Van fietskettingfabriek tot bromfietsfabrikant
door Eric van der Ent
Tegenwoordig zien we ze in alle soorten en maten: fietsen met hulpmotoren, al of niet met trapondersteuning. Nu worden ze e-bikes genoemd, maar oorspronkelijk werden lichte motoren op fossiele brandstof op gewone fietsen geschroefd. In de jaren vijftig van de vorige eeuw werden dat soort rijwielen met hulpmotoren heel erg populair. Het Baarnse bedrijf Fa. J.A. Bach jr. stapte op het juiste moment in deze markt, met veel succes!
 |
| De Vicky is volwassen geworden. Van rijwiel met hulpmotor tot echte bromfiets (Coll. F.M. Brandt, Eemdijk) |
In deel 1 van dit tweeluik vertelden we dat Fa. J.A. Bach jr. onder leiding van Johannes Adam Bach aanvankelijk fietsonderdelen importeerde. Na zijn overlijden in 1944 kreeg zoon Marie Frans Bach de leiding over het bedrijf. Hij verhuisde het bedrijf naar Baarn om daar fietskettingen te gaan produceren in een werkplaats aan de Leestraat. Hij wist tevens het alleenrecht te verwerven om hulpmotoren van Victoria Werke AG Nürnberg in Nederland te importeren. Later produceerde het bedrijf ook zelf hulpmotoren. Daarvoor richtte Bach de M.F.B. (Motoren Fabriek Baarn) op. De verkoop van rijwielen met hulpmotoren gingen als zoete broodjes over de toonbank. De vraag was groter dan de levercapaciteit.
 |
| (Baarnsche Courant 23-1-1953) |
Jubileum
 |
| Mr. S.P. baron Bentinck (r), burgemeester van Soest feliciteert F.M. Bach met het nieuwe bedrijfspand in Soest (Soester Courant 10-1-1956) |
De verhuizing naar Soest
De vraag naar hulpmotoren bleef stijgen waardoor het bedrijfspand aan de Brinkstraat te klein werd. Bovendien was Bach naast rijwielen met hulpmotoren inmiddels ook ‘echte’ bromfietsen gaan produceren. Opnieuw moest gezocht worden naar een plek om een nieuw bedrijfspand te bouwen. In Baarn werd die plek niet gevonden, maar de gemeente Soest bood hem een gunstig gelegen terrein aan de Beckeringhstraat in Soest aan. In oktober 1954 werd onder leiding van architect Heineke uit Loosdrecht met de bouw begonnen. De bouw zelf werd uitgevoerd door aannemer A.W. van Asch uit Soest. In 1956 kwam het gebouw gereed en werd het in gebruik genomen. Motoren Fabriek Baarn was natuurlijk geen geschikte naam voor een fabriek in Soest, de reden waarom de bedrijfsnaam werd gewijzigd in Motoren Fabriek Bach. De afkorting kon zo hetzelfde blijven: M.F.B. In aanwezigheid van 600(!) genodigden werd het pand officieel geopend door de burgemeester van Soest, mr. S.P. baron Bentinck. Als dank ontving de burgemeester het eerste exemplaar van het nieuwe model “Novita”, een prachtige blauwgrijze bromfiets. Burgemeester Bentinck was zeer verrast, accepteerde het prachtige cadeau, en stelde de prijs ter beschikking als prijs in een verloting waarvan de opbrengt ten goede kwam aan een goed doel. Er werden 2.500 loten á 50 cent verkocht. De opbrengst werd gebruikt voor het vernieuwen en het onderhoud van de ziekenauto van de E.H.B.O. in Soest.
 |
| Mr. S.P. baron Bentinck (r), burgemeester van Soest ontving bij de opening van het nieuwe bedrijfspand in Soest uit handen van M.F. Bach een gloednieuwe Vicky Novita. De burgemeester liet het rijwiel verloten voor het goede doel. (Soester Courant 10-1-1956) |
 |
| Personeel aan het werk in de nieuw gebouwde fabriek in Soest (Soester Courant 12-1-1956) |
In juni 1956 werd het bedrijf omgezet in een Naamloze Vennootschap. Bach nam zelf deel voor 15 prioriteitsaandelen en 349 gewone aandelen. Victoria Werke A.G. participeerde voor 5 prioriteitsaandelen en 100 gewone aandelen. Het maatschappelijk kapitaal bedroeg in totaal 2 miljoen gulden.
 |
| (Algemeen Handelsblad 22 juni 1956) |
Op dat moment werkten in de fabriek in Soest 75 personeelsleden. Bij de bouw was rekening gehouden met een uitbreiding tot 200 man. Helaas mocht dat niet zo zijn. In 1958 ging het inmiddels slecht met de Victoria-Werke in Nürnberg. De verkopen liepen hard terug. Een oplossing werd gezocht in een fusie met DKW-Zweiradfertigung van Auto-Union GmbH in Ingolstadt, Duitsland. Zeer waarschijnlijk betekende dat voor Bach ook het einde van het alleenrecht om Victoria-hulpmotoren en bromfietsen in Nederland te mogen verkopen. In 1958 werd de productie bij M.F.B.-Soest gestopt. In 1959 werd het bedrijf officieel failliet verklaard. Het einde van het tijdperk Bach.
 |
| (Algemeen Handelsblad 26 september 1959) |
 |
| Motorenfabriek Bach opgeheven (Zwolsche Courant 10-12-1958) |
Rijwielen met hulpmotoren in Baarn
De fabriek van Fa. J.A. Bach jr. is, inmiddels al bija 65 jaar geleden, ter ziele gegaan, maar nog steeds zijn er liefhebbers die een rijwiel met hulpmotor geleverd door Bach in hun bezit hebben. Bij onze zoektocht naar informatie over Bach kwamen we in contact met dhr. Frans Brandt uit Eembrugge.
 |
| Frans Brandt uit Eembrugge met het prachtige rijwiel met hulpmotor van Victoria uit 1953 (Foto: Geheugemvanbaarn.nl) |
Frans woonde als kind met zijn ouders, broers en zussen op een boerderij aan de Zandvoortweg, of beter gezegd, de Kattensteeg. Dat was een klein steegje vlak bij de plek waar nu loodgietersbedrijf Zwanikken gevestigd is. Aan het begin van zijn loopbaan heeft Frans vakantiewerk gedaan bij de eveneens historische fabriek Eysink in Soest. Ook daar werden bromfietsen geproduceerd. Later kwam hij te werken bij de rijwielhandel van de gebroeders Buitenhuis aan de Zandvoortweg. Logisch dat hij geïnteresseerd is in bromfietsen uit vervlogen jaren. Hij heeft een prachtige collectie brommers verzameld en weet er alles over te vertellen.
 |
| De Vicky’s van Frans Brandt (Foto’s: Geheugenvanbaarn.nl) |
Ook heeft hij veel brochures, boeken, zoals handboeken voor monteurs en reclamemateriaal verzameld. Veel van het gebruikte beeldmateriaal in dit tweeluik is van hem afkomstig. Tijdens de afspraak die we met hem hadden om dit materiaal te scannen verraste hij ons met de mededeling dat hij maar liefst twee rijwielen met Victoria hulpmotoren in bezit heeft. Het rijwiel heeft hij zelf in elkaar gesleuteld met oorspronkelijke onderdelen. De hulpmotor die hij daarvoor op de kop kon tikken was gloednieuw. Het had sinds de jaren vijftig in een schuurtje gestaan, ongebruikt. Het rijwiel ziet eruit alsof hij zo uit de fabriek van Bach komt. Het andere exemplaar is ooit eigendom geweest van Piet Kuijer, u kent hem wel, van de zand- en grindhandel aan de Eem. Dat rijwiel was in belabberde staat maar Frans heeft hem weer tip-top in orde gekregen. Zelfs de hulpmotor heeft hij zelf helemaal gerepareerd en gereviseerd. Beide rijwielen stammen uit 1953 en beide rijwielen zijn weer als nieuw. Een trots bezit!
 |
| (Soester Courant 22-5-1959) |
Tot slot: het bedrijfspand van M.F.B. Soest aan Beckeringhstraat 16 werd na de sluiting gekocht door Pieter Hartog die er een rijwielfabriek in begon. Het avontuur van Hartog liep ook slecht af.
 |
| (Trouw 12-5-1960) |
 |
| (Het Vrije Volk 20-2-1962) |
Voor het samenstellen van dit verhaal is gebruik gemaakt uit vele krantenartikelen uit de Baarnsche Courant en Soester Courant. Dank aan Frans Brandt, John Kappers en René van Hal (Verdwenen Soest).
