De terugtocht van de Duitse bezettingstroepen in mei 1945, bezien vanuit Baarns perspectief
door Ed Vermeulen
 |
| Afgemarcheerd! Het boek |
Baarn 5 mei 1945
Op deze dag, een zaterdag, was de oorlog voor velen voorbij; althans in Baarn, of zoals onderduiker Ibeling Ritzema alias ’oom Klaas , in Spoorstraat 2 het huis waar ik woonde in zijn dagboek schreef:
 |
| Spoorstraat 2, 1938: Mijn hoofdkwartier (Coll. Ed Vermeulen) |
’Het is dan eindelijk zover. Hedenmorgen om acht uur hebben de Duitsers in Nederland, Noord Duitsland en Denemarken gecapituleerd aan Montgomery's legergroep. Op straat veel mensen, maar ook gewapende Duitsers. Er wordt beweerd dat eenheden van de aan de Eem gelegerde Hermann Göring divisie door willen vechten. Enfin, ze hebben gecapituleerd en de Tommies zullen wel gauw hier zijn’.
 |
| Ibeling Ritzema alias ’oom Klaas’, de onderduiker (Coll. Ed Vermeulen) |
Op zondag 6 mei gevolgd door: ’in Baarn was nog niet veel te beleven, enkele huizen vlaggen en Bremmer, Brinkstraat, wiens vader ons bij de vlucht uit Berlijn heeft geholpen, heeft al een feestetalage. Veel mensen lopen al met Oranje. Morgen komen de Tommies’.
 |
| Tommies op de Brink (Coll. H.K.B.) |
Duidelijke taal: de Tommies, later gevolgd door de Canadezen, kwamen en de Duitsers gingen oftewel de komende en de gaande man. Zij spelen een hoofdrol in dit verhaaltje. Om misverstanden te voorkomen dient u te weten dat ik, in mei 1945, net aan drie jaar oud, derhalve een soort mini ooggetuige, met name de gaande man, het Duitse leger, in de dagen volgend op de bevrijding niet met eigen ogen heb gezien. Maar wie eigenlijk wel? Ik ken geen oudere Baarnaars meer die mij een kloppend en redelijk waarheidsgetrouw beeld van dit gebeuren kunnen geven. De bevrijders daarentegen heb ik, samen met mijn moeder op het Stationsplein wel van dichtbij kunnen bekijken. Het was ook mijn eerste kennismaking met doedelzakmuziek. Volgens mijn moeder moest ik huilen, niet van emotie, maar door de pijn in mijn oren veroorzaakt door het snerpende geluid van de doedelzakken.
 |
| Doedelzakken op het Stationsplein (Coll.H.K.B.) |
Hier en nu: augustus 2017
In augustus 2017 werd de Historische Kring Baerne benaderd door de heer Ronald Polak, voorzitter van de Historische Kring Leusden. Hij vertelde bezig te zijn met het schrijven van een boek over de aftocht van de Duitse bezettingstroepen vanaf hun bases rond Soesterberg, gevolgd door een vraag over eventuele informatie over dit onderwerp in het HKB archief. Ook zocht hij hulp bij het identificeren van typisch Baarnse elementen en locaties op foto’s uit zijn eigen collectie. Een niet altijd even makkelijke klus! We kunnen nu met een zekere trots vaststellen dat onze missie grotendeels is geslaagd. Toch bleven er foto’s over die, ondanks het vermoeden dat zij in Baarn gemaakt waren, door ons niet aan straat of laan gekoppeld konden worden.
 |
| Lt. generaal Hermann Plocher |
Immers op een tiental locaties in West-Nederland moesten door de Geallieerden in totaal 120.000 Duitse soldaten ontwapend worden: 13.000 hiervan legden in of nabij Kamp Amersfoort en op de Leusderhei de wapens neer. Letterlijk! Nabij Baarn werden nog eens 12.500 Fallschirmjäger (para’s) ontwapend. Dit zal mogelijk de in Ibeling Ritzema’s dagboek genoemde Hermann Göring divisie geweest zijn. Dat zij ook nog, in Baarn, langs hun toenmalige commandant Generalleutnant Hermann Plocher
 |
| Fallschirmjäger op weg naar ontwapeningsgebied (Coll. H.K.B.) |
 |
| Duitse troepen passeren Hotel Trier (Coll. H.K.B.) |
 |
| Wapentuig langs Biltseweg (Coll. H.K.B.) |
wapentuig afgeworpen en verzameld langs de Biltseweg, niet ver vanaf Paleis Soestdijk. Na een korte interneringsperiode van enkele weken begon voor alle Duitse soldaten de lange terugtocht, te voet, over de Afsluitdijk naar Oldenburg, Noord-Duitsland, waar zij in kampen opgevangen werden. Hier volgde een interneringsperiode die enkele jaren zou duren.
Ik zei u al: de gaande mannen heb ik niet zelf gezien, maar wel ben ik er van overtuigd dat ik twee van hen van nabij heb meegemaakt. Eén van mijn weinige echte herinneringen als driejarige peuter werd namelijk bevestigd in een passage in de tekst van het dagboek van de onderduiker, door mij vastgelegd in het eerder verschenen verhaaltje: Ooggetuige! Gelezen in het dagboek van de onderduiker.
Woensdag 25 april 1945, ’s avonds acht uur: ’We hebben zojuist een kleine artilleriebeschieting achter de rug. Er wordt verteld dat de geallieerden voedselpakketten boven Nederland uitgooien. Zo nu en dan vlogen er een paar granaten over, die verderop ontploften. Toen ik toevallig boven was zag ik er in de buurt vlak achter het postkantoor een paar ontploffen. We gingen de kelder in en ik trof daar twee Duitsers, die kwamen schuilen. Beiden waren erg zenuwachtig. De een praatte aan één stuk door, terwijl de ander verkondigde: ’Es ist ja alles Schweinerei’. De een kwam uit Baden-Baden en de ander uit Aken’.
 |
| Schade in de Laanstraat na beschieting 25 april 1945 (Coll. H.K.B.) |
Beide soldaten bewaakten een opslag van de Wehrmacht gelegen aan het eind van de steeg naast fotograaf Beneker, later gekend als de winkel van Ralph Polak, Laanstraat 50.
 |
| Gedwongen tewerkstelling: Fotograaf Beneker (midden voor) (Coll. H.K.B.) |
Deze steeg, nu overigens verdwenen, kwam uit achter het voormalige postkantoor in de Teding van Berkhoutstraat. Bij het begin van de beschieting zochten zij een schuilplaats in de kelder van ons huis Spoorstraat 2 waar ook de familie Ritzema en mijn moeder met mij een veilig heenkomen hadden gezocht.
Herinnering
 |
| Metamorfose van een winkelpand (De Lange) (Coll.H.K.B.) |
Mogelijk spelen beide soldaten ook een rol in een door mijn vroegere buurkinderen van de familie De Lange doorvertelde herinneringen aan deze roerige tijd. De familie de Lange woonde in de Laanstraat, hoek Spoorstraat. Mevrouw De Lange (Rie) had een winkel in stoffen, fournituren en borduurartikelen. Nu is deze winkel onderdeel van boekhandel Den Boer. Meneer De Lange (Niek), was ondergedoken, nadat hij eerder opgepakt was bij een razzia in de trein, en naar een werkkamp was gestuurd. Hij wist hieraan te ontsnappen en behoorde sinds die tijd tot het grote legioen van onderduikers. Het verhaal gaat dat hij regelmatig actief was bij verzetswerk zoals het strooien van spijkers op de Amsterdamse Straatweg en het laten leeglopen van banden van Duitse auto’s. Zijn schuilplaats was thuis, waar in de huiskamer vlak voor de piano een luik was dat toegang gaf tot een bij acuut gevaar te gebruiken ruimte onder de vloer. Op een dag liep een Duitse soldaat ongevraagd door naar achteren en zag op tafel een asbak met daarin twee peuken. De gebruikte koffiekopjes daarentegen waren door mevrouw De Lange al veiliggesteld. Het incident had geen gevolgen. De soldaten die achter het pand van fotograaf Beneker wacht liepen kwamen wel vaker in de winkel. Op een dag zei één van hen tegen mevrouw De Lange: ’waarom laat je je man niet tevoorschijn komen. We weten heus wel dat hij hier ergens zit’. Uiteindelijk vertelden ze dat ze die rotoorlog ook niet gewild hadden en naar huis wilden , naar vrouw en kinderen. ’Es ist ja alles Schweinerei’. Ik ga er vanuit dat ook deze twee soldaten hun wapens hebben moeten inleveren aan of langs de Biltseweg, maar of ze uiteindelijk ook veilig thuis in Baden-Baden en Aken gekomen zijn? En wat zij bij hun thuiskomst aantroffen?
De stenen spreken
 |
| De stenen spreken: Christoffel Pullmann |
De enige nog steeds, weliswaar symbolisch, in actie zijnde, ooggetuige was en is Christoffel Pullmann die vanaf zijn toenmalige standplaats op de hoek Amsterdamse straatweg - Biltseweg zijn landgenoten aan zich voorbij heeft zien trekken. De onverschrokken grenadier die zijn manmoedige optreden bijna honderdzestig jaar eerder, in de nacht van 27 juli 1787 bij de aanval op het Paleis Soestdijk met de dood heeft moeten bekopen hoefde echter in mei 1945 niet in te grijpen. Maar voor wie het horen wilde moet hij zijn terugtrekkende landgenoten toegeroepen hebben: ’Vorwärts Kameraden, ihr müsst zurück!’
Bron: Oorlogsdagboek van Ibeling Ritzema
’Afgemarcheerd’ door drs. Ronald Polak, uitgave april 2018
Naschrift:
Mijn verhaalt geeft een bescheiden inkijk in de tijd van toen. Mocht u echt alles willen weten over deze historische gebeurtenissen, dan is het boek ’Afgemarcheerd’, geschreven door Ronald Polak, verkrijgbaar bij o.a. Boekhandel Den Boer en Bruna een echte aanrader!
Dubbelfoto: De symboliek van de komende en gaande man vastgelegd in de boekomslagen van ’Afgemarcheerd’ en ’Nach Holland’’. Foto gemaakt bij Bruna Baarn op 12 april 2018.
 |
| De komende en gaande man, 1940-1945 |
Dank aan mijn vroegere buurkinderen Mary en Ad de Lange voor het delen van de in hun familie doorvertelde verhalen.
 |
| Ed Vermeulen (1942) |
Dit verhaal verscheen op maandag 30 april 2018 in de Baarnsche Courant in de rubriek
’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’
Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl
Bent u geïnspireerd geraakt door dit oud-Baarn verhaal en wilt u zelf eens wat
schrijven voor onze website? Stuur uw verhaal dan
per email aan groenegraf.baarn@gmail.com
