Op 15 mei j.l. is onverwacht Baarnaar Johan Hut op 59-jarige leeftijd is overleden.
Johan was zeer geïnteresseerd in de Baarnse geschiedenis. Bovendien kon hij als journalist zijn kennis op prachtige wijze op papier zetten. Voor ons weblog schreef hij menig artikel over oud Baarn, vooral over de geschiedenis van de Baarnse kerken. Wij zullen hem missen, natuurlijk als vraagbaak, maar vooral als persoon.
De komende weken zullen wij een aantal van zijn oud-Baarnse verhalen opnieuw publiceren, in zijn nagedachtenis. Hieronder het eerste verhaal, eerder gepubliceerd in augustus 2019.
Geen kerk meer… wat dan?
door Johan Hut
Eén op de vijf kerkgebouwen in Nederland is niet meer in
gebruik als kerk. Dat is geteld door het dagblad Trouw. Van de 6900 kerken
hebben er 1400 een nieuwe bestemming gekregen. Dat is 20%. Hoe zou dat
percentage in Baarn zijn? Tot mijn verbazing kwam ik op 31%, namelijk vijf van
de zestien. Bij een klein aantal, dus in een dorp, zit je natuurlijk al snel
boven of onder het landelijk gemiddelde. Wat kregen de afgestoten kerken in
Baarn voor nieuwe bestemming?
Houtwerkplaats
 |
| Weinig mensen zullen in het oude gebouw achter drukkerij Bakker een kerkgebouw herkennen |
Misschien is Baarn wel de eerste plaats in Nederland waar
een kerkgebouw een nieuwe bestemming kreeg. In 1888 bouwde de nieuwe
Nederduitsch Gereformeerde Kerk van Baarn een kerkgebouw aan de Eemnesserweg.
Al in 1893 ging de kerk samen met de Christelijke Gereformeerde Kerk tot wat vanaf
dat moment gewoon de Gereformeerde Kerk van Baarn heette. Die kwam bijeen in
het gebouw dat nu Paaskerk heet, aan de Oude Utrechtseweg. Mensen die het
daarmee niet eens waren, behielden de naam Christelijke Gereformeerde Kerk en zitten
nu aan de Nassaulaan.
Het gebouw aan de Eemnesserweg is nu nog te zien vanaf wat
we het Laanplein noemen, maar die naam officieel niet heeft. Het staat aan het
eind van een steeg aan de Eemnesserweg. In 1893 werd het verkocht aan een
wagenmaker. Die verhuurde het in de avonduren aan Crescendo. In het
jubileumboekje van de muziekvereniging van 25 jaar geleden noemen ze het een
houtwerkplaats, dat is wel een treffende omschrijving. In het voorste deel
maakte de wagenmaker een woning, waarschijnlijk in 1911. Tegenwoordig bestaat
dat deel uit een benedenwoning en een bovenwoning. Het bedrijfsgedeelte aan de
kant van de Laanstraat was tot voor kort in gebruik bij drukkerij Bakker. Nu er
op het terrein van Bakker een nieuwbouwproject op stapel staat, zou de
projectontwikkelaar het liefst het voormalige kerkgebouw ook kopen en slopen.
Dat zal nog veel voeten in de aarde hebben, omdat de twee woningen in eigendom
zijn bij de bewoners.
Uitvaartcentrum
In de jaren vijftig kreeg Baarn aan de zuidoostkant een enorme
uitbreiding: de vogelbuurt en bloemenbuurt oftewel de Oosterhei. In 1960 bouwde
de hervormde gemeente aan de Reigerstraat De Ark.
 |
| De hervormde kerkenraad kwam al heel snel terug van het idee De Ark als wijkkerk te gebruiken. |
 |
| Voor een afgestoten kerkgebouw is een uitvaartcentrum een mooie bestemming. Zo’n centrum heeft immers een kerkzaal nodig, met een orgel. |
Deze was bedoeld als wijkkerk
voor de jonge gezinnen in die nieuwe buurt. Al na een paar jaar kwam de
kerkenraad hierop terug, iedereen kon eigenlijk wel op de Brink bijeenkomen. De
Ark werd vervolgens gebruikt voor bijzondere diensten, zoals jeugddiensten, en
vooral als vergaderlocatie. De hervormde kerk had nog een vergadergebouw,
namelijk het gebouw voor Christelijke Belangen in de Leestraat, tegen de
Astroschool aan. In 1986 bouwde de kerk De Herberg van Paulus, achter de
Pauluskerk, aan de Stationsweg. Christelijke Belangen werd toegevoegd aan de
school en De Ark werd verkocht aan de eigen koster, Arie van Pijpen. Die begon
er zijn uitvaartbedrijf, wat een prachtige bestemming was voor een afgestoten
kerkgebouw. Een uitvaartbedrijf heeft immers ook een kerkzaal nodig. Het
orgeltje kon ook blijven staan.
