Sinterklaas, wie kent hem niet, Sinterklaas, Sinterklaas en natuurlijk Zwarte Piet: een Sint en Piet fantasie door Ed Vermeulen

Laanstraat 1 Klaas

Een tweetal weken geleden volgde ik in het bisschoppelijke Baarn een minicursus, in het jargon van nu ook wel workshop geheten, ’Omgaan met je Sinterklaas herinneringen.’ Het doel hiervan was om in deze uiterst roerige tijden en ruim  op tijd (lees: voordat het echt te laat is) je meest persoonlijke herinneringen aan Sint en Piet een blijvende plek te geven. Dat het bijna vijf voor twaalf is of misschien zelfs al later, moge duidelijk zijn. Nederlands grootste dagblad De Telegraaf kopte op zaterdag 1 oktober niet voor niets: ’Ook Sint moet er aan geloven’.

Heftig nieuws!

Frits Booy, Sinterklaasdeskundige in zijn element.

Een uiterst zorgelijke en vooral ook onverteerbare zaak. In de cursus leerden we alles over weerbaarheid tegen boze invloeden van buitenaf. Het geheel besloeg twee dagdelen, onderbroken slechts door een zogenaamde eenvoudige Sint&Pietlunch, bestaande uit naar keuze suikergoed en/of marsepein of een halve (hartige) banketstaaf en zou ’s avonds na afloop afgerond worden met een gezamenlijk diner en tombola.
Na afloop hiervan konden alle cursisten, ongeveer vijftig (!), weer huns weegs gaan. De alom erkende en gekende Sinterklaasdeskundige, tevens auteur van het boek ’Op zoek naar Zwarte Piet’, de heer Frits Booy, oud docent Nederlands aan Het Baarnsch Lyceum, was aangezocht om de rol van dagvoorzitter (cursusleider) te vervullen.

Bij mogelijke hoogoplopende meningsverschillen zou hij ook als mediator optreden. In de wandelgangen vernam ik dat mogelijk ook de Baarnse schrijver Joost Stalpers, auteur van het ’Zwarte Petra’ document, zich onder de aanwezigen  zou bevinden, maar zekerheid hierover had ik niet. Uiteraard moesten de deelnemers voorafgaande aan deelneming hun personalia op een aanmeldingsformulier invullen. Ook de zogenaamde ’Algemene voorwaarden tot deelneming’ ontbraken niet. Zo stond onder het kopje ’dresscode’ (kledingvoorschrift)  vermeld dat deelnemers geacht werden voor de gelegenheid volledig gegrimeerd en in passende Sint Nicolaas outfit te verschijnen. Hieraan zou, op straffe van uitsluiting, streng de hand gehouden worden! Ook was er een soort geheimhoudingsclausule: ’deelnemers worden geacht naast het hoog houden van het Sinterklaas gevoel, ook het geheim van Sinterklaas te bewaren.’ Ik kan u verzekeren: op mij konden ze rekenen! Naast het bovenstaande stond op het formulier ook een lange lijst met voorbeelden waaraan men zijn herinneringen kon toetsen, om er uiteindelijk een keuze uit te maken, maximaal vier per deelnemer. Na enig wikken, wegen en  vooral aarzelen koos ik voor de onderwerpen: Winkelklaas, Schoolklaas, Familieklaas en Favoriete Klaas.

Aan de hand van inmiddels historische foto’s geef ik u een kort verslag van mijn bijdrage  aan deze onvergetelijke en vooral ook emotionele dag:

- Winkelklaas: Het was in de jaren vijftig van de vorige eeuw niet ongebruikelijk dat Sint Nicolaas zijn opwachting maakte bij de Baarnse middenstandsbedrijven of zo u wilt winkeliers. Zo ook bij lingeriezaak De Magneet van de Fa. H. Joosse v/h Vink, Laanstraat 70, nu Lincherie. Kinderen waren uiteraard hartelijk welkom en konden op de foto met de goedheiligman. Dat lieten mijn buurkinderen en ikzelf ons geen tweemaal zeggen.

Winkelklaas en buurkinderen van
 Laanstraat 66A en 68 bij De Magneet.
(Coll. Ed Vermeulen)

Moet jij eens goed naar mij luisteren Eddy!
(Coll. Ed Vermeulen)

U ziet op deze waarschijnlijk in 1951 of 1952 door de bekende en bijzonder vakbekwame fotograaf Jos Zandvoort gemaakte foto van links naar rechts mijn vriend en buurjongen Evert Wijers, zijn zusje Rita, de goede Sint, ikzelf en (zittend) Evert en Rita’s broer Gerrit. Duidelijk is te zien dat de verstandhouding tussen Sint en zijn bezoek meer dan prima was! De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik recentelijk gehoord heb dat zus(je) Rita de ontmoeting van toen wel degelijk spannend en soms ook eng heeft gevonden. Uit goede en uiterst betrouwbare bron had ik toen al vernomen dat de Sint gepersonifieerd werd door de grote kindervriend de heer Van den Berg Jeths ’Ome Jeths’ (1923-2007), die ik kende van Speeltuin het Noorderkwartier aan de Israëlsstraat waar ook kinderen uit de Laanstraat, waar ik woonde, regelmatig speelden.

Winkelklaas in andere tijden
(Coll. Hist. Kring Baerne)

- Schoolklaas: In de jaren 1953-1959 bezocht ik Het Baarnsch Lyceum. Ondanks het feit dat het Sint Nicolaas feest voor kinderen bestemd is werd ook op een in mijn ogen volwassen school als Het Baarnsch Lyceum ruim aandacht aan dit unieke volksvermaak geschonken. Op 5 December verzamelden alle ’gelovigen’ van onder- en bovenbouw plus, het spreekt bijna vanzelf, alle aanwezige docenten zich in de Aula het centrum van cultuur bij uitstek.

Het Baarnsch Lyceum met links de Aula 

                     
Onder het zingen van de bekende liedjes gewijd aan het leven van de Goedheiligman werd zijn komst alsmede die van zijn gevolg in spanning afgewacht. Na het hele repertoire afgewerkt te hebben was het dan eindelijk zover. Sint Nicolaas vergezeld van een aantal Pieten kwam op van achter de coulissen en nam plaats op de voor hem op het toneel gereedstaande zetel. Met een weids handgebaar werd de onrustige meute in de zaal tot stilte gemaand, waarna conrector de heer U. (Ulfert) Schults de Sint en zijn helpers welkom heette. Na  het openingsprotocol afgewerkt te hebben ging Sint Nicolaas over tot het houden van de zogenaamde goed- en slecht nieuws gesprekken.

Geschiedenisleraar Ulbe Hannema
op oudere leeftijd

Als leidraad gebruikte hij de boodschappen welke in het grote boek waar alles instaat bijeen gebracht waren. In een in voor een grijsaard van zijn leeftijd verbazingwekkend hoog tempo werden een aantal meestal tot de categorie populaire types behorende leerlingen toegesproken en op hun fouten gewezen. Slechts een enkeling mocht een bescheiden geschenkje in ontvangst nemen. Het hoogtepunt van de ceremonie was het bestraffend toespreken van enkele zich in de ogen van de Sint misdragen hebbende docenten om hen, na uitvoerig ingegaan te zijn op hun vermeende foute levenswijze, te bedreigen met verbanning naar Spanje. Nog mooier werd het wanneer de Pieten daadwerkelijk overgingen tot het in de zak trachten te stoppen van de toegesproken en veroordeelde docent. Ik zie nog het benauwde gezicht van geschiedenisleraar Hannema toen hem deze twijfelachtige eer te beurt viel.

Slechts na het doen van allerlei naar later bleek valse beloftes bleef hem dit vreselijke lot bespaard. Na het bekende afscheidslied ’Dag Sinterklaasje’ gezongen te hebben verdwenen de Sint en zijn Pieten in de koude Decembernevel, op zoek naar nieuwe slachtoffers. Na een paar jaar werd deze wijze van Sinterklaas vieren afgeschaft en werd het feest op klassenniveau op basis van eigen initiatief voortgezet. In mijn doos met herinneringen bevindt zich een prachtige foto van onze klas 3 Gym waarop deze gebeurtenis is vastgelegd. Plaats van handeling: het huis van de familie Driessen, Eemnesserweg 81, de rectorswoning, nu al jaren een gemeentelijk monument.

De rectorswoning, Eemnesserweg 81 

Sint en Piet temidden van de gelovigen

Staand van links naar rechts: Willy van Hilten, Pjotr Israels, Wim de Berg, Zwarte Piet (Eddy Vermeulen), Peter Scholtz, Lydia Ventura, Yvonne Wijnen, Ko Makkink, Lieuwe Eysse de Vries, Gerrit Jan Dijxhoorn, Hanneke van Andel, Liesbeth Stolle, Rita van Panhuis. 

Verscholen achteraan: Eeke Naessens

Zittend van links naar rechts: Pim Soederhuizen, Sint Nicolaas (Nico Driessen), Erwin Mackaay, Jerry Eman, Svend Erik Veldhuyzen.

Mijn goede vriend en rectors zoon Nico Driessen was tot Sint verkozen en mij, verschil moest er zijn, werd de rol van Piet toebedeeld. Sint was zoals je van een goede Sint mag en kunt verwachten streng maar rechtvaardig en beschikte ook over veel humor daarin vakkundig bijgestaan door een overvloedig grappen en grollen makende Piet.

Een ijzersterk koppel  (Coll. Ed Vermeulen)

Hier een prachtige foto van dit ijzersterke koppel, waarbij het belangrijk is te weten dat de kleding en grime uiterst vakkundig verzorgd werden door mevrouw E.C. (Lies) van Weert in haar kapsalon-aan-huis in de mooie Villa De Viersprong, Kampstraat 16, ook een gemeentelijk monument.

Villa De Viersprong Kampstraat 16  

Er was voor iedereen een cadeautje, we dronken veel warme chocolademelk en aten grote brokken speculaas. We hebben deze traditie, naar ik mij meen te herinneren, nog een  tweetal jaren voortgezet, zij het bij andere klasgenoten thuis.

Schoolklaas in andere tijden.  (Coll. Hist. Kring Baerne)

 - Familieklaas: De jaren gaan voorbij, de tijd staat niet stil en dan opeens ben jezelf zomaar de Sjaak, pardon de Sint. Een herkenbaar en soms (schrik) beeld voor velen. De rode ogen van de Sint spreken hier boekdelen. Dit alles weliswaar in familiekring, maar toch. De keuze viel op jou, er was geen weg terug. De rol van  Zwarte Piet viel in dit geval te beurt aan mijn goede vriend Hans Nieuwenhuis. In zijn werkende leven als bouwkundige/aannemer hanteerde hij de lijfspreuk ’Hier een klap en daar een dreun’. Mijn grote angst was dan ook dat hij deze leuze ook op Sinterklaasavond zou hanteren. Maar na enige licht bestraffende en vooral welgemeende woorden mijnerzijds lukte het toch deze dekselse Piet onder controle  te houden!

Familieklaas raadpleegt het grote boek (1999) (Coll. Ed Vermeulen)

Dekselse Familiepiet (1999)

Alle aanwezigen en met name de kleinkinderen werden bedolven onder de geschenken. Dus al met al een geslaagde avond. Na onder luid gezang van alle aanwezigen afscheid genomen te hebben verdwenen Sint en Piet weer in de donkere Baarnse nacht. Rest mij nog te vermelden dat het uitmuntende verkleed- en schminkwerk werd uitgevoerd in de van oudsher bekende Sinterklaascentrale Van Rouwendaal in Soest.

Sinterklaascentrale Van Rouwendaal, Soest

- Favoriete Klaas: Vraag: wie is je meest favoriete Sint ooit? Deze vraag is mijn geval ’simpel als goedendag’ te beantwoorden: Thijmen de Ruig (1907-2000) natuurlijk. Deze op en top Baarnaar, door een ieder gekend als eigenaar van de Baarnsche Badinrichting aan de Eem speelde geen Sinterklaas, hij was Sinterklaas! Hoog gezeten op zijn paard had hij een welgemeende groet voor ieder kind dat langs de route stond, om het even of hij per boot aan de Eem aankwam of per spoor aan het Stationsplein.

Sint, hooggezeten op zijn paard, aankomst
Stationsplein (Coll.Hist.Kring Baerne)

De Ruig straalde een natuurlijk gezag uit, iets dat hem goed van pas kwam bij contacten en conflicten met lokale hoogwaardigheidsbekleders. Zijn personificatie van de Goedheiligman is voor mij de onbetwiste no. 1!

De Sint spreekt!  (Coll. Hist. Kring Baerne)

Tombola: Bingo!

Via de vier door mij uitgekozen typen Klazen heb ik u kennis heb laten maken  met mijn meest bijzondere Sinterklaasherinneringen. Het zal u duidelijk zijn: met mijn bijdrage kwam ik, evenals overigens alle andere deelnemers, ruimschoots in aanmerking voor het erecertificaat ’Omgaan met je Sinterklaas herinneringen’. Geheel volgens plan werd de dag afgesloten met een gezamenlijk diner en een tombola, voorzien van een rijk gevulde prijzentafel. Een prachtige nostalgische en gesigneerde (!) aquarel van Beckman ’Groeten van St. Nicolaas’, viel mij hierbij ten deel.

Groeten van St. Nicolaas 

Op bijgaande foto ziet u de onder het motto ’Uit  goeie gewoonte’  tafelende deelnemers.

Afscheidsdiner, tafelende Klazen (Coll.Hist. Kring Baerne)

De namen van alle deelnemers zijn bij de cursusleiding bekend. Ikzelf zit, dat weet ik zeker, geheel rechts in het midden, maar ook meende ik Winkel- , School- en Favoriete Klaas en zelfs de Sinterklaas die eigenlijk Piet heette te herkennen onder het tafelende publiek. Maar het kan natuurlijk ook zijn dat mijn fantasie met mijn gedachten op de loop ging.                

De moraal van mijn Sint en Piet fantasie: ’Koester uw herinneringen, geniet ervan, maar beter nog, doe er iets mee!’ en bedenk tegelijkertijd ’Sinterklaas spelen is een gunst, Sinterklaas zijn een hele kunst!

* In 1982 op de plaat gezet door het duo Henk (Westbroek) en Henk (Temming).

** De foto van de tafelende Sinterklazen komt uit het persoonlijke archief van Thijmen de Ruig dat is opgenomen in de collectie van de Historische Kring Baerne. De locatie is echter onbekend: weet u waar deze foto is gemaakt?

Tenslotte: In de tekst worden de schrijfwijzen Sint Nicolaas, Sinterklaas en Sint (en Piet) zoals zij bij mij opkwamen door elkaar gebruikt. Van enig gebrek aan respect richting de Goedheiligman is geen sprake.

Ed Vermeulen (1942)

Dit verhaal verscheen op maandag 21 november 2016 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl    

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter