vrijdag 31 augustus 2012

Meester Teunis Pluim, Baarns geschiedschrijver en onderwijzer

Teunis Pluim
(1864-1931)
Velen in Baarn zal de straatnaam ‘Meester Pluimhof’ bekend zijn, maar zeker niet allen zullen weten wie die meester Pluim nou eigenlijk was. Meester Pluim hoeven we aan geïnteresseerden in de Baarnse historie niet meer voor te stellen. Immers, aan Teunis Pluim, onderwijzer, hoofdonderwijzer, historicus en in zijn dagen een zeer gezien persoon, hebben we te danken dat er veel bekend is over de geschiedenis van Baarn en zijn bewoners. Dat hij na tachtig jaar nog steeds niet is vergeten, bleek op zaterdag 21 oktober 2011 bij zijn graf op de oude begraafplaats aan de Berkenweg. Zo’n zestig mensen, waaronder enkele van zijn kleinkinderen, de wethouder van Baarn, leden van de Historische Kring Baerne en vrijwilligers die wekelijks onderhoud plegen op deze begraafplaats, herdachten zijn sterfdag. De grafsteen was voor deze gelegenheid extra opgepoetst, de verveloze letters weer zwart geschilderd. Als iemand na tachtig jaar nog zo in de herinneringen voortleeft moet hij toch zeker ook een plaatsje in ons weblog krijgen!

Teunis Pluim en echtgenote Elisabeth Büller
Bron foto: collectie dhr. H. Nijborg
Teunis Pluim werd geboren op 8 januari 1864 in Renswoude als zoon van Peter Pluim en Jannetje Overeem. Bij het huwelijk van Peter en Jannetje, dat anderhalf jaar na de geboorte van hun zoon plaatsvond, werd Teunis erkend. Moeder Jannetje was op dat moment in verwachting van haar tweede kindje, dochter Jannetje, die slechts negen jaar oud zou worden. Het leed van jong overleden kinderen werd het gezin niet bespaard. Dochter Elisabeth werd een maand oud en zoon Dirk stierf op zesjarige leeftijd. Nadat een tweede dochtertje Elisabeth en nog een zoon Albertus geboren waren, overleed in 1876 tot overmaat van ramp moeder Jannetje Overeem op 30-jarige leeftijd. Al deze tegenslagen in het gezin Pluim weerhielden de jonge Teunis er niet van om goed zijn best te doen op school. Hij doorliep van 1878 tot 1882 met goed gevolg een onderwijzersopleiding aan de Normaalschool te Amerongen. Tijdens zijn studie was hij vanaf 1879 als kwekeling verbonden aan de openbare school in Renswoude. Aangezien hij pas in 1929 met pensioen zou gaan, is Teunis Pluim uiteindelijk vijftig jaar in het openbaar onderwijs werkzaam geweest.

Het gezin Pluim-Büller. Staand van links naar rechts: Engelina Catharina Petronella Pluim, Johanna Engelina Elisabeth
Pluim, haar echtgenoot Arie Nijborg, Laurens Johannes Pluim. Zittend: moeder Elisabeth Büller en vader Teunis Pluim.
Bron foto: collectie dhr. H. Nijborg
Na zijn eindexamen werden hem twee betrekkingen aangeboden, één in Amerongen en één in Utrecht. Hij koos voor de laatste, maar het stadsleven bleek hem niet te bevallen. Na een jaar vertrok hij naar Hoogland, waar hij drie jaar werkte. Op 15 juli 1886 werd hij aangesteld als onderwijzer op de Oosterschool in Baarn. Negen jaar later trouwde hij in Amsterdam met de in Brummen geboren onderwijzeres Elisabeth Büller. Uit het huwelijk werden vier kinderen geboren: Johanna Engelina Elisabeth (Annie), Louise Henriëtte, Engelina Catharina Petronella (Lien) en Laurens Johannes (Rens). Louise Henriëtte zou slechts één jaar oud worden. Zij werd op 25 april 1901 begraven op de oude algemene begraafplaats.

De Westerschool, rond 1920. In het midden Meester Pluim.
Bron foto: collectie mevr. I. Klomp-Ravenhorst.
Meester Pluim verliet na bijna achttien jaar de Oosterschool: hij werd benoemd tot hoofd van de Westerschool, die op 15 april 1904 zijn deuren opende. Het gebouw lag aan de Ferdinand Huycklaan, de straat waar Teunis woonde. In 1911 herdacht hij onder grote belangstelling dat hij vijfentwintig jaar als onderwijzer actief was in Baarn. Meester Pluim zou bijna een kwart eeuw als hoofdonderwijzer aan de Westerschool verbonden blijven.