Fysiotherapeut
Als ik begin over gereformeerde kerkscheuringen, roepen
mensen vaak: “De slang!” Heeft de slang in het paradijs echt gesproken? Dit
gaat om een relatief kleine scheuring in 1926, die vooral plaatsvond in grote
steden, maar opvallend genoeg ook in Baarn. De afgescheidenen verbouwden een
gebouwtje in de Korte Schoolstraat tot kerk, die ze in 1927 betrokken. De
straat heet nu Kapelstraat.
 |
De straat heet Kapelstraat, maar dat is ook het enige
waardoor je kunt vermoeden dat dit gebouwtje een kerk is geweest.
|
In 1946 werd de kerk opgeheven, de leden gingen
over naar de hervormde kerk. Ruimtelijk gesproken een zeer korte overstap, zo’n
100 meter. Het kerkje werd verkocht aan de Lutherse Gemeente. Toen die te klein
werd en de leden overgingen naar Amersfoort, kwam het gebouwtje in particuliere
handen en vestigde zich er een fysiotherapeut in. Het klokkentorentje bleef
erop staan, maar zonder klok. Bij een latere dakrenovatie verdween ook het
torentje.
Appartementengebouw
In 1937 kreeg de Gereformeerde Kerk (Oude Utrechtseweg) een
tweede kerkgebouw aan de Laanstraat, op de plek waar nu apotheek Julius zit. In
1960 werd het gebouw verkocht en in 1965 werd aan de Eemweg de Opstandingskerk in
gebruik genomen.
 |
| De klokkentoren herinnert nog aan de bestemming als kerk. De klokken hangen er niet meer, die zijn geschonken aan een kerk op de Filippijnen |
 |
| Karakteristiek voor de Opstandingskerk waren de onregelmatig gevormde ramen, claustra’s geheten. Veel daarvan zijn behouden, maar ze worden nu wel onderbroken door voordeuren en normale ramen. |
Maar het ledental liep terug en in de jaren negentig besloot
de kerkenraad de Opstandingskerk te verkopen en met de opbrengst de Kruiskerk
(zo heette de kerk aan de Oude Utrechtseweg inmiddels) te renoveren en
vergroten. Die renovatie vond plaats in 1996.
De kerkenraad wilde de Opstandingskerk best verkopen aan de
moslimgemeenschap, die 500.000 gulden bood. Buurtbewoners waren daar niet blij
mee, maar belangrijker was dat een projectontwikkelaar 825.000 gulden bood. Het
gebouw zou niet per se naar de hoogste bieder gaan, maar dit verschil was wel
heel groot. De ontwikkelaar verbouwde de kerk tot appartementengebouw, dat de
naam Ruysdaelhof kreeg. Jacob van Ruysdael was een schilder uit de zeventiende
eeuw en het gebouw staat aan de rand van de Schildersbuurt.
 |
Het kerkje van het Leger des Heils is nu een woonhuis en
wordt door de bewoners met liefde onderhouden.
|
Woonhuis
Aan de De Wetstraat staat een gebouwtje dat bekend is van
het Leger des Heils.
Het is in 1898 echter gebouwd door een gereformeerde
jongelingsvereniging. Die verkocht het in 1907 aan het Leger. Honderd jaar
later verhuisde het Leger naar het oude Poorthuis aan de Acacialaan en verkocht
het het kerkje aan een particulier, die er een woonhuis van maakte. Het huis,
inmiddels niet meer van de eerste bewoner, wordt duidelijk met liefde
onderhouden.
De foto’s van de
huidige situatie van de vijf voormalige kerkgebouwen zijn gemaakt door Harm
Boerma.
Johan Hut
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter