De talrijke Baarnse monumenten zijn niet allemaal vanaf de straat te zien. Het orgel op de foto is een pareltje, dat verborgen staat (hangt?) in een eenvoudig kerkgebouw, de Calvijnkerk aan de Tromplaan. Het is niet de oudste kerk van Baarn, maar wel het oudste orgel! Een legendarische hervormde predikant, zo mag je dominee Hendrik Meulenbelt noemen. Hij kwam in 1890 naar de Pauluskerk op de Brink en bleef er 33 jaar. Op zijn initiatief werden drie belangrijke hervormde instellingen gesticht.
1. In 1892: een zalencentrum aan de Weteringstraat, door hem ‘evangelisatielokaal’ genoemd. Dit werd in 1928 vervangen door het ‘gebouw voor Christelijke Belangen’ tegen de Astroschool aan en in 1986 door de Herberg van Paulus tegen de Pauluskerk aan.
2. In 1907: een ‘Tehuis voor Weezen en Ouden van Dagen’ aan de Tromplaan. Dit werd het huidige verzorgingshuis Schoonoord en is thans niet meer hervormd, maar protestants-christelijk. Dat is een verzamelnaam voor alle protestantse richtingen.
3. In 1910: een hervormde lagere school, later dr. P.V. Astroschool genoemd. De oudere School met den Bijbel in de Laanstraat (uit 1881) kreeg zodoende een gereformeerd karakter. De huidige Amalia-Astroschool is weer protestants-christelijk, een van de vier in Baarn. Hervormden en gereformeerden zijn ook op dat vlak allang herenigd.
De Hervormde Kerk bloeide dus en niet alleen op zondag. Toen dominee Meulenbelt in 1923 vertrok, werden twee predikanten tegelijk aangetrokken: ds. Abraham Adriani en ds. Izaäk Kievit. Er was ruimte gekomen om een deel van de gemeente apart te bedienen. In 1906 was landelijk de Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk opgericht. Dat was een organisatie van hervormden die vonden dat hun kerk te vrijzinnig werd. Zij wilden echter geen kerkscheuring, maar hielden onder leiding van dominee Kievit hun eigen kerkdiensten. Er waren vanaf dat moment dus eigenlijk twee verschillende soorten hervormden, die wel een overkoepelende kerkenraad hadden. De gemeenteleden die dominee Kievit volgden, bouwden de Calvijnkerk aan de Tromplaan, die in 1925 in gebruik werd genomen. Tegenwoordig komen deze mensen op zondagmorgen bijeen in hun eigen gebouw en ’s middags op de Brink, omdat de gemeente van de Pauluskerk geen middagdiensten houdt. Zo onderstreept de gemeente van de Calvijnkerk dat ze gewoon hervormd is en niet afgescheiden.
Een orgel verhuizen
Zoals gezegd is de Calvijnkerk niet het oudste kerkgebouw van Baarn. Wel heeft het het oudste orgel. Orgels in oudere Baarnse kerkgebouwen zijn later vervangen. Wat gebeurt er eigenlijk mee, gaan afgedankte orgels naar de gemeentewerf? Nee, bijna nooit. Vaak wordt een orgel gerenoveerd en/of uitgebreid, maar als het helemaal wordt vervangen, is er voor het oude orgel nog wel ergens plaats. De Pauluskerk had in 1826 een orgel geplaatst, dat in 1890 werd verkocht aan de gereformeerde Höftekerk in Hardenberg. Het in 1890 nieuw geplaatste orgel werd in 1959 verkocht aan de Marcuskerk in Utrecht-Zuid. Het huidige orgel op de Brink is dus nog maar jong, voor een orgel.
Baarnse kerken hebben niet alleen orgels aan andere kerken verkocht, het omgekeerde is ook voorgekomen en wel bij de Calvijnkerk. Het orgel dat daar in 1925 werd geplaatst, stamt uit 1861. In dat jaar werd het gebouwd en geplaatst in de Kerk van Onze Lieve Vrouw Visitatie te Oosterblokker, een dorp nabij Hoorn. De orgelbouwer was L. Ypma & Co. In 1925 wilden de Oosterblokkers kennelijk een nieuw orgel en verkochten ze het oude aan de Calvijnkerk. Rooms-katholiek of protestants, dat maakt voor een orgel natuurlijk niet uit. Verhuizing van een orgel gebeurt niet door een verhuisbedrijf. Kijk maar eens naar de foto, dat instrument zet je niet zomaar even neer. Het wordt uit elkaar gehaald en opnieuw geplaatst, vaak met vernieuwing en uitbreiding. Niet door een verhuizer, maar door een orgelbouwer, in dit geval Bernard Pels & Zn. Hij veranderde er nauwelijks iets aan, het bleef dus echt het orgel van 1861. In 1966 werd het enigszins uitgebreid door orgelbouwer Fonteijn & Gaal en in 1976 werd er wat aan opgeknapt door J.J. Elbertse & Zn.
Toen ik onlangs met deze materie bezig was, had ik een korte mailwisseling met Kok van Nood. Hij was predikant van een andere kerk, namelijk de Paaskerk, van 1992 tot zijn pensionering in 2005. Daarna gooide hij het roer rigoureus om. Uit zijn tot studeerkamer verbouwde garage verwijderde hij bijna al zijn boeken, en dat zijn er bij een dominee heel veel. Hij maakte er een werkplaats van, waarin hij harmoniums repareerde. Een harmonium is een huiskamerorgeltje, vroeger vooral in trek bij gereformeerden. Om er muziek uit te krijgen moet je er met een voetpedaal lucht in blazen. Het instrument heeft drie prachtige bijnamen:
- cirkelzaag des geloofs;
- psalmenpomp;
- halleluja-commode.
Grappig is, dat het instrument niet meer alleen in trek is bij klassieke gereformeerde gezinnen. Van Nood heeft ook popmuzikanten onder zijn klanten. In zijn mail schreef de kersverse orgelbouwer me dat hij op dat moment twee harmoniums in reparatie had die iets ouder waren dan het orgel van de Calvijnkerk. Baarnaar Gerco Schaap, eindredacteur van het landelijke tijdschrift De Orgelvriend, protesteerde daarop meteen: een harmonium is geen orgel. Oké, talloze gereformeerde jongetjes hebben erop leren orgelspelen, maar technisch gezien vertoont het instrument meer overeenkomst met een accordeon dan met een orgel. Desgevraagd schreef Kok van Nood me dat Gerco Schaap daar helemaal gelijk in heeft. Heel toevallig woont Van Nood schuin tegenover de Calvijnkerk. Je zou zomaar door de Tromplaan kunnen fietsen zonder te beseffen dat daar regelmatig enthousiaste organisten met hun passie bezig zijn.
 |
| Johan Hut |
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter
