Fan Fryslân fia Baarn nei Súd-Afrika (diel trije)

Die oorspronklike argitektoniese tekening van Leestraat 12

door Eric van der Ent

Sytze Wopkes Wierda (1839-1911)
(Coll. Taco R. de Vries)

U leest deel 3 van het verhaal over de Friese architect Wytze Wopkes Wierda die in Zuid-Afrika zeer succesvol was. Voordat hij naar Zuid Afrika vertrok heeft hij zijn sporen nagelaten in Baarn. In deze aflevering vertel ik u over de villa aan Leestraat 12 en de 140 jaar oude originele tekening van Wierda die na een wereldreis terug in Baarn is.

De titel boven dit verhaal is in de Friese taal, de subtitel in het Afrikaans. Voor wie deze niet helemaal begrepen heeft, hier de vertaling: Van Friesland via Baarn naar ­Zuid-Afrika, deel 3. De originele architectentekening van Leestraat 12.

In deel 1 van dit verhaal schreef ik over het werk van architect Wierda in Nederland en Zuid-Afrika. In Nederland werkte hij onder andere voor de Staatsspoorwegen en ontwierp hij daarnaast veel scholen en kerken. In Zuid-Afrika werd hij aangesteld als staatsingenieur en architect van de Zuid-Afrikaanse Republiek en werd hij als zodanig verantwoordelijk voor het ontwerp van een groot aantal overheidsgebouwen. In deel 2 ging ik dieper in op zijn werk in Baarn. Deel 3, het laatste deel, gaat over de door Wierda ontworpen villa aan Leestraat 12 en de originele tekening van Wierda die na een wereldreis terug is in Baarn.

Bericht uit Zuid-Afrika
Dagelijks ontvang ik veel mailtjes met reacties op publicaties op onze website Groenegraf.nl, maar het gebeurt niet elke dag dat ik een berichtje uit Zuid-Afrika ontvang. In februari van dit jaar werd ik benaderd door de in Noordhoek, Zuid-Afrika woonachtige Nederlander Maarten van der Ven. Hij had ons e-mailadres doorgekregen van de gemeente Baarn. Hij schreef dat hij in een antiquariaat in Zuid-Afrika een originele tekening van architect Wierda van een “Villa voor den Wel. E. Heer J.G. Hamel te Baarn” had ontdekt. De tekening is gedateerd april 1881. Via Google had hij gevonden dat de villa aan de Zeestraat hoek Spoorlaan zou moeten staan. We kennen in Baarn natuurlijk geen Zeestraat en ook geen Spoorlaan, maar wel een Leestraat een en Spoorstraat. Volgens het Baarnse adresboek van 1888 woonde daar de familie Hamel! Zoals u in deel 2 heeft kunnen lezen was J.G. Hamel bestuurslid van de toen nog op te richten School met de Bijbel aan de Laanstraat en als zodanig betrokken bij de bouw van de school. Architect Wierda kreeg de opdracht voor de bouw van de school. Blijkbaar was Hamel tevreden over zijn werk want hij gaf hem ook de opdracht om zijn eigen villa aan de Leestraat te ontwerpen. En wat een geweldig ontwerp was dat! Het werd een zeer markant gebouw met een prachtige uitstraling.

Leestraat 12, hoek Spoorstraat, villa Johanna Barbara van J.G. Hamel
(Coll. Groenegraf.nl)

Even voorstellen

(Nieuws van den dag, 18 april 1881)

Opdrachtgever Johan George Hamel is geboren op 16 augustus 1823 te Amsterdam. Aanvankelijk was hij winkelier en uitgever van met name christelijke boeken, maar hij legde zich steeds meer toe op het vak van makelaar te Amsterdam. In 1881 liet hij de villa aan de Leestraat in Baarn bouwen. De bouwkosten werden geschat op 12.400 gulden maar uiteindelijk werd het voor 13.333 gegund aan aannemer W. van Doornik te Baarn. Hamel vernoemde de villa naar zijn echtgenote en zijn jongste dochter: “Villa Johanna Barbara”. Eind 1881 liet Hamel door Wierda ook nog het ontwerp maken voor een dubbel huis met kantoor op de plek van zijn afgebrande perceel in Amsterdam gelegen op de hoek Kerkstraat en Amstelveld. Die brand zal er toe bijgedragen hebben dat Hamel zich definitief in Baarn vestigde. Uit het huwelijk van Johan George Hamel en zijn echtgenote Johanna Barbara Colijn werden 4 dochters en 4 zoons geboren. Bovendien hadden ze nog een pleegzoon. Toen het echtpaar in 1881 de villa betrok waren de kinderen al volwassen. Jongste dochter Johanna Barbara Hamel (1861-1938) kwam echter ook naar Baarn. Zij trouwde met Izaak Eernisse, stoffeerder en behanger uit de Brinkstraat. Hamel’s echtgenote Johanna Barbara Colijn woonde haar laatste dagen van haar leven in het krankzinnigengesticht Veldwijk te Ermelo. Zij overleed daar in 1886. Johan George Hamel overleed zes jaar later. Het echtpaar werd begraven op de Oude Algemene begraafplaats in Baarn.

