Herinneringen aan het oude buurtje Santvoort

Leven op de dijken

door Eric van der Ent

In de tweede helft van de jaren zestig ben ik opgegroeid in de Elisabethstraat in het buurtje Santvoort. Dit arbeiderswijkje is eind jaren zestig gesaneerd. Grote gezinnen leefden er in te kleine huisjes. Men had het niet breed, maar gezellig was het er wel. Er woonden bekende Baarnse families zoals Radstok, Van Diermen, Keppel, Van den Brakel, Broerze en Bos. Namen die nog steeds veel in Baarn voorkomen. Warme herinneringen aan vervlogen tijden.

Het oude buurtje Santvoort.
(Coll. Groenegraf.nl)

Gerharda (Gradje) van Diermen en
Teunis (Teus) Koenen in de
 achtertuin van Elisabethstraat 53
(Coll. Groenegraf.nl)

Weliswaar geboren in 1965 in Utrecht, in het Elisabethziekenhuis om precies te zijn, ben ik opgegroeid in de Elisabethstraat in Baarn. Voor wie niet weet waar de reeds lang verdwenen straat lag een korte introductie. Tussen Zandvoortweg en Berkenweg (de voormalige Verlengde Dalweg) lag het buurtje Santvoort. Daar waren straten als Elisabethstraat (voordien Hanensteeg genaamd), Johannalaan, Dijkweg, Dallaan (nu Beukenlaan) en Zantvoortlaan (nu Eikenweg) te vinden. Mijn ouders, Thea en Dirk van der Ent woonden na hun trouwen op het zoldertje van mijn overgrootouders van moeders kant, Teus Koenen en Gradje van Diermen op Elisabethstraat 53. Voor mijn gevoel woonde ik daar mijn hele jeugd, maar herinneringen kunnen bedriegen. Toen ik 4 jaar was, eind jaren zestig, werd de hele buurt gesaneerd en werd er een nieuwbouwwijk uit de grond gestampt met namen als Elzenlaan, Essenlaan, Populierenlaan en Goudenregenlaan. Mijn ouders verhuisden met hun kinderen, ikzelf en zusje Marty, naar Goudenregenlaan 33. Daar werd broertje Sylvester (Kuuk) geboren. Mijn ouders wonen er nog steeds.

Herinneringen

Hoe jong ik ook was, toch heb ik veel herinneringen aan de buurt. De middenstand was er ruim vertegenwoordigd. In de Dijkweg waren onder andere melkboer Evert Nagel, bakker Gerrit de Gier, slager Joop Metten, kapper Dirk Geijtenbeek, kruidenier Hendrik van Beest, kruidenier Jan Nijhof (opa van Jan Nijhof, huidige eigenaar van het bekende woonwarenhuis). Onze buurman in de Elisabethstraat op nummer 55 was Roel Luijer, handelaar in lompen en metalen. 

Familie Luijer, Elisabethstraat 55
(Coll. Heidi Grasmeijer-Luijer)

Gouden handel
(Foto: Groenegraf.nl)

Tegenwoordig zou het niet meer kunnen dat zo’n bedrijf midden in een woonwijk gevestigd is. Grote balen oud papier stonden tegen de zijgevel van de woning van Gradje en Teus Koenen opgestapeld. Bij een brand was de ramp niet te overzien geweest. Toen kon dat allemaal gewoon. Buurtkinderen gingen regelmatig de buurt en de omliggende wijken in om oud papier op te halen. Daar kregen ze bij Luijer een paar cent voor. Vooral als de PTT weer een nieuw telefoonboek had uitgegeven was de opbrengst hoog. Die oude telefoonboeken waren lekker dik en zwaar en elke kilo telde. Nadat de verzamelde ‘handel’ door Luijer was gewogen en de opbrengst was uitbetaald liepen we op een draf naar het sigarenwinkeltje van Tante Saartje (Ligtenberg) aan de Berkenweg. Zij had op de toonbank een dienblad met losse snoepjes, lollies, dropstaafjes en zoethout staan die je voor een cent per stuk kon kopen. Het geduld van Tante Saartje werd op de proef gesteld want we konden minuten lang twijfelen welke lekkernijen we zouden kiezen.

Jan Aart Ligtenberg  en 'tante' Saartje voor hun sigarenwinkeltje aan de Berkenweg.
Coll. Groenegraf.nl

Ook Luijer ging met zijn tijd mee. Ik kan me nog herinneren dat er een enorme persmachine geïnstalleerd werd. Een grote kraanwagen verscheen in de Elisabethstraat die de machine achterin de loods plaatste. De machine werd van boven gevuld en aan de zijkant kwamen de grote gebonden balen papier tevoorschijn. Indrukwekkend!

De installatie van een gloednieuwe machine bij lompenhandel Luijer.
(Coll. Fam. Luijer)

Kolenkit

Zoals gezegd hadden de mensen in het wijkje Santvoort het niet breed. Grote gezinnen woonden in te kleine huisjes. Bij Teus en Gradje Koenen werd nog gestookt in een potkachel. Kolenhandelaar Gerrit de Jonge uit de Berkenweg kwam regelmatig eierkolen brengen. Die waren het goedkoopst want daar zaten cokes doorheen, een restproduct van de Gasfabriek. De Jonge stortte de kolen in het kolenhok in het schuurtje naast het huis. Aan de onderkant van het hok zat een gat van waaruit opa Teus de kolen opschepte met een kolenkit. Mijn vader Dirk was ‘s morgens altijd als eerste op. Het was zijn taak om dan de kachel leeg te maken, de sintels eruit te halen en met een krant en aanmaakhoutjes te zorgen dat de brand er weer in kwam. Opa Teus ging namelijk ‘s avonds niet naar bed voordat de kachel helemaal uit was. Later kregen we een oliekachel. Opa ging al vroeg naar bed, dus ‘s avonds zaten we in de kou. Op latere leeftijd raakte hij wat in de war. Hij probeerde dan soms de oliekachel ook met aanmaakhoutjes aan te maken. Dat was gevaarlijk!

Opoe Gradje en opa Teus Koenen bij hun potkacheltje in de huiskamer van Elisabethstraat 53
(Coll. Eric van der Ent)

Het is nu niet goed meer voor te stellen maar in het huisje was eind jaren zestig nog geen riolering. Het toilet werd in een beerput in de tuin geloosd. Die put werd eens in de paar maanden leeggezogen met een gierwagen (strontkar). Opoe Gradje en Opa Teus wasten zich nog met een bakje water aan het aanrecht. Mijn vader Dirk heeft toen ze er ook hun intrek namen een warmwatergeiser en een douche geinstalleerd. Opa Teus kon zijn ogen niet geloven: “Moet je kijken Gradje, hier komt warm en koud water uit, net wat je maar wilt!” Mijn zus Marty en ik werden regelmatig gewassen in een zinken teil. Dat was altijd een klein feestje!

Zus Marty in de teil in de tuin aan de Elisabethstraat.
(Coll. Eric van der Ent)

Leegstaande woningen in de Elisabethstraat.
Op de achtergrond het nieuw gebouwde bejaardenhuis Santvoorde.
(Coll. Dhr. D. van den Brakel)

De sloop van woningen aan de Dijkweg. In de verte ziet u de melkkar van Nagel.
(Coll. Dhr. D. van den Brakel)

Een blik op de woningen van de Elisabethstraat.
Rechts achteraan de woningen van Teus en Gradje Koenen.
(Coll. Groenegraf.nl)

Teloorgang en sanering

Eind jaren zestig verpauperde het buurtje steeds meer. Woningen raakten in verval en er kwam steeds meer leegstand. Door de komst van een grote Albert Heijn aan de Eemnesserweg op de plek waar voorheen de mooie villa van Notaris Römer stond zagen steeds meer buurtwinkeliers zich genoodzaakt hun deuren te sluiten. 

Albert Heijn aan de Eemnesserweg met daarnaast villa Villa Belsito op de hoek met de Dalweg (1963)
(Bron: Albertheijnerfgoed.nl)

1963: Dhr. Albert Heijn jr. zelf geeft een speech ter gelegenheid van het nieuwe filiaal in Baarn.
(Bron: Albertheijnerfgoed.nl)

Dit filiaal van Albert Heijn was op dat moment de grootste van Nederland. In 1968 werden de eerste woningen gesloopt. 

1968: de eerste woningen van Santvoort zijn gesloopt.
(Bron: KLM Aero Carto N.V.)

Terwijl de nieuwbouw vorderde bleef een groot gedeelte lang braak liggen. Zo ontstond een soort speelparadijs voor de kinderen in de buurt. Er kon volop geravot worden op die terreinen. Het terrein tussen Goudenregenlaan en Berkenweg bleef het langst onbebouwd. Wij noemden dat gebied destijds het Zwarte Veldje. 

Uw schrijver met een buurmeisje op het ‘Zwarte Veldje’.
(Coll. Eric van der Ent)

Daar bouwden we hutten, groeven we kuilen en speelden verstoppertje. ‘s Avonds zo zwart als de plaat en met een broek met kapotte knieën kwamen we weer thuis.

Pasen 1969: v.l.n.r. Eric en Marty van der Ent en nichtje Angelique Groenestein in de Elisabethstraat. Haantje Pik!
(Coll. Eric van der Ent)

Het buurtje Santvoort is inmiddels ruim 50 jaar geleden gesaneerd (lees: gesloopt). De nieuwbouwwoningen aan de Elzen- Essen- en Goudenregenlaan zijn dus ook alweer meer dan 50 jaar oud. De tijd vliegt. Het is waar: Vandaag is morgen alweer gisteren!

Het laatste stukje overgebleven Elisabethstraat, nu Populierenlaan. Achteraan rechts
de oude woning van Teus en Gradje Koenen, daarvoor de woning van Luijer.
Achteraan de nieuwe woningen in de Elzenlaan.
(Coll. Groenegraf.nl)

Dank aan mijn moeder Thea van der Ent die veel van haar herinneringen aan de buurt aan het papier heeft toevertrouwd. Mede dankzij haar kon dit verhaal tot stand komen.

Eric van der Ent

Dit verhaal (aflevering 94) verscheen op maandag 18 oktober 2021 

in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl    

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.

 Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter

Geïnspireerd geraakt door onze oud Baarn-verhalen? 

Kom in actie en deel ook uw herinneringen op Groenegraf.nl.