"Uit de Geschiedenis van Baarn"
Het standaardwerk over de geschiedenis
van Baarn, van de hand van Pluim

Naast zijn werkzaamheden in het onderwijs was Teunis Pluim ook op allerlei andere gebieden bijzonder productief. Hij schreef talloze novellen, gedichten, letterkundige studies, artikelen in tijdschriften en kranten en vooral schoolboeken. Op vele scholen werden zijn boeken ingevoerd, maar ook buiten de landsgrenzen werden deze gebruikt, zoals o.a. zijn taalboeken in Transvaal, Zuid-Afrika, en zijn geschiedenisboeken op alle gouvernementsscholen in Nederlands-Indië. Niet alleen de algemene vaderlandse geschiedenis had zijn interesse. Ook de lokale Baarnse historie boeide hem enorm. Vele artikelen in lokale kranten waren van zijn hand. Hij schreef over de grafheuvels en de kei in Lage Vuursche en over opgravingen op de Hilversumse hei. Ook publiceerde hij vele uitgaven over al het moois dat Baarn te bieden had. Vele wandeltochten door Baarn werden door hem beschreven, zoals men hem zelf ook vaak zag wandelen door het dorp.

Teunis Pluim zoals hij afgebeeld is
voor in het boek "Uit de Geschiedenis
van Baarn"
Teunis Pluim was daarnaast actief in verschillende verenigingen in Baarn. Zo was hij een van de oprichters van de Baarnse Gymnastiek- en Schermvereniging (BG&SV). Lange tijd had hij zitting in het bestuur van deze vereniging, waarvan hij enige jaren de functie van voorzitter vervulde. En gedurende veertien jaar was hij secretaris van het departement Baarn van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen, een landelijke vereniging die zich ten doel stelt het welzijn van individu en gemeenschap te ontplooien. Onder het secretarisschap van Teunis Pluim ging in 1878 de Nutstekenschool van start. Ook werd hij de ijverige secretaris van de Floraliavereniging en was hij actief in de Spek- en Vetcommissie, die op nieuwjaarsdagen het uitdelen van voedsel, turf en steenkool aan behoeftige Baarnse inwoners organiseerde. En aan kinderen uit arme gezinnen gaf hij gratis bijles. Teunis Pluim was een zeer sociaal bewogen mens. Altijd bereid om anderen te helpen of hen met zijn kennis, speciaal op geschiedkundig gebied, van dienst te zijn. In 1929 werd hem door de Raad van Baarn de verzorging van het Gemeentearchief opgedragen en werd hij belast met de opsporing van stukken en voorwerpen van historische betekenis. Zijn verdiensten als historicus werden erkend door zijn benoeming tot lid van de oudheidkundige ‘Vereniging Gelre’ in Arnhem, van het ‘Historisch Genootschap’ in Utrecht en de oudheidkundige ‘Vereniging Oud-Utrecht’. De ‘Vereniging Oud Ede’ bood hem het erelidmaatschap aan.

Als schrijver van boeken heeft hij grote bekendheid verworven, terwijl in de loop der jaren ook vele bijdragen van zijn hand in verschillende bladen en periodieken verschenen. Op 21 oktober 1931 overleed Teunis Pluim plotseling, zevenenzestig jaar oud. Onder grote belangstelling werd hij op zaterdag 24 oktober om half drie ter aarde besteld in het graf bij zijn dochtertje Louise Henriëtte.

De overdracht grafmonument geschonken door de burgerij
aan de familie Pluim in 1932
De inwoners van Baarn hielden spontaan een actie om een grafsteen op zijn graf te kunnen plaatsen, als dank voor alles wat hij voor zijn leerlingen en voor Baarn heeft gedaan. Koningin Emma was de eerste die een gift hiervoor gaf: zij was erg geïnteresseerd in zijn werk over de regionale geschiedenis. Een comité uit de burgerij, met als erevoorzitter burgemeester Jhr. Mr. G.C.J. van Reenen en als voorzitter Jhr. Ir. F.E.P. Sandberg, wethouder van onderwijs, droeg zorg voor het monument op het graf.

De woning van de familie Pluim aan de Ferdinand Huycklaan 50 (destijds nummer 14) in Baarn, anno 2012

 - Met dank aan Marion Preesman voor het bewerken en corrigeren van de tekst. - 

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.

woensdag 29 augustus 2012

Kemphaanstraat Baarn, toen en nu

Ik wil u eens mee terug nemen in de tijd. Niet eens zo heel lang geleden. Het is zomer 1959, dus 53 jaar geleden. Op onderstaande foto ziet u de Kemphaanstraat in Baarn. De foto heb ik ontvangen van Ab Hooijer uit Soest. Hij is opgegroeid in de Tulpstraat in Baarn en woonde later met zijn echtgenote Sonja Burgman (1933-2012) en kinderen Elly (*1951), Ab (*1953) en Evert (*1956) in de Kemphaanstraat. In 1961 verhuisde het gezin naar Soest. In de omgeving Kemphaanstraat / Oosterstraat) zijn dit jaar flink wat veranderingen gaande. Woningen en flats zijn gesloopt en momenteel staan ook behoorlijk wat woningen leeg, te wachten op sloop.
Ten tijde van de foto, was de buurt nog in opbouw. De eerste woniningen in de Kemphaanstraat werden gebouwd in 1952. Achter de mooie auto ziet u een flat op de hoek Kemphaanstraat / Snipstraat. Anno 2012 is die flat verdwenen (gesloopt). Daarachter ziet u polderlandschap. Hier hield Baarn op. Maar als u goed kijkt, ziet u stapels witte stenen en een bouwkeet staan. In 1959 stond men op het punt om nieuwe woningen te bouwen. De vijver tussen Oosterstraat en Kemphaanstraat lag er op dat moment al.
De Kemphaanstraat, zomer 1959. In de verte de polder en stapels kalkzandsteen en een bouwkeet.
De kinderen op de foto zijn Ab Hooijer jr. (*1953) en Elly Hooijer (*1951), kinderen van Ab Hooijer Sr. die ons deze
foto's ter beschikking stelde. De dame in het midden is Paula van Rouwendaal-Hovius (*1915), oudtante van de beide
kinderen. Zij woont in Soest en heeft jarenlang een kapperzaak aan de Birkstraat gehad.
Hetzelfde punt, zomer 2012. De flat links is verdwenen. De polder is omgebouwd tot parkje met vijver en kleine woningen
Hieronder een foto van bijna dezelfde plek. Hier is het terrein links nog helemaal leeg (polder). Zover je kunt kijken, wijds landschap.

Nogmaals de Kemphaanstraat in 1957, dus twee jaar eerder dan de bovenste foto. De dame is Pop Hooijer-Hovius (1910-1993), moeder van Ab Hooijer Sr., van wie de foto hebben. Zij staat daar samen zoon Joop Hooijer (*1947). De andere kinderen zijn kinderen uit de buurt, onder wie de zusjes Hofman, Kemphaanstraat 18. De zwanen komen uit de vijver die
tussen de Oosterstraat en Kemphaanstraat ligt.
En dezelfde plek in 2012
Ik ben benieuwd of u dit soort "toen" en "nu" foto's leuk vindt om te bekijken. Laat het weten. Als veel bezoekers dit leuk vinden, zal ik vaker dit soort items plaatsen.
Met dank aan dhr. Ab Hooijer jr. voor de aanvullende informatie.

Update 1 september 2012

De hieronder afgebeelde foto werd ons toegestuurd door dhr. Johan Rebel uit Lelystad. De foto is genomen rond 1955. U ziet de flat op de hoek Kemphaanstraat / Snipstraat, die een paar maanden geleden afgebroken is. Johan is in de vlaggenmast geklommen. Die mast stond in de tuin van hun woning, Snipstraat 16, een rijtje van vier woningen. Vanuit die mast kon hij kijken over het polderlandschap richting Amersfoort. De familie Rebel woonde daar met 8 kinderen!
De flat op de hoek Kemphaanstraat / Snipstraat in 1955.
Inmiddels is deze flat afgebroken.


Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.

maandag 27 augustus 2012

Wegbewijzering in en om Baarn

Je staat er niet eens bij stil, zo vaak zie je ze om je heen. Wegbewijzeringsborden! Bordjes die de richting aangeven zijn natuurlijk van alle tijden. Ook op oude foto's kom je ze regelmatig tegen. Het leek me leuk om eens te kijken of we foto's van oude wegwijzers in en rond Baarn kunnen verzamelen. Dus bordjes die in Baarn gestaan hebben of oude bordjes die buiten Baarn gestaan hebben, maar de weg richting Baarn aangaven. Foto's waarop die bordjes zijn afgebeeld plaatsen we graag op deze plek. Hoe oud de foto is maakt niet uit, maar voorwaarde is wel dat het bordje er nu niet meer staat, of vervangen is door een modern exemplaar. Ik geef een kleine voorzet en daag u uit om meer foto's in te sturen.

Baarn 2,4 km, Hilversum en Laren 11 km. 6,7 km van het IJsselmeer
vandaan, ik gok dat de foto in de Eemnesser polder gemaakt is. Wie
weet het zeker?

De eerste foto is gelijk een erg mooie foto. Het betreft een ANWB Bordje. De foto moet gemaakt zijn rond de tweede wereldoorlog. Ik trof de foto aan op het weblog van Marisca van der Eem. De jongedame op de foto is haar moeder Cisca Wildschut-Van de Watering, geboren 1923. Vanaf 1930 kampeerde Cisca met haar moeder rond Baarn, onder andere in de domeinbossen en bij kasteel Groeneveld. Met van Gend en Loos werd elk jaar aan het begin van de lente een grote tent naar Baarn gebracht, met bedden en ander meubilair, en dan verbleven ze daar de hele zomer. Het huiswerk van Cisca werd opgestuurd, dat kon toen nog.

UPDATE 8-8-2014:
Van Jelle Westerop ontvingen we deze tip:
De locatie van de eerste foto met ANWB-wegwijzer was nog niet bekend. Er was wel een schatting van de periode gegeven (tweede wereldoorlog), en zo ben ik enthousiast op zoek gegaan naar de bijbehorende afstanden in die tijd. Na wat oude routes van topografische kaarten te hebben geprobeerd in Google Maps, kwam ik bij de oude Eembrug uit. Hier vandaan was Baarn ongeveer 2,4 km over de Baarnsche Dijk. Het IJsselmeer was te bereiken over de Eemdijk (oostoever).
Het beeld van open landschap zonder bebouwing klopt in principe wel met de kaart. Dit plekje van Eembrugge was kennelijk niet bebouwd. Misschien is dit vraagstuk hiermee opgelost.

Grote kanst dat Jelle gelijk heeft. Bedankt!!

De ingang naar Eembrugge, gemeente Baarn
Ik heb geen flauw idee wanneer deze foto gemaakt is. We staan in ieder geval vóór de ingang naar Eembrugge (gemeente Baarn) met de rug naar de Eembrug toe. Rechts staat het bordje "Eembrugge". Blijkbaar is het bordje er neergezet door de A.N.W.B. (Algemene Nederlandse Wielrijders Bond) en de K.N.A.C. (Koninklijke Nederlandse Automobiel Club).

De Oranjeboom in Baarn. We staan hier op de Amsterdamsestraatweg, links de ingang van de Hilversumsestraatweg
De Oranjeboom in Baarn, altijd al één van de drukste punten van Baarn geweest, hoewe daar op deze foto niet veel van te merken is. We kijken op deze foto richting Groeneveld / Eemnes. Links is de Hilversumsestraatweg richting Hilversum. Op deze foto is ook een mooie wegwijzer van de A.N.W.B. te zien met daar achter een prachtige gaslantaarn.

Het centrum van Baarn, De Brink
Deze foto is gemaakt op De Brink, het hartje van Baarn. Links  de  Pauluskerk, in het midden van de foto ziet u de inmiddels afgebroken pastorie. Helemaal rechts ziet u nog net warenhuis 1001 (is nu Hema), op de plek waar vroeger Hotel Central lag. Links zou u de Stationsweg ingaan, rechts de Eemstraat en als u zich omkeert loopt u de Bosstraat in. In het midden van de foto ziet u weer een mooie A.N.W.B. wegwijzer.



Zo, ik heb een voorzetje gegeven. Heeft u ook oude foto's met wegwijzers in en rond Baarn? Stuur ze ons toe en wij plaatsen ze op deze plek.

Update 27-8-2012
Ook dit is de Brink
Dhr. M. Papo is de eerste bezoeker die op onze oproep reageerde, en stuurde ons bovenstaande foto (ansichtkaart). Overduidelijk de Brink, maar wat is er veel veranderd! De Hema is nu in een nieuw gebouw gevestigd en op de plek van het mooie Nicolaasgebouw (rechts) is nu de bibliotheek te vinden in de Hoofdstraat. Kijk ook eens naar die mooie auto's. Het ziet er allemaal wel gedateerd uit, vindt u niet? Ook op deze afbeelding is een wegwijzer van de ANWB te vinden. Wie heeft het eigenlijk verzonnen om midden op de Brink de weg naar Zwolle te duiden? Hr. Papo bedankt!






Truus Bakker, ergens tussen Laren en Eemnes

Deze foto werd ons toegestuurd door mevr. A.W.C. de Vries-Scheel uit Baarn. op deze foto is haar moeder als jong meisje te zien. Haar naam is Geertruida Catharina Wilhelmina Bakker, geboren in 1924 in Valburg. De foto moet tussen Laren en Eemnes rond 1947 gemaakt zijn. Beide plaatsen zijn vanaf dit punt ongeveer anderhalve kilometer verwijderd. Wie herkent waar deze foto genomen is?













Oranjeboom, kijkend richting Soestdijk

Deze foto ontving ik van dhr. P.H. van de Poll uit Hoogland. Zijn vader is fotograaf A.J.H. van de Poll uit de Leestraat in Baarn. Hij maakte deze foto, waarschijnlijk rond de jaren vijftig van de vorige eeuw. De foto is gemaakt op de Oranjeboom, kijkend richting Soestdijk. Zo te zien heeft er een ongeval plaatsgevonden, vanuit Soestdijk is een behoorlijke file zichtbaar. Op de foto ook een prachtige wegwijzer van de ANWB.





Het pas aangelegde viaduct over de Eem waar Rijksweg 1 (de huidige A1) overheen loopt
Ook deze foto werd ingezonden door dhr. P.H. van de Poll uit Hoogland, foto gemaakt door zijn vader, de fotograaf A.J.H. van de Poll uit de Leestraat in Baarn. Op de foto is het pas gerealiseerde viaduct over de Eem te zien. Het viaduct werd gebouwd in 1951. Een mooi ANWB wegwijzer wijst de weg richting Baarn.

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.

zondag 26 augustus 2012

Pieter de Jong, schoolhoofd

Pieter de Jong
(1881-1953)
Nu eens een verhaal over iemand, waarop volgens mij niets op aan te merken is. De afgelopen tijd heb ik opvallend vaak over personen geschreven, die in hun leven op een bepaald moment een misstap begingen. Dat maakt de verhalen uiteraard wel wat sappiger, maar nu dus maar eens iemand waarop (volgens mij) niets is aan te merken.

Dit is Pieter de Jong, geboren 27 december 1881 in Utrecht als zoon van Pieter de Jong en Lijda Wilhelmina de Boer. Op 1 juni 1900 werd Pieter benoemd tot onderwijzer aan de Christelijke Lagere School "Achter Oudwijk" te Utrecht. Twee jaar later, op 1 augustus 1902, werd hij onderwijzer aan de Marnixstichting in Utrecht. Op 11 november 1909 trouwde Pieter met de Utrechste Maria van Overeem, dochter van Martinus van Overeem en Elisabeth Christina Hoencamp.

Het schoolgebouw van de Marnixstichting
 in Utrecht waar De Jong onderwijzer was

Op 1 mei 1910 werd de Hervormde School aan de Spoorstraat in Baarn geopend. Pieter de Jong werd aangesteld als schoolhoofd. De school was in het begin uitsluitend bestemd voor lager onderwijs en begon met 59 leerlingen en drie leerkrachten, maar de school groeide snel en binnen een paar jaar gingen zo'n 300 leerlingen naar de Hervormde School in Baarn. Aanvankelijk woonde Pieter de Jong bij de school aan de Spoorstraat op nummer 7. Later ging hij groter wonen en woonde toen op Kettingweg 9 in Baarn. In 1923 stierf zijn echtgenote Maria van Overeem op jonge leeftijd. Zij werd slechts 43 jaar oud. Een jaar later trouwde hij met de twaalf jaar jongere Maria Elizabeth Annette Henry uit Utrecht. Zij was een dochter van Antoine Henry en Carolina Philippina Henrietta Scheffel.
Het oude gebouw van de Hervormde School in Baarn. Het gebouw is nog steeds onderdeel van het sterk uitgebreide
gebouw van de Amalia-Astroschool aan de Spoorstraat in Baarn.
Eén van de klaslokalen van de Hervormde School
In 1928 werd de school uitgebreid met een U.L.O.-afdeling. U.L.O. stond voor Uitgebreid Lager Onderwijs, zeg maar het vervolg op het Lager Onderwijs. Op 1 september 1939 werd de school opgesplitst in een afdeling Lager Onderwijs en een afdeling U.L.O. De leiding van het L.O. kwam per die datum in handen van dhr. H. de Vries en Pieter de Jong werd hoofd van de U.L.O.-afdeling.

Pieter de Jong, foto gemaakt toen hij tien jaar
schoolhoofd was
Pieter de Jong zou uiteindelijk meer dan dertig jaar schoolhoofd blijven. In oude krantenberichten verschijnen door de jaren heen regelmatig berichten dat hij gehuldigd wordt.
Ook in 1935 werd hij gehuldigd, bij zijn zilveren jubileum als schoolhoofd. Als dank liet hij door kunstenaar en kalligraaf Dirk Hornsveld  een prachtig document maken waarmee hij zijn leerlingen en oud-leeringen bedankt. In 1940 werd gevierd dat hij 30 jaar schoolhoofd was en 40 jaar verbonden was aan het Christelijk Onderwijs.
Pieter de Jong met zijn leerlingen, een foto uit 1923

Pieter de Jong overleed op 29 mei 1953 in Baarn. Hij werd 71 jaar oud. Hij werd begraven bij zijn eerste echtgenote, Maria van Overeem, op de nieuwe algemene begraafplaats aan de Wijkamplaan. Op het grafmonument werd een foutje gemaakt met het geboortejaar. Er staat 1891, terwijl hij in 1881 geboren is. Hij werd 71 jaar oud.

Het bedankje van Piet de Jong, gemaakt door Dirk Hornsveld
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.

zaterdag 25 augustus 2012

Persil met een luchtje?

Ernst Johannes Ostermann
(1884-1975)
Op de Nieuwe Domlaan 10 in Baarn woonde Ernst Johannes Ostermann. Nu hoor ik u denken: waar is de Nieuwe Domlaan in Baarn? Wel, die bestaat niet meer. De Nieuwe Domlaan is omgedoopt tot Van Reenenlaan, aan de overkant van de Amsterdamse Straatweg. Bij de naam Ostermann zal waarschijnlijk ook niet gelijk een belletje gaan rinkelen, dus ik stel hem even voor.

De woning van Ernst Ostermann aan de Nieuwe Domlaan 10 in Baarn,
tegenwoordig Van Reenenlaan
Ernst Johannes Ostermann werd geboren op 20 mei 1884 in Geldern als zoon van Caspar Dietrich Ostermann en Bertha Philippina Schiffer. Ernst Ostermann was dus van geboorte Duitser. Vader Caspar was metaalwarenfabrikant. Ernst ging studeren aan het Realgymnasium in Geldern. Na zijn studie werkte hij vijf jaar lang in een verzekeringsbedrijf. In 1908 kwam hij naar Nederland en richtte de importbedrijven E. Ostermann & Co's Handel Maatschappij en E. Ostermann Chemphar Chemische Pharmaceutische Handel Maatschappij N.V. op. Die bedrijven gingen producten van Henkel & Cie. A.G. Düsseldorf importeren. In eerste instantie was dat uitsluitend het wasmiddel Persil. Persil was een gat in de markt. Het was namelijk het eerste "zelfwerkend" wasmiddel op de Nederlandse Markt. Dat betekende een omwenteling voor de huisvrouw in het huishouden. Aanvankelijk waren de conservatieve huisvrouwen moeilijk te overtuigen van het "zelfwerkende" wasmiddel, maar Ostermann was een echte commerciële man. Hij liet geen (reclame)middel onbenut om de huisvrouw te overtuigen van het product. Kort daarna kwamen er meer producten in het assortiment: Henco, Ata, Illi en Sil, allemaal wasmiddelen. Ook die artikelen werden in no-time bekend in Nederland.

Een advertentie voor Persil, rechts onder wordt Ostermann vermeld
In deze voor Ernst Ostermann hectische tijd trouwde hij in Amsterdam met Elisabeth Hermine Clermont, dochter van Heinrich Ernst Louis Clermont, directeur van den tabaksmaatschappij, en Elisabeth Kirschbaum.  Een lang leven was dat huwelijk niet beschoren. Ze trouwden in 1911 en scheidden in 1922. Ik weet het natuurlijk niet zeker, maar de werkdruk van Ernst Ostermann zal daarbij denk ik wel een rol gespeeld hebben. Uit het huwelijk werden twee kinderen geboren. Ernst Louis Caspar Ostermann en Ilse Bertha Elisabeth Ostermann. Op 6 november 1919 werd Ernst Ostermann tot Nederlander genaturaliseerd.