Een advertentie van de BOAZ-Bank, gevestigd aan Leestraat 12
(Coll. Groenegraf.nl)

Van villa naar bankgebouw

De kluisdeur van de bank is
 nog steeds aanwezig
(Foto: Groenegraf.nl)

In 1903 stond Leestraat 12 te koop. Het werd toen “Villa Bernardina” genoemd. In 1909 werd het weer aangeboden, nu onder de naam “Sunny Home”. In de jaren twintig van de vorige eeuw werd het in gebruik genomen als bankgebouw door de BOAZ-Bank die later opging in de Rotterdamsche Bank NV. Hier werkte onder andere de heer Freek Smit bekend van zijn enorme verzameling ansichtkaarten van oud Baarn. Tot zeker in de jaren zeventig bleef het een bankgebouw, maar ook woonhuis. Jan Woudenberg, koster van de hervormde Pauluskerk, een bekend gezicht in Baarn, woonde er vele jaren. Later werd het pand door verschillende andere bedrijven gebruikt als kantoorpand, waaronder Polygram. In de kelder van het gebouw is nog steeds de stalen deur van de bankkluis aanwezig. Deze wordt niet meer als zodanig gebruikt, maar als hobbykamer door de kinderen van de huidige eigenaren.

De tekening
Tot zover de samenvatting van de geschiedenis van Leestraat 12 en eerste eigenaar Johan George Hamel. Terug naar Maarten van der Ven die de tekening ontdekte. Dat hij de tekening in Zuid-Afrika opdook is op zich geen verrassing. Architect Sytze Wierda emigreerde in 1887 naar Zuid-Afrika en was daar zeer succesvol. Hij ontwierp onder andere vele grote overheidsgebouwen. Wierda overleed in 1911 in Seepunt (Kaapstad). Blijkbaar is de tekening in 1887 meegegaan naar Zuid-Afrika en nu, in 2021, dus 140 jaar nadat de tekening gemaakt is, dook deze weer op bij de antiquair. Maarten nam de moeite om uit te zoeken welk pand in Baarn op de tekening afgebeeld staat, hetgeen hem lukte via Groenegraf.nl, en hij vroeg zich af of de huidige eigenaren er belangstelling voor zouden hebben.

De oorspronkelijke tekening in zijn geheel. Onderaan dit verhaal
vindt u een aantal details van de tekening.
(Coll. Groenegraf.nl)

Maarten van der Ven (r) uit Zuid-Afrika en Eric van der Ent van Groenegraf.nl
met de prachtige tekening.
(Foto: Groenegraf.nl)

Ongeveer een jaar geleden zijn Jan Willem Dieben en Mary Splinter van Dieben & Splinter, De Aankoopassistent, verhuisd van hun kantoor aan de Eemnesserweg naar hun nieuwe pand, u raadt het al: Leestraat 12. Toen ik hen informeerde dat de originele bouwtekening gevonden was in Zuid Afrika waren ze wild enthousiast. Natuurlijk wilden ze deze graag in bezit krijgen, maar dat was gemakkelijker gezegd dan gedaan. Toen ik Maarten vroeg of het mogelijk was om de tekening naar Nederland op te sturen liet hij me weten dat de tekening te fragiel is en de post te onbetrouwbaar. Het was beter dat risico niet te nemen. Hij was echter van plan om in april naar Nederland te komen voor een kort familiebezoek. De tekening wilde hij dan wel meenemen. Ook dat was nog niet zo gemakkelijk. Door de corona-pandemie was het nog spannend of dat allemaal door kon gaan. Bovendien moest hij na aankomst een week in quarantaine. De tijd die overbleef bleek te kort om een rechtstreekse ontmoeting tussen Maarten en de familie Dieben-Splinter te kunnen organiseren. Daarom nam ik de honneurs waar en nam de tekening in ontvangst. Een paar dagen later kon de tekening aan Jan Willem Dieben en Mary Splinter overhandigd worden. 

Eric van der Ent (r) overhandigt de tekening aan Jan Willem Dieben en Mary Splinter.
Achter hen de betreffende villa, Leestraat 12. 
(Foto: Groenegraf.nl)

En zo is de tekening na 140 jaar weer terug in Baarn. Het krijgt, voorzien van een lijst, een mooi plekje op het kantoor van Dieben & Splinter, De Aankoopassistent.

Veel dank is verschuldigd aan Maarten van der Ven, zonder wie dit verhaal nooit opgetekend zou zijn en de tekening waarschijnlijk in Zuid-Afrika verloren zou zijn gegaan.

Eric van der Ent

Dit verhaal verscheen op maandag 10 mei 2021 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl    

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.

 Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter

Geïnspireerd geraakt door onze oud Baarn-verhalen? 

Kom in actie en deel ook uw herinneringen op Groenegraf.nl.

Boek Baarnsch Geheugen 2014-2020 nu te koop in de winkel

 Boek Baarnsch Geheugen 2014-2020 nu te koop in de winkel voor € 22,50

Dit boek gaat – volgens de ondertitel – over het Baarnsch Geheugen tussen 1850

en 2020.Herinneringen uit die tijd over Baarn, Eembrugge en natuurlijk Lage Vuursche zijn nu vastgelegd in een boek. Voor veel mensen is Baarn een prachtige gemeente om in te wonen, te werken of gewoon om er te zijn. Veel minder mensen weten dat Baarn in oorsprong een tamelijk arme, agrarische gemeente was, waar vooral veel kleine boerderijen stonden. Pas in de 19de eeuw, toen de spoorlijn tussen Hilversum en Amersfoort (de zogeheten Gooilijn) is aangelegd, veranderde Baarn ingrijpend. In dit boek staan verhalen en anekdotes geschreven. Daarmee krijgen geïnteresseerden een uniek inkijkje in het Baarnsche historisch erfgoed en een beter beeld van de Baarnse geschiedenis. De combinatie van beelden en verhalen maakt dit boek van blijvende waarde. Veel vertoonde beelden geven, in het 164 pagina’s tellende boek, een unieke inkijk in het verleden en het heden.

En zoals burgemeester M. Röell in zijn voorwoord schreef:

Onze gemeente heeft een rijke geschiedenis die zich in een brede belangstelling mag verheugen van vele lokale historici en geïnteresseerde inwoners. Regelmatig duiken zij de archieven in, doen navraag en onderzoek om hun bevindingen vast te leggen voor toekomstige generaties. De verhalen bieden prachtige inkijkjes in ons rijke lokale erfgoed van 1850 tot heden, die door vele trouwe lezers zeer worden gewaardeerd.

Een aanwinst voor iedere liefhebber van de vele boeiende verhalen en weetjes die schuilgaan achter panden, straten en wijken in onze mooie gemeente. Een boek ook dat in mijn boekenkast niet mag en zal ontbreken. Ik hoop dat u veel plezier beleeft aan het lezen van de verhalen van Leen Bakker en het – wellicht met af en toe een vleugje weemoed – bekijken van de historische foto’s.

Inmiddels is het boek verzonden naar meer dan 30 locaties in Nederland. Daarnaast is het boek ook verzonden naar Verenigd Koninkrijk, Duitsland, België en naar Nieuw Zeeland.

Boek is verkrijgbaar

Het boek is verkrijgbaar in Baarn bij:

- Hoeve Ravenstein, Ravensteinselaan 3 (foto rechts),

- Boekhandel den Boer, Laanstraat 67-69,

- Bruna Baarn, Laanstraat 32 (foto links),

- Mitra v.d. Steeg Laanstraat 72

Verzenden kan ook

De kosten voor het boek en het verzenden bedragen € 30,50. Het boek wordt dan verzonden in een speciale kartonnen verpakking. Indien u dit bedrag overmaakt op bankrekeningnummer NL56 RABO 0351 2427 40 t.n.v. J. K. Tupker, voorzien van adres en e-mailadres verzorgen wij de rest.

Heeft u nog vragen stuur dan een e-mail naar: bakker.groenegraf@gmail.com.

Mitra Baarn

Boekhandel den Boer

Hoeve Ravenstein

De Bruna

Boek met Baarnse herinneringen

Boek Vandaag is Morgen alweer Gisteren, nog een paar exemplaren beschikbaar

Nu uit voorraad leverbaar: Vandaag is morgen alweer gisteren Nieuw boek met Baarnse verhalen!   Vandaag is morgen alweer gisteren ‘Vandaag is morgen alweer gisteren’ is een verzameling verhalen die vanaf september 2015 tot en met december 2017 periodiek onder deze naam in de Baarnsche Courant verschenen zijn. Drie enthousiaste auteurs: Cees Roodnat (Historische Kring Baerne), Ed Vermeulen (Historische Kring Baerne en Stichting Groenegraf.nl) en Eric van der Ent (Stichting Groenegraf.nl) schreven, elk op hun eigen manier, hun verhalen over oud Baarn voor de rubriek. Per verhaal werd aan de hand van actuele gebeurtenissen in Baarn teruggekeken naar vroeger en werden er bruggetjes van het heden naar het verleden geslagen. Een leuke manier om de voorbije tijd te koppelen aan het heden. Deze manier van schrijven heeft echter ook tot gevolg dat sommige verhalen iets aangepast of aangevuld moesten worden. Immers bij sommige verhalen werd de toenmalige actualiteit ingehaald door de huidige. Voor het samenstellen van de verhalen werd geput uit de uitgebreide digitale collectie van Stichting Groenegraf.nl en de enorme verzameling gegevens en beeldmateriaal van de Historische Kring Baerne. Natuurlijk werd ook uitgebreid uit eigen herinneringen geput. De inspiratiebronnen zijn onuitputtelijk want: ‘Vandaag is morgen alweer gisteren’. En zo is het! Het boek is nu uit voorraad leverbaar en kost € 22,50 per stuk, exclusief € 4,95 verzendkosten. Bezorging in Baarn is gratis. De oplage is beperkt, bestel dus op tijd!

Hoe kan ik het boek bestellen? 'Vandaag is morgen alweer gisteren' kost € 22,50 per stuk. BEZORGING IN BAARN IS GRATIS!  Verzendkosten buiten Baarn: € 4,95, ongeacht het aantal bestelde boeken. Bestel op tijd want op = op.   Bestellen kan via email: groenegraf.baarn@gmail.com Vermeldt u alstublieft de titel van het boek, het aantal exemplaren en het leveradres. Hieronder een klein voorproefje:

Fan Fryslân fia Baarn nei Súd-Afrika (diel twa)

Geboue in Baarn ontwerp deur argitek Wierda

door Eric van der Ent

Sytze Wopkes Wierda (1839-1911)
(Coll. Taco R. de Vries)

U leest deel 2 van het verhaal over de Friese architect Wytze Wopkes Wierda die in Zuid-Afrika zeer succesvol was. Voordat hij naar Zuid Afrika vertrok heeft hij zijn sporen nagelaten in Baarn. In deze aflevering vertel ik u over de gebouwen in Baarn die hij ontworpen heeft.

De titel boven dit verhaal is in de Friese taal, de subtitel in het Afrikaans. Voor wie deze niet helemaal begrepen heeft, hier de vertaling: Van Friesland via Baarn naar ­Zuid-Afrika, deel 2. Baarnse gebouwen ontworpen door architect Wierda.

In deel 1 van dit verhaal schreef ik over het werk van architect Wierda in Nederland en Zuid-Afrika. In Nederland werkte hij onder andere voor de Staatsspoorwegen en ontwierp hij daarnaast veel scholen en kerken. In Zuid-Afrika werd hij aangesteld als staatsingenieur en architect van de Zuid-Afrikaanse Republiek en werd hij als zodanig verantwoordelijk voor het ontwerp van een groot aantal overheidsgebouwen. In deze aflevering ga ik dieper in op zijn werk in Baarn.

(Het nieuws van den dag)

School met den Bijbel

School met den Bijbel in 1937
(Bron: Utrecht in Woord en Beeld)

In een vergadering van de (toen nog op te richten) School met den Bijbel in Baarn, op 10 december 1880, besloten de heren H.I. Reesse, H.R. van der Flier, J.G. Hamel, Van der Heide, Wijnands en Brulleman om architect Wierda de opdracht te geven tot het maken van tekeningen en bestek voor een te bouwen school aan de Laanstraat. Tot dan toe is er ongeveer 2.315 gulden ingezameld om dit te kunnen bekostigen. Tegelijkertijd werd besloten om een brief te schrijven aan koning Willem III en aan de weduwe van de in 1879 overleden prins Hendrik, prinses Marie, die paleis Soestdijk als zomerresidentie had. In de brief vroeg het bestuur om financiële ondersteuning. Op 14 januari 1881 kwamen het bestuur en de architect bij elkaar en ‘na schriftlezing van Jes. 12 en gebed’ lichtte Wierda zijn bestek en tekeningen toe. Toen dhr. Hamel en de architekt dan ook nog een aanbevelingsbrief van dhr. Nijland, schoolopziener in Utrecht, lieten zien, werd terplekke besloten om Wierda de opdracht te gunnen voor het ontwerpen van de school met onderwijzerswoning. In februari van dat jaar heeft het bestuur het benodigde budget, ruim 12.000 gulden, bij elkaar en werd aan aannemer W. van Doornik de opdracht voor de bouw gegund. Smederij Sibbleé en Kroon kreeg de opdracht om het ijzeren hekwerk om het schoolgebouw en de onderwijzerswoning uit te voeren. Op 28 april 1881 werd de eerste steen gelegd door voorzitter Reesse. Aan de aannemer werd een bedrag geschonken om de werklieden te tracteren op brood, vlees en bier. Op 30 augustus 1881 werd de school geopend. Schoolhoofden waren E.J. Veenendaal die in 1889 werd opgevolgd door L. Onvlee. In 1923 werd G. Visée hoofdonderwijzer. De onderwijzerswoning werd tot aan de sloop bewoond door de weduwe Visée. In de jaren dertig verhuisde de school naar de Dalweg (Koningin Wilhelminaschool) en werd het gebouw in gebruik genomen als eenvoudige ‘Laanstraatkerk’. Tot 1961 deed het gebouw als zodanig dienst. Op de verdieping werd zaal “Elim” ingericht. In 1966 werd het gebouw gesloopt. Later verrees op die plek het gebouw van de Amrobank, nu is op die plaats het prachtige pand van apotheek Julius te vinden.

Teding van Berkhoutstraat, links de onderwijzerswoning,
rechts de zijgevel van de School met de Bijbel.
(Coll. Hermann Moritz Rex)

Kerkgebouw voor de Christelijk Gereformeerde Gemeente

De Paaskerk aan de Oude Utrechtseweg
(Coll. Groenegraf.nl)

Op woensdag 25 mei 1876 werd in Baarn de Christelijk Gereformeerde Gemeente gesticht. Begin 1877 spraken de leden van de kerkraad af om “hun best te doen tot het verkrijgen van rentelooze aandeelen tot het bouwen van een pastorie”. In september 1878 zijn er genoeg fondsen om met de bouw van de pastorie van start te gaan. Op 25 september 1877 heeft de raad bij ZKH Prins Hendrik verzocht om grond voor de bouw ter beschikking te stellen. Prins Hendriks bosbaas, Samuel de Zoete, had persoonlijk contact met de prins en vier maanden later kon de transportakte voor de grond opgesteld worden. De benodigde grond werd aan de Gereformeerde Gemeente in erfpacht gegeven. Het bestek en het ontwerp van het tweelaagse pand werd door Wierda gemaakt en de Baarnse aannemer Sweris mocht het bouwen. De voltooiïng van de pastorie maakte de komst van ds. G.A. Gezelle Meerburg naar Baarn mogelijk. De eerste diensten van de Christelijk Gereformeerde Kerk vonden plaats in de woning van schoenmaker Jan Mook aan de Leestraat 26. Mook lag echter in onmin met de nieuwe eigenares van de woning en er moest een nieuwe lokatie gevonden worden. De heren Brulleman en De Zoete troffen een regeling om op hun kosten “een eigen eenvoudig gebouwtje” aan Leestraat 36 op te richten en deze als kerkgebouwtje in te richten. In dit zaaltje vond op 16 november 1879 de bevestiging van ds. Gezelle Meerburg plaats. De diensten van Gezelle Meerburg vielen in goede aarde, zodanig dat zelfs de vooraanstaande en deftige bewoners uit Hoog Baarn zich met hun rijtuigen ter kerke begaven. Al binnen enkele weken was duidelijk dat het zaaltje voor het grote aantal bezoekers te klein was. Op 27 januari 1880 viel het besluit om het zaaltje uit te breiden en tegelijkertijd werd besloten zo spoedig mogelijk aan voorbereidingen voor de bouw van een nieuwe kerk te beginnen. En weer moest er geld ingezameld worden.

De pastorie aan de Oude Utrechtseweg
(Coll. Groenegraf.nl)

Prins Hendrik, die op voorspraak van bosbaas De Zoete grond voor de pastorie in erfpacht gegeven had, is in 1879 overleden. Dat maakte het moeilijker om de benodigde grond voor het bouwen van de kerk te verkrijgen. In juni 1880 lukte het toch om de grond te verwerven. De nieuwe eigenaren eisten echter dat de grond alleen gebruikt mocht worden voor het bouwen van een kerk en ze wilden vooraf het ontwerp van het kerkgebouw inzien en goedkeuren. Mede hierdoor zou de kerk een ‘uitbundige bouwstijl’ krijgen die je eerder bij een katholieke kerk dan bij een gereformeerde kerk zou verwachten. Eind 1880 kreeg Wierda de opdracht het kerkgebouw te ontwerpen. Voor de bouw is 15.000 gulden begroot. Men was zo tevreden over het ontwerp van de pastorie die Wierda in 1879 ontworpen heeft, dat hij de enige architect was die gevraagd werd een offerte voor het ontwerp van het kerkgebouw te maken. Wierda had zich elders in Nederland inmiddels bewezen met ontwerpen van kerken. Ds. Gezelle Meerburg was onder de indruk van zijn werk en vroeg de kerkraad de opdracht aan Wierda te gunnen. 

Aannemer Spoor, aan wie het werk oorspronkelijk gegund was, moest zich door financiële problemen terugtrekken. De uiteindelijke kosten vielen daardoor hoger uit, desondanks werd vanaf oktober 1880 met verrassende snelheid gewerkt en was het kerkgebouw aan de Oude Utrechtseweg in juni 1881 gereed. In 1884 kocht de Gereformeerde Gemeente de gronden waarop de pastorie en de kerk gebouwd zijn. 

Het prachtige kerkgebouw is nu, ruim 140 jaar later, nog steeds in gebruik.

De achterzijde van villa Eikenhorst
(Coll. Hermann Moritz Rex)

Instituut Eikenhorst
In 1887 krijgt Wierda de opdracht voor het ontwerpen van een “Christelijke Kostschool voor Jongeheeren te Baarn, genaamd Instituut Eikenhorst”. Dit instituut werd door aannemer W.C. Beeremans gebouwd in opdracht van Gerrit Albertus Bosch (1851-1927) aan de Spoorweglaan, de huidige Gerrit van der Veenlaan. Dit gebouw zou het laatste gebouw zijn dat Wierda in Baarn en zelfs in Nederland realiseerde. Na de ingebruikname van het schoolgebouw vertrok Wierda naar Zuid-Afrika voor zijn ‘vliegende carriere’. De school, in de vorm van een villa, is inmiddels afgebroken, maar stond tussen de Wittelaan en de Wilhelminalaan, tegenover het Kippenbruggetje over het spoor, dat toen overigens nog niet gebouwd was. De villa zou niet alleen dienst doen als schoolgebouw, maar tevens als huisvesting voor het personeel en de ‘jongeheren’ die er les hadden. In 1897 werd de villa verkocht aan koffiehandelaar Willem Heijbroek jr., die het als ‘normale’ woning in gebruik nam.

(De Standaard, 21-7-1887)

In 1914 was de villa inmiddels eigendom van Marinus Korthals Altes (1863-1922). De Eerste Wereldoorlog was begonnen en Nederland kreeg te maken met een grote stroom vluchtelingen uit België. Ook in Baarn zochten vele vluchtelingen onderdak. Korthals Altes stelde een aantal lokalen in zijn villa ter beschikking om Belgische kinderen onderwijs te kunnen geven. In 1916 werd de villa ‘voor afbraak’ te koop gezet. Niet lang daarna is Eikenhorst gesloopt.

