Van Phonogram naar Plantage

Er is veel moois van vroeger verdwenen, dat is op deze site veelvuldig te zien. Maar niet alles wat verdwenen is, was mooi. Dit verhaal – vooral een fotoverhaal – gaat over de sloop van de grammofoonplatenfabriek van Phonogram en de bouw van de Plantage. Het verdwijnen van de laaggeschoolde werkgelegenheid was jammer voor Baarn. De bouw van vijftig mooie woningen voor vooral jonge gezinnen was mooi voor Baarn. Behalve over de sloop en de bouw is er nog wel iets meer te vertellen over Phonogram en moederbedrijf Philips.

Veel bijgebouwen

De acht foto’s van de sloop en de bouw heb ik genomen vanaf mijn dakterras in de Sumatrastraat. Maar we beginnen met een foto uit het archief van het Groene Graf. 

Op het terrein tussen Torenlaan, Javalaan en Oosterstraat – ooit een kale vlakte – is een wasserij gevestigd geweest (heb ik van horen zeggen) en een manege. Van de manege heeft Eric tot mijn verrassing nog een foto. De manege van Zonneveld (schuin tegenover het Baarnsch Lyceum) was dus niet de eerste manege van Baarn en zelfs niet de eerste aan de Torenlaan!

Phonogram is opgericht in 1953, maar ik zie de grammofoonplatenfabriek aan de Torenlaan al op een luchtfoto uit 1949. De oudere naam was Philips Phonografische Industrie. In 1953 maakte Philips er een aparte NV van.

Na die luchtfoto uit 1949 is het fabrieksgebouw nog wel dubbel zo groot geworden. Bovendien werd de fabriek, zoals meer grote bedrijven in Baarn, in de loop van de jaren omringd door allerlei kleine bijgebouwen.

 Dat breidde zich zelfs uit tot de omliggende straten. De dubbele villa op de eerste hoek van de Torenlaan en Sumatrastraat is gebouwd als woonhuis en later door Phonogram omgevormd tot kantoor. Op de plaats van de dubbele villa daarvoor had het bedrijf een grote parkeerplaats. Sumatrastraat 1 was de personeelswinkel van Philips. Het personeel kon er niet alleen grammofoonplaten kopen, maar ook allerlei apparatuur van het moederbedrijf. Op de plek van het moderne dubbele huis Sumatrastraat 1A/1B stond een oud woonhuisje dat Phonogram gebruikte als opslagruimte, met ingang op het fabrieksterrein. Aan de kant van de Sumatrastraat was het afgeschermd door een lelijke muur, wat voor ons wel het voordeel opleverde van veel parkeerruimte. Toen nog wel.

Goede buren

Toen ik in 1986 in de Sumatrastraat kwam wonen, vertelde mijn buurman, kunstschilder Jaap de Ruig, dat Philips al zo veel huisjes in de Sumatrastraat had, dat het hier het grote kantoorgebouw wilde neerzetten dat uiteindelijk op de Amalialaan kwam. Het bedrijf moest alleen nog de nummers 3 en 5 kopen, maar op 5 woonde De Ruig, die beweerde dat hij met zijn halsstarrigheid (het was zijn paradijsje dat hij voor geen goud wilde verkopen) de ramp voor de buurt had voorkomen. Zo’n groot kantoor had op de oude Oosterhei beslist misstaan.

Toen de fabriek gesloopt was en de bouw nog niet kon beginnen, was
het immense terrein enige tijd overgeleverd aan de natuur. Er
ontstond zelfs spontaan een vijvertje.

Phonogram was geen slechte buurman. Geluid hoorden wij als buren nooit en er was ook geen andere overlast. Met Kerst ging er soms zelfs een werknemer de buurt door om bij alle aangrenzende huizen een kerstattentie langs te brengen. Ooit stond er in de krant een klein bouwplan op het terrein, waarover ik per brief informatie vroeg. Ik werd direct gebeld door een man die zei: “Als u even hiernaartoe loopt, laat ik u alles zien.” Er kwam een plattegrond en een luchtfoto op tafel en ik kreeg uitgebreide uitleg. Het was duidelijk de ‘policy’ van het bedrijf om buren te vriend te houden, maar de man vond het oprecht leuk om het allemaal te tonen.

Drie bouwplannen

Toen Nederland geen grammofoonplaten meer wilde, bleef de fabriek nog wel even bestaan omdat er nog een markt in Oost-Europa was. Dat duurde niet lang. 

Een jong stel probeert met tekeningen in de hand uit te kienen
waar hun huis komt te staan. 

Geschikt voor ombouw tot cd-fabriek was het gebouw kennelijk niet, Phonogram koos elders voor een nieuw gebouw. In 1995 werd de fabriek aan de Torenlaan gesloopt. Daarna was er eerst een plan voor drie kantoren, met elkaar verbonden door glazen corridors op de eerste verdieping. Loopgangen in de lucht dus, ik vond dat heel mooi. Het ging niet door en het tweede plan bestond uit appartemententorens. Daar was ik minder enthousiast over, maar lelijk was het niet.

Het derde plan bleek haalbaar en werd de Plantage, vijftig woningen in een forse prijsklasse (de duurste acht kostten elk 750.000 gulden), maar blijkbaar wel allemaal haalbaar voor (meestal) jonge Baarnse gezinnen. Ik herinner me een informatieavond op het gemeentehuis, waar de enthousiaste architect iets vertelde over referentieobjecten. Een architect bezoekt het terrein en kijkt vervolgens in de buurt om zich heen.

Deze architect was aan de overkant van de Torenlaan de De Genestetlaan ingelopen. Aan het eind daarvan, eigenlijk aan de Bilderdijklaan (achter het vijvertje) staat een aantal huizen in een halve maan. Dat was voor hem een referentieobject. Zowel uiterst links als uiterst rechts aan de Plantage staat nu ook een rij van vier huizen in een halve maan. Niemand zal daarbij aan de De Genestetlaan denken… behalve de architect. En de bezoekers van die informatieavond.

Aan de woningbouw ging een zorgvuldige grondzuivering vooraf. De eerste woningen aan de Plantage werden betrokken eind 1997.

Straat opgeknapt

Phonogram wilde uiteraard ook af van de hoek Torenlaan/Sumatrastraat en aangrenzende panden.

Die werden in één deal verkocht aan Bert Kraaij, de bekende groenteboer en projectontwikkelaar. Hij ging zelf met zijn gezin wonen in de linkerhelft van het dubbele hoekhuis (inmiddels woont hij daar niet meer). De andere panden en gronden verkocht hij één voor één. De personeelswinkel Sumatrastraat 1 wordt vaak ‘een klein huisje’ genoemd. Mensen die dat zeggen, moeten zich maar eens afvragen of ze in Baarn meer huizen kennen met een woonkamer van 70 vierkante meter. Ja, verbouwde bedrijfspanden zijn soms verrassend grote woningen. De hele rij is mooi opgeknapt, de Plantage is ook mooi geworden. Een stuk werkgelegenheid is uit Baarn verdwenen, dat staat ertegenover. Het is een keuze, je kunt niet alles hebben.

Op deze prachtige luchtfoto is misschien te zien hoeveel huizen er op het terrein passen. Al is het dan nog
moeilijk voor te stellen dat het er vijftig zouden worden.

Johan Hut

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op  Facebook en Twitter