Oorspronkelijk importeerde Ostermann de producten dus uit Duitsland, maar in 1932 zette hij in Jutphaas een modern ingericht bedrijf op waar hij zelf met de productie van wasmiddelen begon. Hij richtte hiervoor de Nederlandsche Persil Maatschappij N.V. op en werd er zelf directeur van. Ook dat werd al snel een bloeiend bedrijf. Alweer maakte hij weer gebruik van de modernste middelen om reclame voor zijn producten te maken. Zo huurde hij vliegmachines in, die de merknamen Persil, Henco enz. in de lucht schreven. De eerste Nederlandse klankfilm met Nederlandse acteurs en actrices werd gemaakt voor Persil onder de titel "Wasch gemakkelijk, wasch voordeelig". Hij gebruikte zelfs grote projectie-apparaten, opgesteld op lichtboten, om de merknamen 's avonds in duidelijke letters te projecteren op de wolken. In Amsterdam richtte hij een "Persil-School" op om de huisvrouwen voor te lichten en bij te staan bij het gebruiken van zijn artikelen.
De Persil-fabriek in Jutphaas
Ostermann was ook één van de oprichters van de F.I.V.A., de Vereniging van Fabrikanten en Importeurs in Verbruiks-Artikelen. Die vereniging streefde naar prijshandhaving van merkartikelen. Op 31 augustus 1937 werd Ernst Ostermann benoemd tot ridder in de orde van Oranje-Nassau.

Pluimveeliefhebbers De Boois (links) en Ostermann (rechts)
Naast zijn drukke werkzaamheden had Ernst ook nog tijd voor een hobby. Hij was een fanatiek pluimveehouder. Bij zijn woning aan de Nieuwe Domlaan fokte hij nieuwe variëteiten krielkippen. In 1917 richtte hij de Nederlandsche Dwerghoenders Fokkers Vereeniging op. Vanaf 1922 was hij daarvan ook voorzitter. In 1936 won hij de "Pluimvee Nobelprijs 1936". In Baarn waren wel meer fanatieke pluimveehouders, met wie Ostermann ook veel optrok. Onder andere de gemeentearchitect De Boois en bewoner van Villa Nova,aan Koningsweg, dhr.  Huneus, waren pluimvee-liefhebbers.



Jacques Goudstikker
(1897-1940)
En dan breekt de oorlog uit en begint voor Ostermann een "schemerachtige" tijd. Om dat duidelijk te maken, is het nodig om eerst wat achtergrond-informatie op te diepen.

Kort na de Duitse inval in 1940 vlucht de Joodse kunsthandelaar Jacques Goudstikker met zijn vrouw Dési en hun zoontje Eduard uit Amsterdam. Hij moest daarbij een grote kunstcollectie met enorme waarde achterlaten. De gevolmachtigde van Goudstikker, de Joodse accountant Mr. Dr. A. Sternheim, zou de voorraad tijdens zijn afwezigheid beheren, maar hij overleed op de dag van de inval van de Duitsers aan een hartaanval.

Het boekje van Goudstikker met de inventaris van zijn collectie
Goudstikker slaagde erin om in IJmuiden aan boord van een vrachtschip te komen. Het enige wat hij kon meenemen was een inventaris, genoteerd in een boekje, voorzien van een zwart lederen kaft. Op het schip viel Goudstikker, tijdens een luchtje scheppen, in de nacht van 15 op 16 mei, in het vrachtruim van het schip en overleed ter plekke. De weduwe Goudstikker vond het boekje en bewaarde het als aandenken. Later zou blijken dat dit boekje een heel belangrijk bewijs van de erfenis zou zijn.

"De maand Maart" van Pieter Bruegel de Oude, één van de twaalf
schilderijen die Ostermann kocht voor Lüpps

De kunsthandel van Goudstikker bleef met een voorraad van 1113 stuks genoteerde kunstvoorwerpen onbeheerd achter. Ondanks het verbod van de weduwe Goudstikker werden de bezittingen in de maanden na de capitulatie verkocht door degenen die zich van de kunsthandel meester hadden gemaakt. Ernst Ostermann had de twijfelachtige eer om zich als eerste klant aan te melden. Hij bezocht de kunsthandel samen met de uit Düsseldorf afkomstige W. Lüpps, directeur van de Duitse Persilfabrieken, dus een collega van Ostermann. Hij kocht de twaalfdelige serie "maanden van het jaar", schilderijen van (een navolger van) Pieter Breughel I. Ostermann kocht deze schilderijen voor Lüpps en ontving hiervoor 20.000 gulden verkoopcommissie. Na de dood van Lüpps in 1942 verkocht zijn weduwe de twaalf schilderijen aan de chef van de staf van Hermann Göring. En zo kwamen de schilderijen uiteindelijk in de kunstcollectie van Göring terecht. Göring en ook Hitler zelf verzamelden in de oorlog een enorme collectie kunstwerken. Vrijwel de hele collectie van Goudstikker kwam in hun collecties.

Na de oorlog werden deze schilderijen gerecupereerd. Tien van deze twaalf schilderijen zijn nog in het Noordbrabants Museum. Twee schilderijen zijn zoek.

De rol die Ostermann in deze transactie gespeeld heeft is op zijn minst "twijfelachtig" te noemen.

Familiegraf Ostermann op de nieuwe algemene begraafplaats aan de Wijkamplaan in Baarn
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.

vrijdag 24 augustus 2012

Baarnse voorloper van de TomTom

Wilde je vroeger van  A naar B, dan pakte je een kaart om de weg te verkennen. Tegenwoordig doet bijna geen mens dat meer. In vrijwel elke auto is tegenwoordig een navigatiesysteem te vinden. En zelfs op de fiets zie je dat soort apparaten steeds vaker. Maar hoe vond je vroeger de weg op de fiets, als je een mooie tocht ging maken? Via de ANWB-paddenstoel! Enig idee wie die paaltjes ontworpen heeft? Dat was de Amsterdamse architect J.H.W. Leliman.

Een jonge Willem Leliman
Johannes Hendrik Willem Leliman werd in Amsterdam geboren op 26 augustus 1878 als zoon van de bekende architect Johannes Hermanus Leliman en Laura Deggeller. Hij studeerde aan de Polytechnische School in Delft en verwierf daar de titel bouwkundig ingenieur. In 1908 trouwde hij in Baarn met Maria Emalia Bosch, dochter van Willem Bosch en Henriette Johanna Veeckens. Schoonvader Willem Bosch leefde al niet meer ten tijde van het huwelijk van Willem en Maria Emalia. Architect Leliman ontwierp in 1908 villa "Eureka" aan de Krugerlaan 26 in Baarn voor zijn schoonmoeder. Zelf vestigde hij zich aan de Waldeck Pyrmontlaan 20 in villa "In de Leli" in Baarn. Uiteraard ontwierp hij dat ook voor zichzelf.

Het ontwerpen van woningen was zijn hoofdbezigheid als architect, maar hij hield zich ook bezig met ontwerpen van artikelen. Zo ontwierp hij ook de eerste ANWB-paddenstoel. In 1919 werden de eerste paddenstoelen geplaatst, hoewel ze pas vanaf 1921 ook paddenstoelen genoemd werden. Daarvoor werd gesproken over "paaltjes". Leliman zat ook in het bestuur van de ANWB.

Johannes Hendrik Willem
Leliman (1878-1921)
Op 21 december 1919 koos het ANWB bestuur uit verschillende modellen  het model van Leliman tijdens een ontmoeting op de hei bij het Sint Janskerkhof in Laren. Het was "een vierkant ontwerp paaltje, met een breeden kop, op welks schuinaflopende vier zijden eenvoudige opschriften zijn aangebracht". Aanvankelijk werden er houten plaatjes op de betonnen kop aangebracht, waar de tekst op te lezen was. Na veel vernielingen werd besloten de tekst rechtstreeks op het beton aan te brengen, maar de verf hield niet goed. Vanaf 1927 werd een stalen kap over de betonnen kop geplaatst en werd bijna de helft van het beton weggelaten, waardoor het gewicht op 80 kilo kwam. Na de oorlog kwam korte tijd een nieuw model "Boost" in omloop, met rechte, in plaats van schuine, zijden. Die bleken slechter leesbaar, dus werd snel weer teruggegrepen naar het oorspronkelijke model. De eerste paddenstoel, met nummer 1, werd geplaatst aan het eind van de Zandheuvelweg bij Baarn. In 2005 staan er ongeveer 5500 ANBW-paddenstoelen in Nederland.

Overlijdensbericht van Willem Leliman
De ontwerper Willem Leliman mocht dat allemaal niet meemaken. Hij stierf al op 7 april 1921 in Baarn, op 42-jarige leeftijd. Hij werd begraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam. Toen de auto met het stoffelijk overschot uit Baarn op de begraafplaats aankwam, stonden honderden mensen te wachten, om de stoet naar de laatste rustplaats te volgen.

Ik zeg: schroef die TomTom allemaal weer van die fiets en gebruik gewoon die ANBW-paddenstoelen van Willem Leliman!

Waldeck Pyrmontlaan 20 in Baarn, de woning van J.H.W. Leliman, genaamd "In de Leli".
Uiteraard ontwierp hij deze woning, in 1909, zelf.
Update 26-8-2012: Ik kreeg nog een tip van dhr. G. Brouwer uit Baarn. Jaap Kruidenier schreef al eens een artikel over J.H.W. Leliman in het tijdschrift van de Historische Kring "Baerne", 22e jaargang, nr. 2 - juni 1998.

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.