Voor dit verhaal is uitgebreid gebruik gemaakt van de scriptie: “Die lewe en werk van Sytze Wopkes Wierda in Nederland met verwijsing na sy betekenis vir die Zuid-Afrikaansche Republiek”, Hermann Moritz Rex, 1974

Ik heb u nu verteld over drie grote projecten die Sytze Wierda in Baarn uitgevoerd heeft. Er is nog een vierde projekt dat hij in Baarn uitgevoerd heeft, namelijk een villa aan de Leestraat in Baarn. In deel 3 zal ik u daar uitgebreid over vertellen.

Eric van der Ent

Dit verhaal verscheen op maandag 3 mei 2021 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl    

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.

 Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter

Geïnspireerd geraakt door onze oud Baarn-verhalen? 

Kom in actie en deel ook uw herinneringen op Groenegraf.nl.

Het Badhotel

 

Het allermooiste gebouw dat ooit in Baarn heeft gestaan is voor mij zonder twijfel het badhotel in het Prins Hendrikpark in Baarn. Het Prins Hendrikpark werd kort na de aanleg van de spoorlijn langs Baarn ontwikkeld. Een groep Baarnse notabelen namen het initiatief voor de bouw van een sanatorium in het park.  De commissie bestaande uit baron baron d'Aulnis de Bourouill, Elinck Schuurman, Jacob Hartsen (directeur van de gasfabriek), de vermogende tabakshandelaar Jacob Nienhuys, burgemeester Teding van Berkhout en Teixeira de Mattos als voorzitter van de Baarnse Bouw Maatschappij, gaf aan het architectenbureau Th. Sanders en Berlage opdracht om de plannen uit te werken.

Het Badhotel in de beginjaren, volgens mij het mooiste gebouw van Baarn!

In 1887 was het eerste deel klaar om geopend te worden. Het prachtige gebouw lag erbij om door een ringetje te halen. Zoiets moois had Baarn nog nooit gezien. Van begin af aan was het sanatorium een succes. Van heinde en verre kwamen mensen naar Baarn om rust te vinden en te herstellen van ziektes. Toen in 1888 het sanatorium helemaal gereed was, waren er maar liefst 68 logeerkamers beschikbaar. Het gebouw had toen f 100.000 gekost. Een kapitaal in die tijd! Tot de ziekten die bestreden konden worden hoorden volgens geneesheer-directeur dr. Henri Philippe Baudet (1855-1912), de zenuwspecialist, ziekten van het zenuwstelsel, zoowel algemeene zenuwzwakte (neurasthenie), hysterie en hypochondrie als sommige meer ernstige ziekten van Hersenen en Ruggemerg.

H.P. Berlage

De architect die het gebouw ontwierp, H.P. Berlage stond nog maar aan het begin van zijn carriere. Pas in 1889 ging hij voor zichzelf werken. Hij zou één van de meest succesvolle architecten van Nederland worden. Tal van bekende gebouwen zijn door hem ontworpen. Het bekendste gebouw is wel de  'Beurs van Berlage' in Amsterdam, een gebouw dat zelfs zijn naam mocht dragen.

Het pronkstuk van het Sanatorium was wel de toren. De toren bood de gasten uitzicht op de Zuiderzee en de Dom van Utrecht. Als gast van het Sanatorium moest men een dikke portemonnee meebrengen. Voor de gemiddelde Nederlander was het onbetaalbaar om in het Sanatorium te verblijven.

Al na een paar jaar werd het Sanatorium omgedoopt in "Badhotel". Hierdoor werden naast zieken ook 'normale' pensiongasten getrokken. Tot de tweede wereldoorlog bleef die naam bestaan. In 1949 heette het "Grand Hotel Astoria Châlet". Het diende toen als opvang van oorlogsslachtoffers en gerepatrieerden.

In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw lag het gebouw er vervallen en verlaten bij. In 1975 werd het pand grotendeels door brand verwoest. Regelmatig werden er brandjes gesticht en vandalisten pleegden regelmatig vernielingen. In 1983 werd het ingrijpend verbouwd. Alleen de torenpartij bleef. Aan de torenpartij werden vleugels gebouwd met appartementen. Hiermee verloor het gebouw toch wel de enorme luxe uitstraling die het had.

Machiel Bakker heeft voor ons een filmpje gemaakt waarin u kunt zien hoe het gebouw er oorspronkelijk uitzag. Heel langzaam transformeert het gebouw naar de huidige situatie. Het is treurig om te zien wat Baarn verloren heeft. Was er geen mogelijkheid om het gebouw te restaureren? Jammer, jammer, jammer...