatbeeld verdween was de boerderij van Schouten aan de Hoofdstraat. Die boerderij verdween in 2016. Ook daar werd ervoor gekozen om het nieuwe pand in de vorm van de oude boerderij te bouwen. Een goede keuze, dat gedeelte van de Hoofdstraat behoudt hierdoor nog steeds dezelfde sfeer als vroeger.
 |
| De boerderij van Schouten in de Hoofdstraat. In 2016 gesloopt, maar het nieuwe pand heeft dezelfde uitstraling (Coll. Groenegraf.nl) |
Zijn er dan helemaal geen boerderijen meer in Baarn te vinden? Jawel. Buiten de bebouwde kom, aan het Zuidereind, in Eembrugge en bij Groeneveld zijn nog boerderijen. Binnen de kom, op de hoek van de Noorderstraat en de Piet Heinlaan is nog een mooie kleine boerderij te vinden. Aan de Van Heemstralaan staat nog steeds de boerderij van Groenestein en... wat dacht u van ‘De Rieten Dakjes’ aan de Laanstraat, onze oudste herinnering aan het agrarische verleden van Baarn. Veel van deze boerderijen hebben de functie van agrarisch bedrijf verloren, maar herinneren nog steeds aan het boerenverleden van Baarn. Laten we proberen die mooie pandjes voor de toekomst te bewaren.
Van Paridon
De boerderijen mogen dan veelal uit het straatbeeld verdwenen zijn, de namen van deze boerenfamilies komen nog steeds veel voor in Baarn. Leden van die families voelen vaak nog een enorme band met het boerenbedrijf, al boeren ze zelf niet meer. Ze vertellen graag over hun herinneringen aan de boerenbedrijven die hun families hadden. Zo vertelde de familie Van Paridon over hoe Mr. Joan Huydecoper van Maarsseveen, kasteelheer van Groeneveld, Pieter van Paridon als bedrijfsboer had aangesteld op één van de boerderijen die hij op het landgoed liet bouwen. Dat was al in 1835. Als u vroeger de statige oprijlaan van Groeneveld afliep, richting Baarn, dan zag u aan uw linker hand, aan een brede zijlaan, een boerenhofstede van Pieter van Paridon. Hoe dit contact tot stand kwam? Tussen 1832 en 1835 ging Huydecoper naar Leiden om zijn veestapel uit te breiden. Door toeval maakte hij, op weg naar huis, kennis met Pieter van Paridon, die een drietal koeien in Woerden moest afleveren. Ze raakten aan de praat over de drooglegging van de Haarlemmermeerpolder. Blijkbaar was dat een leuk gesprek, want kort daarna vroeg Huydecoper of Van Paridon geen bedrijfsboer op Groeneveld wilde worden. Die vraag kwam onverwacht voor Pieter, maar hij accepteerde, hoewel zijn jeugdige echtgenote, Anna van Velsen, met wie hij kort daarvoor was getrouwd, er niets vanaf wist. Spijt hebben ze er nooit van gehad, want Pieter en Anna zijn tot aan hun dood Baarnaars gebleven. In 1873 werd de boerderij op de hoek Eemstraat / Kerkstraat betrokken door de familie Van Paridon. Overigens hoorde dat stukje straat toen nog bij de Hoofdstraat. Deze boerderij is al rond 1650 gebouwd. Vele Baarnaars zullen zich deze boerderij nog wel herinneren.
 |
| De boerderij van Van Paridon aan de Eemstraat, hoek Kerkstraat (Coll. Groenegraf.nl) |
Gerarda’s Hoeve
Het oorspronkelijke adres van Gerarda’s Hoeve was Piet Heinlaan 56, maar toen de Zeeheldenbuurt gebouwd werd veranderde de situatie en werd het adres Abel Tasmanlaan 1, daar waar nu het bedrijf van witgoedhandelaar Breunesse te vinden is. Vergeleken met andere Baarnse boerderijen nog maar een jonkie. Theunis Groenesteijn en Heintje Hoeve lieten Gerarda’s Hoeve in 1936 bouwen. “Gerarda’s Hoeve” is vernoemd naar Theus en Heintjes dochter: Gerarda (Gradda) Groenesteijn. Zij was niet de eerste dochter in het gezin, maar wel de eerste dochter die op deze boerderij geboren is. Heintje Hoeve kwam van de boerderij aan de Weteringstraat. Haar ouders, Huibert Bertus Hoeve (1870-1935) en Gerarda Hop (1873-1917) bewoonden een boerderij aan Weteringstraat 80 in Baarn. Nadat Theunis en Heintje getrouwd waren namen ze de werkzaamheden op de boerderij aan de Weteringstraat over. Vader Huibert Bertus woonde bij hen in. Ook nadat vader Hoeve in 1935 overleed zetten Heintje en haar echtgenoot Theunis Groenesteijn de werkzaamheden op de boerderij voort totdat Heintjes broer Hermanus oud genoeg was om de boerderij over te nemen. Na loting werd bepaald dat Hermanus de boerderij aan de Weteringstraat zou voortzetten en Theunis Groenesteijn en Heintje een nieuwe start op Gerarda’s Hoeve maakten.
 |
| Gerarda’s Hoeve van de familie Groenesteijn, tegenwoordig Joop Breunesse Witgoed (Coll. Fam. Groenesteijn) |
Baarnsche Boeren & Families, het boek
Zo hebben al die boerenbedrijven hun eigen geschiedenis. Een geschiedenis die tot nu toe eigenlijk nooit goed onderzocht en vastgelegd is. Enige jaren geleden besloot Groenegraf.nl om Baarnse boerenfamilies te interviewen. Met name Leen Bakker heeft zich ervoor ingezet om deze geschiedenis op papier te krijgen, en dat is gelukt! Binnenkort verschijnt het boek Baarnsche Boeren & Families. In dit boek staan verhalen en anekdotes geschreven door en over 20 boerenfamilies die in Baarn nog op de boerderij wonen of gewoond hebben tussen 1850 en 2020. Daarmee krijgt u een uniek inkijkje in ons eigen historisch erfgoed, en krijgt u een beter beeld van onze Baarnse geschiedenis. De combinatie van beelden en verhalen maakt dit boek van blijvende waarde.
Het boek Baarnsche Boeren & Families wordt uitgegeven door Hoeve Ravenstein en gedrukt door Nabij Producties te Nijkerk.
Bestellen kan door voor 1 juni 2020, € 22,50 over te maken op bankrekeningnummer NL56 RABO 0351 2427 40 t.n.v. J. K. Tupker, voorzien van adres en e-mailadres.
Verzenden kan ook. Inclusief verzending kost het boek € 30,50. Het wordt dan verzonden in een speciale kartonnen verpakking. Indien u dit bedrag overmaakt op bovengenoemd bankrekeningnummer, verzorgen wij de rest.
Nadere informatie over het boek kunt u verkrijgen door te bellen met Leen Bakker
tel. 06-30127717 of via internet: groenegraf.nl/boek.
 |
| Eric van der Ent |
’Vandaag is morgen alweer gisteren
‘Vandaag is morgen alweer gisteren’ is een initiatief van de Historische Kring Baerne en Stichting Groenegraf.nl en verschijnt periodiek op maandag in de Baarnsche Courant en in het weblog van Groenegraf.nl. De verhalen worden afwisselend geschreven door
Ed Vermeulen en Eric van der Ent.
Wilt u meer lezen over oud Baarn?