 |
Tegeltableau Oost-West
Ontwerp Jan Toorop (1858-1928) |
Ten eerste: de villa Spoorstraat 2, ooit AJAL geheten, is het ijkpunt in mijn vroegste jeugdherinneringen. Mijn moeder en ik woonden er van februari 1944 tot februari 1950. Een huis met een geheim (de onderduiker op zolder) maar ook het huis waar ik, zo klein ik was, de beschieting van Baarn meemaakte, Duitse Wehrmacht soldaten en de overvliegende geallieerde vliegtuigen zag en getuige was van de voedseltochten van mijn moeder, uiteindelijk gevolgd door de bevrijding! Nu een 76-tal jaren later, terugkijkend, kan ik stellen dat ik in mijn eerste drie Baarnse jaren ’ooggetuige’ ben geweest van een heftig stukje vaderlandse geschiedenis.
 |
| Spoorstraat 2 (Foto: Ed Vermeulen) |
1945 dagelijks leven: Het waren de jaren dat leveranciers nog aan de deur kwamen: groenteboer Ruitenbeek kwam met paard en wagen vanuit de Kerkstraat, een nog jonge bakker van Dijk uit de Turfstraat bracht ons per fiets met grote mand, ons dagelijkse brood. Schouten uit de Hoofdstraat was onze melkboer. Deftig weetje: de villa had een deur speciaal voor leveranciers. Een ieder die me toen vroeg hoe ik heette en waar ik woonde, antwoordde ik steevast met ’eddymeulenpottatee’, waarbij ’pottatee’ uiteraard stond voor Spoorstraat 2. Mijn gebrabbel werd door menigeen uitgelegd als zou ik uit een zeer voorname familie komen. Niets is echter wat het lijkt. Ik speelde met de kinderen uit de buurt en later ook in speeltuin het Noorderkwartier, waar de heer van de Berg Jeths, ’ome Jeths’, kindervriend en voortreffelijke Sinterklaas, toezicht hield.
 |
Een zomerse dag in 1944, samen met mijn
moeder op de Dam in Amsterdam.
(Coll. Ed Vermeulen) |
De wijde wereld: met een zekere regelmaat verliet ik de vertrouwde, niet afgesloten tuin, een grote sliert autootjes aan een touw achter mij aantrekkend en ging de wijde wereld in. Ik kwam zover als Kuijer aan de Eem, de Acacialaan en de Indische buurt achter de Torenlaan. Altijd werd ik gevonden en weer veilig thuisgebracht, dit alles zonder amberalert. Politieagenten op ronde en toevallige voorbijgangers herkenden mij en leverden mij weer af op Spoorstraat 2. Met één van mijn redsters van toen heb ik nog steeds contact. Zij herinnert zich nog haarscherp het moment dat zij aanbelde, de monumentale voordeur openging, mijn moeder mij boos aankeek, en zonder haar, mijn redster, ook maar een blik waardig te keuren en een bedankje te geven mij naar binnen trok en de deur weer sloot. Nu woont zij zelf al jaren in de Spoorstraat en breng ik haar vier maal per jaar de Baerne, het mooie blad van de Historische Kring Baerne. Mijn dank voor haar redding is tijdloos!
 |
Vriend en buurjongen Sjaak (Jacques) Suydendorp (r) en
ikzelf in galauniform op wacht bij Spoorstraat 2.
Foto gedateerd 1946/47.
(Coll. Ed Vermeulen) |
Vriendschappen: Sjaak Suydendorp, een paar jaar ouder als ikzelf, was mijn beste vriend, Mia de Lange mijn liefste vriendinnetje. We droegen door onze moeders gemaakte en vermaakte kleding. Sjaak woonde om de hoek, op Laanstraat 71, naast Boekhandel Den Boer. Hier had zijn vader een elektrotechnisch installatie bedrijf en zijn moeder een textielwinkel. Later verhuisden zij naar Veenendaal. Mia was de oudste van de kinderen van Niek en Rie de Lange, eigenaresse van de handwerk- en stoffenwinkel op de hoek van de Laanstraat. Ons leven was zonnig en vol verwachting!
 |
Kinderen uit de buurt: v.l.n.r Bennie Visee, Eddy, Nelly van Herwaarden,
Cees Jansen, Rudie Bartels, Mia de Lange. (Coll. Ed Vermeulen) |
 |
Amaliakleuterschool, 1947-1948. Ons leven was vol verwachting. Juffrouw Dissel (l) en
mogelijk (r) juffr. de Jong. Frank Muyser vooraan links, Gert Dop schuin rechts
onder Juffr. Dissel, ikzelf midden rechts. Nu in 2021 nog steeds bevriend!
