Door Ed Vermeulen
Baarn en het KNIL, vastgelegd in een foto.
Lokatie Oude Begraafplaats, Berkenweg.
 |
| (Foto: Geheugenvanbaarn.nl) |
Het begin van een verhaal dat nog geschreven moest worden.
Dat de geschiedenis zich zo nu en dan herhaalt is een bekend gegeven: een gebeurtenis in het hier en nu roept dan een herinnering op aan een vergelijkbare situatie in vroeger tijden. Vanaf de in dit verhaal genoemde bijzondere en nog steeds actuele gebeurtenis uit april 1951 kijken we terug in de tijd en wel naar de maand juni van het jaar 1927.
Koninginnedag 30 april 1951: In het verhaal ’65 jaar Molukkers in Nederland en een bijzonder defilé’ las u mijn herinneringen als negenjarige scholier aan gebeurtenissen op Koninginnedag 30 april 1951, de dag van het jaarlijkse defilé langs het bordes van paleis Soestdijk. In dit kleurrijke spektakel naast allerhande folkloristische, al dan niet van smakelijke krentenmikken voorziene, groepen uit het gehele land een groot aantal donkergetinte militairen in uniform: Molukse KNIL-militairen, door infaam handelen van de toenmalige Nederlandse regering inmiddels al ex-KNIL militairen (immers na aankomst in Nederland ontslagen uit dienst), behorende tot het eerste contingent dat op 12 maart van hetzelfde jaar met het m.s. Kota Inten in Rotterdam was aangekomen. De duizenden toeschouwers uit Baarn en omstreken, waaronder ikzelf, keken hun ogen uit. Ik omschreef het als volgt:
’mijn eerste kennismaking met het KNIL. Het maakte een diepe en onuitwisbare indruk en verdween nooit meer uit mijn herinnering’.
 |
| Paleis Soestdijk (UItgave Roukes Baarn) |
 |
| Koninginnedag: een eerbetoon aan de jarige vorstin bij Paleis Soestdijk (Coll. Moluks Historisch Museum) |
Verliefd, verloofd, getrouwd: Dat het vervolgens nog tot 1961 zou duren tot het KNIL zich via een in dat jaar opbloeiende relatie met een Indisch meisje, Martje Edith, dochter van KNIL SMI Douwe van der Wal , een permanente plek in mijn leven zou gaan innemen, lag in 1951 nog in de redelijk verre toekomst verborgen.
 |
| Palembang, Sumatra, 1946-47 (Coll. Marty Vermeulen) |
 |
| Douwe van der Wal en zijn peloton, Y-brigade ex Gadja Merah, Sumatra 1946-47 kort voor Operatie Product. (Coll. Marty Vermeulen) |
En dat niet alleen, want wat ik in die jaren al helemaal niet wist en nu eigenlijk ook pas sinds kort is het feit dat het KNIL, ooit in 1814 opgericht als Nederlands Oost-Indisch leger, al eerder een bezoek aan het Baarnse had gebracht en wel in de maand juni van het jaar 1927. Géén nu nog levende Baarnaar noch Barinees die het zich zal en kan herinneren: het gebeurde immers vijfennegentig jaar geleden. Bijna een eeuw terug in de tijd!
 |
| Beeld Van Heutsz, Bronbeek (Bron: laststandonzombieisland.com) |
Hoe, wat en waar: Op 9 juni 1927, een dinsdag, vond de staats(her)begrafenis plaats van Luitenant-generaal Van Heutsz, in de jaren 1904-1909 gouverneur generaal van Nederlands Indië, geboren in Coevorden in 1851 en overleden in Montreux in 1924. Zijn militaire jaren in het immer turbulente Atjeh, Noord Sumatra, leverden hem de bijnaam ’Pacificator van Atjeh’ op. Een bijnaam die nu, op zijn zachtst gezegd, de wenkbrauwen doet fronsen. Zijn stoffelijk overschot werd bijgezet in een ter ere van hem gebouwd mausoleum op de Nieuwe Ooster Begraafplaats in Amsterdam.
 |
| Mausoleum Van Heutsz (Bron: Amsterdamopdekaart.nl) |
Deze zeker voor die tijd indrukwekkende gebeurtenis werd bijgewoond, misschien is opgeluisterd een beter woord, door een speciaal samengestelde en vanuit Nederlands Indië ingevaren groep KNIL-militairen van het detachement Van Heutsz. Veertig man in totaal, de meesten van inlandse afkomst, onder leiding van, als enige Hollander, luitenant A.W.M. Jordans. Hun namen zijn bewaard gebleven via een, diep in een archief weggeborgen en nu teruggevonden, presentielijst. Een lijst die begint met Europees sergeant 1e klasse Hukum (Militaire Willemsorde vierde klasse) en eindigt met de Timorese Marechaussee 1e klasse Loeis Seini, terwijl ook de in de media van die dagen uiterst populaire Javaans korporaal titulair Kromodikoro (Militaire Willemsorde 4e klasse Atjeh 1926) zijn meer dan verdiende plaats verkreeg. Ook zijn er foto’s bewaard gebleven, maar de vraag wie-is-wie kan helaas niet beantwoord worden. Veertig onverschrokken KNIL strijders die, gezien de aan hen uitgereikte onderscheidingen, hun militaire sporen in de Gordel van Smaragd nalieten, nu op tournee door Nederland. Ter meerdere glorie van? Ja, van wat eigenlijk. Het enige juiste antwoord: ter ere van de toenmalige Nederlandse regering, die zich ten doel had gesteld Nederland te laten gelden als een imponerende koloniale macht. Vlagvertoon van de bovenste plank! De groep was ondergebracht in de grote kazerne van de Koloniale Reserve in Nijmegen. Van hieruit reisde het representatieve detachement per spoor door het land om acte de présence te geven bij allerlei bijzondere gelegenheden. Het geluk lachte met name de aan het spoor gelegen plaatsen, hieronder Baarn, toe! Op zaterdag 11 juni 1927 werd onze residentie aangedaan. Hoe ik dit weet en u nu ook, lezen we in de talloze krantenverslagen, waaronder uiteraard onze onvolprezen Baarnsche Courant, uit die tijd.
 |
| Elf van de veertig uitverkoren KNIL militairen (Bron: Spaarnestad) |
Waar: De vraag ’Hoe en wat’ is hiermee beantwoord, blijft het ’waar’. Waarom Baarn? Het toeval wilde dat in ’ons’ Baarn de Landdag van de Bijzondere Vrijwillige Landstorm werd gehouden.
 |
| Affiche Landstormdag (Bron: vrijwilligelandstorm.nl) |
Een soort militaire open dag, waarin onze strijdkrachten en allen die zich daarmee verbonden voelden, gevangen in het vriendelijk ogende woord ’sympathisanten’, zich van hun beste kant lieten zien. Een mooiere gelegenheid om het KNIL aan den volke te vertonen en tegelijkertijd Baarn op de kaart te zetten had zelfs de grootste city-marketeer van toen, had hij bestaan, niet kunnen bedenken. Zelfs leden van de Tweede kamer stonden, gelijk later het paard van Sint Nicolaas, al dan niet trappelend van ongeduld, op ons fraaie Stationsplein op de trein uit Nijmegen te wachten.
 |
| Station Baarn (Coll. Geheugenvanbaarn.nl) |
 |
| Pekingbosch met zicht op villa’s Peking en Holland (Coll. Geheugenvanbaarn.nl) |
Na de officiële ontvangst marcheerde het detachement Van Heutsz naar het feestterrein, gelegen in het toen inmiddels compleet gekapte en nu kale voormalige Pekingbosch, het gebied ingesloten tussen de huidige Toren-, Vondel- en Nicolaas Beetslaan en Kettingweg. Ook de bij Baarnaars geliefde Pekingkom was inmiddels gedempt. Ook toen stond de natuur onder druk!
 |
| Plattegrond voormalig Pekingbosch (Coll. Geheugenvanbaarn.nl) |
Of wilt u het nog preciezer? Kan: op de plek waar in 1928 onze culturele trots, theater Musis Sacrum, gebouwd zou worden, met weer later daarnaast de voormalige sportvelden van Het Baarnsch Lyceum, stonden nu de door de Baarnse aannemer B.F. van Dijen gebouwde tribunes, plaats biedend aan 1200 personen, op de toeschouwers van de Landdag te wachten. Hier vertoonde de Nederlandse strijdmacht zich met o.a. hun nieuwste (?), door paarden getrokken, houwitsers. Paarden: de edele viervoeters waren nog volop in beeld. Tijdens deze feestelijke gebeurtenis die werd bijgewoond door H.M. de Koningin-moeder Emma, presenteerde ook het detachement Van Heutsz zich aan het verzamelde publiek. Trots marcheerden zij voorbij, veertig donker getinte mannen, onder leiding van de eerder genoemde luitenant A.W.M. Jordans. Het moet op het aanwezige publiek een onvergetelijke indruk gemaakt hebben, vergelijkbaar met mijn ervaring bij het zien van de marcherende Molukse militairen bij Paleis Soestdijk in 1951. In de landelijke en uiteraard ook de plaatselijke pers werd volop aandacht geschonken aan de landdag. Ook de mannen van het KNIL werden genoemd, zij het als groep, slechts de hotemetoten (lees: hoogwaardigheidsbekleders) bij naam en toenaam. Verschil moest er zijn! Toen en nu nog steeds. Eenmaal terug in Indië raakten de mannen van het detachement in rap tempo in de vergetelheid. Ook vorstelijk Baarn ging na de Landdag over tot de orde van de dag. Theater Musis Sacrum werd gebouwd en het Pekingbosch werd verder commercieel ontwikkeld.
 |
| Musis Sacrum, Baarn(sch) trots! (Coll. Geheugenvanbaarn.nl) |
Het KNIL: Bejubeld, verguisd, in 1950 opgeheven en ontbonden, leeft voort in onze gezamenlijke herinneringen en natuurlijk op Bronbeek in Arnhem.
 |
| Voor altijd samen op wacht met de klewang en de karabijn paraat. KNIL 1830-1950. Bronbeek, Arnhem. (Foto: Ed Vermeulen) |
Stormramp van 1927: Wat we ook bijna vergeten waren is het feit dat tijdens de landdag een souvenir verkocht werd, de opbrengst waarvan ter beschikking werd gesteld van de slachtoffers van de stormramp van 1927.
 |
| Stormramp Achterhoek 1927 (Coll. Erfgoedcentrum Achterhoek) |
Wat was het geval? In juni van dat jaar was een cycloon van ongekende kracht over de Achterhoek getrokken, waarbij tien doden te betreuren waren, honderdvijftig gewonden en een spoor van materiele verwoesting werd achtergelaten. De landdag in Baarn bood een uitgelezen kans om ook in het Eemland, door het kopen van een herdenkingstegel, een steentje bij te dragen ter leniging van de nood.
 |
| Herdenkingstegel Stormramp Achterhoek 1927 (Coll. Geheugenvanbaarn.nl) |
Tevens werd er een collecte gehouden die het mooie bedrag van Fl. 1500,- opbracht. Hoeveel tegeltjes er verkocht zijn heb ik niet kunnen achterhalen. Maar gezien het feit dat we een tegeltje kennen met de nummering 235 zullen er zeker meerdere honderdtallen verkocht zijn.
 |
| Krantenbericht collecte |
Boven: Het KNIL marcheert: Filmpje met bewegende beelden van de marcherende militairen.
Bron en inspiratie voor dit aan de vergetelheid onttrokken stuk Baarn-Indiëgeschiedenis: Het door auteur, onderzoekster en schrijfcoach Vilan van de Loo geschreven en begin 2022 uitgegeven boek ’Een eervol bestaan. De geschiedenis van het KNIL, 1814-1950’ en het eveneens door haar geschreven verhaal ’Waarom het KNIL in 1927 een charmeoffensief uitvoerde’ opgenomen in het online geschiedenis magazine Historiek.
