Het verhaal van Adriaan (Adrian) Peetoom met een voor- en nawoord van Ed Vermeulen
 |
| Het ABC van het leven: Adriaan-Baarn-Adrian-Calgary |
 |
| Stationsweg 33, hoek Kettingweg: villa met vele gezichten. (Coll. Groenegraf.nl) |
Jan woonde met zijn ouders, broers en een ander gezin, de woningnood was hoog, op de Stationsweg 33, in een grote, oude villa op de hoek van de Kettingweg, later hotel, school voor kraamopleiding, restaurant en wat al niet. Nu staat hier een modern en chique appartementengebouw. Andere tijden. Maar laat ik niet te veel afdwalen. Leest u hier, mocht u onverhoopt het interview in de Baarnsche Courant gemist hebben, het complete verhaal van Addie Peetoom ’Baarnaar in het buitenland’.
Natuurlijk kon ik het niet laten om via tussenkomst van Christine Schut contact te zoeken met (oud) Baarnaar Peetoom. En ja, wat bleek, de door mij ooit gekende Jan Peetoom was zijn jongere broer. Geboren in 1941, zelf ben ik van 1942, en helaas na een rijk gevuld leven, in 2006 overleden. Er ontstond er een interessante email-correspondentie, waarin Addie mij niet alleen toevertrouwde dat zijn favoriete huis in Baarn stond op Faas Eliaslaan 30,
 |
| Faas Eliaslaan 30: Familie Peetoom woonde in het linker gedeelte. (Foto: Groenegraf.nl) |
maar ook deelde hij een door hem geschreven verhaal waarin hij terugblikt op zijn ’winkel’ of zoals hij nu zegt ’retail’ achtergrond. En dus nemen we een duik in het Baarnse (winkel) verleden. Terug naar de jaren vijftig!
Addie Peetooms verhaal: ’Van kleine winkels naar zelfbediening, een wedloop met hindernissen’.
In 2006 verscheen het door de Baarnsche Courant uitgegeven boek “Baarn en haar Middenstand, 1920-50,” geschreven door Piet Lüschen.
Als oud Baarnaar (nu wonend in Canada) lees ik er zo nu en dan in en bekijk de vele plaatjes. Bekende namen en adressen. Ik woonde een paar jaar in de Noorderstraat op no. 4: onze buren waren de familie Onderstal. In hun voorkamer en op de hoek van de Javalaan hadden ze een kleine kruidenierswinkel.
 |
| Hoek Noorderstraat-Javalaan: Onderstal, Blokker en weer later Van Twillert (Coll. Groenegraf.nl) |
Schuin tegenover ons huis was de bakkerij van Ommen. Hier kreeg ik wel eens een stuk gist, gesneden van een groot blok, kleverig op je tanden, maar het smaakte lekker.
 |
| Bakkerij van Ommen met Maria Anna van Ommen, Peetooms overburen (Coll. Groenegraf.nl) |
Wat is de wereld van de middenstand veranderd, omgeschakeld van kleine winkeltjes naar veel grotere bedrijven. En ik ben getuige, en zelfs deelnemer, geweest van het begin van die omschakeling. Dit is mijn verhaal: na het behalen van mijn HBS-b diploma in 1951 (ik was 17) had ik nog geen vastomlijnde plannen en specifieke werkinteresse voor ogen. Tot op een dag mijn vader mij een voorstel deed. Van een vriend, de heer Andriessen, tevens lid van dezelfde kerk, had hij begrepen dat er een eind zou komen aan de kleine kruidenierswinkeltjes en dat deze branche zou worden overgenomen door grotere zelfbedieningszaken met minder bedienend personeel per klant. Jonge mensen (alleen mannen toen!) met een HBS diploma op zak zouden in zulke ondernemingen een goede carrière kunnen vinden. Via mijn vader bood de heer Andriessen mij een baan aan als winkelbediende, met daarbij het vooruitzicht dat de zaak aan de Laanstraat nummer 10 weliswaar Hofleverancier binnenkort omgebouwd zou worden tot de eerste zelfbedieningskruidenierszaak in Baarn. En dat is gebeurd.
 |
| Kruidenierszaak R. Andriessen, Laanstraat 10. Let op: Hofleverancier! (Coll. Groenegraf.nl) |
 |
| Laanstraat situatie vijftiger jaren. Voor laatste zonnescherm links: KeurKost. (Coll. Groenegraf.nl) |
 |
| Opening KeurKost december 1952 (Archief Baarnsche Courant) |
Zover ik me herinner werd de nieuwe zaak met de naam ’KeurKost’ eind 1952 geopend in het totaal verbouwde pand. Alles zelfbediening, behalve de vleeswaren- en kaas afdeling achter in de winkel. En natuurlijk kon men er de fameuze KeurKostzegels aanschaffen. Bij de opening was de burgemeester (mr. Frans van Beeck Calkoen) aanwezig en er verschenen foto’s en een verhaal in de Baarnsche Courant.
 |
| Opening KeurKost december 1952 (Archief Baarnsche Courant) |
Klik hier voor een vergroting van bovenstaande afbeelding.
Na een aantal jaren zo gewerkt te hebben mislukte het zakelijke avontuur. Op een gegeven moment, het was inmiddels eind 1963, ging de winkel dicht. De investeringen waren opgeslokt door de verliezen. Ik werkte toen inmiddels al bij de eerste zelfbedieningskruidenierszaak van Jac. Hermans in Amsterdam in de Rijnstraat. Die winkel was een groot succes en werd de basis van een grote keten van supermarkten. Maar inmiddels woonde ik toen al in Canada. Wat was het verschil tussen ’KeurKost’ en ’Jac. Hermans?’ Beide zaken werden geleid door ervaren kruideniers die snapten dat de traditionele manier van kruidenierswaren verkopen zou gaan verdwijnen. Maar ’KeurKost’ in Baarn, klein vergeleken bij Amsterdam, kwam te vroeg in de plaatselijke geschiedenis. De meeste Baarnaars vonden het maar niks. Ook al niet omdat Andriessen ophield met het wekelijks aan huis bezorgen van de levensmiddelen.
Hier een klein anekdote, voor mij illustratief voor het geschetste probleem: Ik werkte al in Amsterdam. Tijdens een gesprek met mijn moeder vertelde zij dat ze voor het eerste na lange tijd boodschappen had gedaan bij een andere kruidenier, niet eens lid van onze kerkgemeenschap. Waarom? Ze legde uit dat bij ’KeurKost’ het personeel (de bedienden) niet meer met klanten babbelden en dat als je een poosje praatte met een kennis in de winkel, je telkens opzij moest voor andere klanten. En toen ging bij mij een lichtje branden. Voor mijn moeder was winkelen niet alleen het kopen van benodigdheden, maar ook iets sociaals. Alleen thuis, met haar zonen op school of aan het werk en haar man die als reiziger veel van huis was, was een wandeling naar een winkel (kruidenier, bakker of slager) een plezier. In een plaats als Baarn kende je het winkelpersoneel en meestal ontmoette je wel een kennis. Winkelen was een noodzakelijk uitje.
 |
| Feest bij KeurKost tussen Kerst en Nieuwjaar december 1955 (Archief Baarnsche Courant) |
 |
| Uw laatste kans op KeurKost koopjes oktober 1963 (Archief Baarnsche Courant) |
En daar was voor haar wat ’KeurKost’ betrof een eind aangekomen. Dus ging ze op zoek naar en vond ze een andere ’normale’ kruidenier. Zoals veel andere voormalige klanten dat blijkbaar inmiddels ook al hadden gedaan. Hermans daarentegen had een heel verschillende aanpak. Zijn winkel was groter en in de dichtbevolkte wijk waar de zaak zich bevond heerste geen dorpsmentaliteit. Dus concentreerde Hermans zich op reclame en prijs. De klanten waren niet zo geïnteresseerd in persoonlijk contact met het personeel en je rekende er ook niet op een kennis te ontmoeten op weg naar de winkel. De klanten kwamen omdat ze vlugger klaar waren met kopen en geld bespaarden en tegelijkertijd in die winkel veel meer keus hadden. Zo was er bijvoorbeeld evenals bij ’KeurKost’ een vleeswaren en een kaasafdeling achter in de winkel. Maar op de drukke dagen sneden en verpakte het personeel vroeg in de morgen grote hoeveelheden van een aangekondigd ’koopje’ vast vooruit, zodat de klanten niet hoefden te wachten. In 1954 emigreerde ik naar Canada, officieel als winkelbediende. Kort na aankomst in mijn kosthuis ging ik op zoek naar een supermarkt. Kon mijn ogen niet geloven: zo groot, zo ruim, zo efficiënt! Maar ik heb nooit meer in een winkel gewerkt!
The end!
Met bovenstaande woorden beëindigde Addie Peetoom zijn verhaal over de overgang van ’kleine’ kruidenier naar zelfbedieningszaak. Een verdere duik in het verleden laat zien dat kort na de sluiting van KeurKost (Laanstraat 10) in 1963 op het adres Laanstraat 122-124 door het Schuitema concern een KOPAK supermarkt werd geopend. Deze zaak werd, ondanks het feit dat er niet of nauwelijks parkeerruimte was voor het groeiende aantal auto’s, aangeprezen als de eerste grote(re) supermarkt in Baarn.
 |
| Grootgrutters wijsheid! (Archief Baarnsche Courant) |
Leuk detail: KeurKostzegels waren gelijk aan Kopakzegels en hadden dus dezelfde waarde! Dat kort daarna op hetzelfde adres Simon de Wit ten tonele verscheen zal u mogelijk niet verbazen. Eten en gegeten worden! Ook Supermarkteigenaren hebben wel eens trek in wat anders!
Met dank aan:
Adriaan (Adrian ) Peetoom: Baarnaar in het buitenland.
Christine Schut: Redactie Baarnsche Courant-BDU.
John Kappers: speurder in het Baarnse verleden.