(Coll. Ed Vermeulen) |
Naar school: in 1947-48 bezocht ik de Prinses Amaliakleuterschool, de officiële benaming luidde ’bewaarschool’, in de Schoolstraat. Weer anderen gebruikten, niet geheel ten onrechte overigens, de woorden: ’kakschool’, waarbij kak niet stond voor deftig! Werd geleid door Mej. Dissel met assistentie van de dames van Dijkhuizen en van Beek. Ook juffrouw Dissels onafscheidelijke vriendin juffrouw van Garderen speelde een niet onbelangrijke rol. Bij haar ging ik op zondagsschool. Op de kleuterschool leerde ik naast knippen en plakken, ook veters strikken en klokkijken: vaardigheden waar ik nog steeds plezier aan beleef! Een enkele, nog steeds bestaande, vriendschap dateert uit deze tijd.
 |
Gids VVV Baarns Bloei 1947
(Coll. Ed Vermeulen) |
De nieuwe tijd: Kort na de oorlog werden in het linker gedeelte van ons huis gemeentelijke kantoren waaronder ’Bouw en woningtoezicht’ en ’Volksherstel’, ondergebracht. Door de Gemeente gevorderde ruimte, het hoe en waarom ging aan mij voorbij. Namen van Gemeentemensen die ik mij herinner zijn Kwint, van Beek en Jetten. Menig nieuw plan ter meerdere glorie van het veranderende Baarn heb ik van nabij op de tekentafel vorm zien krijgen. Nu, driekwart eeuw later denk ik: had ik die tekeningen maar in mogen kleuren! Zomer 1947 gingen mijn moeder en ik een paar weken naar Scheveningen en verbleven in het huis van vrienden. Een foto in een ’gestrand’ vliegtuigje herinnert aan deze vakantie. In een in dat jaar door de V.V.V Baarns Bloei uitgegeven gids, “Gegevens omtrent Baarn, de Prinselijke Residentie”, las ik dat ons woongedeelte met gebruik van keuken, van mei tot september te huur aangeboden werd. Of van dit aanbod ooit gebruik is gemaakt, geen idee. Ik denk het niet. Gelukkig ook maar. Stel je eens voor dat ik bij terugkomst speelgoed had gemist!
 |
Met het m.s. Kota Baroe van de Koninklijke Rotterdamsche Lloyd kwam Martje
in 1947 naar Nederland.Foto uit 1939. (Coll. Jan G. Nierop, Maritiem Trefpunt Almere) |
Toevalligheden in het leven: in hetzelfde jaar 1947 vertrok op 2 april een schip met evacués vanuit Tandjong Priok, Nederlands-Indië, naar Nederland. De naam van het schip ‘Kota Baroe’, hetgeen ‘Nieuwe Stad’ betekent. Onder de honderden passagiers bevond zich een klein Indisch meisje van ruim zeven. Haar naam: Martje Edith van der Wal. Zij had deze reis samen met haar vader, KNIL sergeant Douwe van der Wal, zullen maken. Met bestemming ’recuperatieverlof’ zou hij haar naar zijn ouders in Huizum, Leeuwarden, brengen. Dit speciale verlof was hem toegekend na een krijgsgevangenschap van ruim drie en een half jaar in Siam (Thailand), waar hij aan de beruchte spoorlijn dwangarbeid had moeten verrichten. In de aanloop naar de eerste politionele actie, operatie Product, werd zijn verlof ingetrokken en moest hij terug naar zijn onderdeel op Sumatra. Martje ging, na een kort verblijf in een kindertehuis van het Rode Kruis in de wijk Tjideng, Batavia, als passagier no. 644, in een grotere groep kinderen, aan boord van de Kota Baroe op weg naar de voor haar onbekende opa en oma in Nederland. Op 28 april, na een reis van zesentwintig dagen, kwam de Kota Baroe in Rotterdam aan. Na ontscheping vertrok Martje met de bus naar Friesland waar zij liefdevol werd opgenomen in het gezin van haar pake en beppe.
 |
Palembang, Sumatra begin 1947. Martje en haar
vader S.M.I KNIL Douwe van der Wal.
(Coll.: M.E Vermeulen-van der Wal) |
De Baarnsche Courant van dinsdag 22 april 1947 maakte melding van de aankomst van de Kota Baroe:
 |
| Bericht in de Baarnsche Courant van 22 april 1947. (Coll. Archief Baarnsche Courant) |
Dit vierregelige berichtje gaf aan dat Martje en ik elkaar, weliswaar symbolisch en op enige afstand, slechts gescheiden door de marmeren gang van Spoorstraat 2, al in 1947 hadden kunnen ontmoeten. East is East and West is West and sometimes the twain shall meet! Het duurde nog veertien jaar voordat onze levenspaden elkaar, Kerstmis 1961, kruisten. In Baarn, dat spreekt!
Kerstpost 1948. In september 1948 ging ik naar de Hervormde Lagere School of zoals het geschreven staat boven de vroegere hoofdingang aan de Spoorstraat, ‘School van de schoolvereen. der Herv.Gemeente’. Het hoofd van de school was de heer P. (Piet) Poorter. Dat de keuze op deze school viel had te maken met mijn moeders pragmatische instelling: ‘Kwaliteit van de school goed, mooi! School op loopafstand, aan de overkant, des te beter!’ In de Spoorstraat bevond zich ook de mooie speelgoedwinkel van de familie Benning. Het paradijs was dichterbij dan ik dacht! In de eerste klas kreeg ik les van de allerliefste juf van de hele wereld, Atie van Harn. Van haar leerde ik lezen en schrijven, twee zaken die tot op de dag van vandaag mijn leven bepalen. Het leven verliep zoals je dat van een ‘eerste klasser’ kunt verwachten: leren, spelen en de wereld ontdekken. Het was ook de tijd dat veel Nederlandse jongemannen vrijwillig of dienstplichtig het vaderland dienden als soldaat in het verre Indië. Met dit land voelden wij ons op school door onze spaaractiviteiten voor de Zending verbonden. Internet en e-mail hadden alleen nog kunnen bestaan in een boek van Jules Verne. Post was het alom verbindende communicatiemiddel. Juf van Harn besloot om met de klas mee te doen aan een door het NIWIN, Nederlandse Inspanning Welzijnsverzorging Indië, opgezette actie om Kerst- en Nieuwjaarsgroeten in de vorm van pakjes en kaarten te sturen naar de soldaten in Indië. Ondanks het feit dat we de ontvangers niet kenden hadden wij door de verhalen van onze juf toch een gevoel dat onze kaartjes voor een lichtpuntje konden zorgen in de dagen voor Kerstmis.
 |
| NIWIN: voor onze jongens overzee (Coll. Ed Vermeulen) |
Doos met herinneringen: We kregen ook post terug. In mijn doos met herinneringen bevindt zich een prachtige fotokaart van een hanengevecht op Bali. De kaart is gedateerd 12 januari 1949 en vanuit Soebang op West Java verstuurd. De tekst, geschreven door de mij onbekende soldaat luidt als volgt:
Beste Eddy
Hartelijk bedankt voor de kerst-en nieuwjaarsgroeten die ik van je ontving. Ik was er zeer blij mee. Ik ben nu al twee jaar in Indië, maar dit heeft me zeer verrast, dat jullie op school ook nog aan ons denken.
Eddy, de hartelijke groeten, ook aan voor je papa en mama
Sold. 1 klas A van Bolveren 250718061, 2e H.P.V.A.
 |
Vechthaan en zijn eigenaar. Houtsnijwerk (l) Kunstuitbali.nl.
Houtsnijwerk (r) in bezit van Indiëveteraan (1947-50) J. de Leeuw, Hengelo.
Kaart gestuurd door soldaat van Bolveren 12 januari 1949. Voor altijd opgeborgen in
mijn doos met herinneringen. (Foto's coll. Ed Vermeulen) |
Een veertigtal jaren geleden besloot ik op zoek te gaan naar soldaat van Bolveren en indien gevonden hem te vragen of mijn Kerstwens nog in zijn herinnering voortleefde. Na enig zoeken kwam ik via Janny van Kouterik, de vrouw van Arnold, zelf ook Indiëveteraan, in contact met een vroegere dienstmaat. Deze vertelde mij dat zijn maats naam niet voorkwam op de lijst van thuisvaarders. Ook werd zijn naam niet genoemd in het slachtofferregister van de oorlogsgravenstichting. Uiteindelijk kwam ik er achter dat van Bolveren na zijn diensttijd, waarschijnlijk met een van rijkswege verstrekte premie, direct vanuit Indonesië naar Australië of Nieuw Zeeland was geëmigreerd en al een aantal jaren geleden was overleden. De doos met herinneringen bleef gesloten.
 |
Trouwreceptie ‘Astoria’, januari 1964. V.l.n.r de dames Dissel, van Garderen en
‘de liefste juf’ Atie van Harn. (Coll. Ed Vermeulen) |
Hoe het verder ging: Martje en ik trouwden op een winterse dag in januari van het jaar 1964 en onze ooit kruisende levenspaden lopen nu al meer dan achtenvijftig parallel. De trouwreceptie werd gehouden in zaal van het gerenommeerde en inmiddels sinds lang verdwenen restaurant Astoria in de Oranjestraat. Nu is hier Welzijnscentrum De Leuning. Tijdens deze receptie werd ik op een bijzondere manier aan mijn schooljaren herinnerd. Onder de bezoekers van onze receptie bevonden zich namelijk de dames Dissel, van Garderen en van Harn. Een bijzonder moment, in kleur fotografisch vastgelegd!
Ten leste: mijn advies… volg de contouren van uw jeugd en heb oog voor de toevalligheden in het leven en vergeet niet uw herinneringen te delen!
