 |
| Prinses Wilhelmina in augustus 1950 |
Hoe lang duurt het, eer een volk zijn vorstin
werkelijk leert kennen? Niet als staatshoofd, niet als symbool en incarnatie
van het koningschap, niet als officiële persoonlijkheid, maar als werkelijk een
van de zijnen, als mens onder de mensen?
De
vraag is in het algemeen niet te beantwoorden. Daarvoor hangt in elk
individueel geval te veel af van de persoonlijkheid der vorstin en de aard van
haar volk. Wanneer dan de vorstin een sterk en onbuigzaam karakter bezit en er binnen
de door de grondwet getrokken grenzen naar streeft, de waardigheid van het
koningschap onverkort te bewaren en wanneer dan haar volk is als het
Nederlandse: nuchter, doorgaans met weinig fantasie begaafd, wantrouwig
tegenover elke spontaneïteit, bang om uitdrukking te geven aan zijn diepste en
waarachtigste gevoelens, een volk, dat meer gelooft in het begrip organisatie
dan in het begrip liefde, dan is het niet zo moeilijk te begrijpen, waarom het
zo lang geduurd heeft, eer prinses Wilhelmina, toen zij nog koningin der
Nederlanden was, oog in oog stond met het Nederlandse volk, eer zij elkaar
volkomen hadden begrepen en het Nederlandse volk had ervaren, dat het tot in de
diepste vezelen van zijn wezen verbonden is met en verknocht aan deze grote
vrouw.
Een
halve eeuw lang heeft prinses Wilhelmina de last van de
regeringsverantwoordelijkheid, die haar als jong meisje was opgelegd, gedragen.
Zij heeft, wat men pleegt te noemen, een lange en gezegende regering gehad.
Maar wat zij, die deze term meestal zo vlot gebruiken, vaak over het hoofd zien
is, hoe zwaar, hoe vol zorgen en teleurstellingen, lijden en strijd deze
"gezegende" regeringsperiode is geweest. Want een groot deel van deze
halve eeuw is vervuld geweest van het tumult van oorlogen, van politieke beroeringen
en van het schrijnende zeer van economische crisis, mensonterende massawerkloosheid
en geestelijke ontreddering. En tegelijkertijd, mag men aannemen, zijn aan
prinses Wilhelmina in haar persoonlijk leven niet gespaard gebleven de
teleurstellingen en het verdriet, die elk menselijk leven bezoeken.
Het is
voor de buitenstaander onvoorstelbaar, hoe zwaar de som van dit alles gedrukt
moet hebben op een "mensenleven, dat in alle opzichten een voorbeeld is
geweest van moed, wilskracht, plichtsbesef en geloof. Alleen een, zeer grote en
sterke persoonlijkheid moet in staat zijn geweest dit alles te dragen en te
verdragen, zonder te wankelen, zonder in de moeilijkste ogenblikken te falen.
Een, die beter dan welke buitenstaander ook het leven van prinses Wilhelmina
gedurende een lange periode heeft gekend, heeft twee jaar geleden op het moment
van haar eigen troonsbestijging in de Nieuwe Kerk te Amsterdam op een
onvergetelijk ogenblik verklaard, dat zij slechts na lange en intense
zelfstrijd het besluit had kunnen nemen de taak, die haar moeder vijftig jaar
lang had vervuld, over te nemen.
Dat
was geen frase, maar de onthulling van een schier tragische realiteit, waaraan
het Nederlandse volk vijftig jaar lang had vervuld, over te nemen. Gijsbreght
van Aemstel's Badeloch wist reeds, dat het menselijk geluk gemakkelijker tot
bloei komt onder een laag en nederig dak dan in een hoog boven het geboomte
uitrijzend gebouw, waarop elke storm zijn kracht breekt. Maar wat dichters
zeggen, wordt meestal slecht begrepen door wie hen lezen en nog slechter door
wie hen vereren zonder hen ooit te lezen.
Aan de
grote meerderheid van het volk is deze bittere waarheid in ieder geval lange
tijd ontgaan. Die meerderheid toonde zich vaak onverschillig. Zij aanvaardde
het koningschap en haar die het bekleedde, maar zij aanvaardde zonder te
begrijpen en vaak zonder warmte in het hart.
Toch
genoot het koningshuis in Nederland een bij talrijke gelegenheden aan de dag
tredende populariteit, zij het niet steeds onder alle lagen en groepen der
bevolking. Maar deze populariteit berustte vaak meer op algemene en abstracte
overwegingen dan op een sterk persoonlijk gevoel. De geestdrift, die zij wekte
en waarover in de vooroorlogse kranten nu en dan met overdreven en smakeloze
lyriek werd geschreven, soms door mensen die in de oorlogstijd de eersten
bleken om zich van het koningshuis af te wenden, vertoonde vaak een wat al te
demonstratief gelegenheidskarakter. En in dit land, waar men nu eenmaal zweert
bij alles wat organisatie heet en waar alles georganiseerd moet worden, waren
alle mogelijke hele en halve autoriteiten er steeds op uit, afstand te scheppen
tussen de persoonlijkheid der vorstin en haar volk. Al te veel is voorheen de spontaneïteit
verdronken in de officiële gewichtigdoenerij van bepaalde lieden, die bij
feestelijke gelegenheden graag met een hoge hoed op een functie vervulden, die
hen onderscheidde van het volk. Wellicht meenden zij, dat op deze wijze iets
van de Koninklijke waardigheid afstraalde op hun deftigheid. In werkelijkheid
stonden zij echter alleen maar een direct contact tussen vorstin en volk in de
weg. Het volkomen gerechtvaardigde en te waarderen streven van prinses
Wilhelmina, het koningschap in al zijn hoge waardigheid ongerept te handhaven,
werd in deze omstandigheden door sommigen opgevat als een bewijs, dat eerbied
en gemeenzaamheid niet kunnen samengaan.
De tweede wereldoorlog heeft de grote
ommekeer teweeggebracht in de verhouding tussen prinses, toen koningin
Wilhelmina en het Nederlandse volk. Misschien niet onmiddellijk, want haar
vertrek naar Engeland heeft aanvankelijk velen, die zich tot dan toe altijd
hadden voorgedaan als verknocht aan Oranje, met verbijstering en openlijk
beleden teleurstelling geslagen. Paradoxaal genoeg waren het over het algemeen
juist zij, die vóór de oorlog het minst demonstratief hun genegenheid voor het
koningshuis hadden getoond, die in 1940 het eerst de wijsheid van dit vertrek
begrepen en toejuichten. Het verloop der gebeurtenissen heeft hen in het gelijk
gesteld. Want wie ook in Londen gefaald moge hebben - een gewezen minister-president,
die een hem gegeven opdracht misbruikte om naar het bezette gebied terug te
keren, andere autoriteiten, die het vertrouwen verloren in de zegepraal van de
rechtvaardige zaak, die zij voorstonden - niet koningin Wilhelmina. In
ballingschap gedreven evenals de stamvader van haar geslacht, is zij nooit meer
koningin geweest dan toen. Zij bezat het onuitroeibare geloof in Nederland, in
de verzetskracht van het Nederlandse volk tegen de tirannie, de onbuigzame
wilskracht en energie die nodig waren om leiding te geven aan een op het eerste
gezicht hopeloos lijkende strijd.
Zij had de waardigheid van het Nederlandse
koningschap hooggehouden in tijd van vrede, niet voor zichzelf maar ter wille
van het Nederlandse volk in de donkerste uren van zijn bestaan. Zij had, ruim
veertig jaar eerder, haar belofte van trouw aan Nederland, zijn wetten en zijn
vrijheid, bekrachtigd met een dure eed. En zij heeft die eed gehouden in de
allersomberste omstandigheden met een onverzettelijk geloof, een onwankelbare
trouw, een onbuigzame geestkracht. Waar anderen soms versaagden, heeft zij van
het eerste ogenblik af leiding gegeven aan haar volk. Zij heeft het bemoedigd,
zij is het voorgegaan. Zij heeft het toegesproken in de taal en de zegswijzen
van dat volk, zonder omwegen, regelrecht uit het hart en recht op de man af. Er
was geen afstand meer tussen het Nederlandse volk en de vorstin, die Nederland
slechts had verlaten om Nederland des te beter te kunnen dienen. Zij leefde het
eenvoudige leven van een Nederlandse vrouw en zij ontving in haar Londense
woning de Nederlanders, wie het gelukt was aan de Duitsers te ontsnappen. En de
Nederlanders zijn meer en meer gaan beseffen, welk een voorrecht het was in
deze vrouw van groot karakter een koningin te bezitten, die zó onverdeeld en
onbuigzaam de zaak van haar volk voorstond.
Geen
staatshoofd is na een oorlog zo triomfantelijk en zo spontaan hartelijk en
ontroerd door een volk verwelkomd als koningin Wilhelmina na haar terugkeer uit
Londen. Twee jaar geleden (1948) heeft zij de Koninklijke waardigheid
neergelegd. Zij had er een nieuwe, stille luister aan bijgezet. Het was haar
wens terug te treden voor haar in de rijke school van haar leven gevormde
dochter, koningin Juliana. Maar prinses Wilhelmina is er voor ons niet minder
om gebleven: een waarlijk Koninklijke vrouw.
Geplaatst door L.J.A.Bakker
Geplaatst door L.J.A.Bakker
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter
