maandag 23 september 2019

Nieuw? Hoezo nieuw?

Een eeuw Nieuwe algemene begraafplaats

door Eric van der Ent


Zo op het eerste gezicht is het misschien een vreemde combinatie: begraafplaats en feesten. Toch is het tijd voor een feestje op de Nieuwe algemene begraafplaats aan de Wijkamplaan in Baarn. Deze bestaat namelijk dit jaar 100 jaar. We mogen nu wel stellen, de nieuwe begraafplaats is bejaard, maar zeker nog niet uit de tijd!



Dat Baarn een Nieuwe algemene begraafplaats heeft impliceert dat er ook een Oude algemene begraafplaats is. Dat klopt inderdaad, al had het niet veel gescheeld of die oude begraafplaats was totaal verdwenen. Deze begraafplaats werd in 1829 aangelegd, nadat in 1825 het verbod op begraven binnen de bebouwde kom was afgekondigd voor gemeenten met meer dan 1000 inwoners. Voor die tijd werden de Baarnaars in en rond de Hervormde Pauluskerk aan de Brink begraven. Ook vele katholieken vonden daar hun laatste rustplaats. De (toen nieuwe, maar nu oude) begraafplaats werd aangelegd  aan de Kerkhoflaan, later omgedoopt tot Acacialaan. De naam Kerkhoflaan bestond dus al voordat de begraafplaats werd aangelegd. Dat vond zijn oorzaak in het feit dat er aan het andere einde van de Kerkhoflaan een inmiddels lang geleden verdwenen katholiek kerkhof lag, bij de toenmalige katholieke schuilkerk aan de Zandvoortweg. De ingang van de oude begraafplaats is later verplaatst naar de Berkenweg en ligt nu een beetje verscholen achter de brandweerkazerne en de hoge bomen aan de Berkenweg. Deze begraafplaats is zeker een bezoekje waard. Dat kan door de sleutel van het hek op te halen bij het om de hoek gelegen politiebureau.

Prachtig werk van de Werkgroep Oude
Begraafplaats van de Historische Kring
Baerne aan de oude monumenten
(Foto: Historische Kring Baerne)
Het had niet veel gescheeld of de begraafplaats was in de jaren tachtig van de vorige eeuw compleet geruimd. De Historische Kring Baerne, onder aanvoering van Jaap Kruidenier, kon voorkomen dat de gemeente dit stuk geschiedenis voor eeuwig verloren deed gaan. Inmiddels is de begraafplaats tot gemeentelijk monument verklaard en daarmee is deze (hopelijk) beschermd tegen vernietiging. De Werkgroep Oude Begraafplaats van de Historische Kring Baerne verzorgt al jarenlang het onderhoud aan de graven op de begraafplaats en verricht daarmee fantastisch werk!

Bernardus Wijkamp, naamgever
van de laan waaraan de
 begraafplaats gesitueerd is
heeft hier ook zijn laatste
 rustplaats gevonden
(Coll. Stichting Groenegraf.nl)
Ruimtegebrek is er vrijwel zeker de oorzaak van dat er een nieuwe begraafplaats moest komen. In 1914 werd hiervoor door de gemeente van Koningin Emma een terrein aan de Torenlaan gekocht voor het bedrag van 45.000 gulden. Dezelfde Torenlaan zou later de bijnaam “Laan der drie zuchten” krijgen. De eerste zucht stond aan het begin van de laan: het belastingkantoor. De tweede zucht halverwege: het ziekenhuis en de derde, tevens laatste zucht: de begraafplaats met de ingang aan de Eikenboschweg, in 1951 omgedoopt naar Wijkamplaan. Degene naar wie van die laan is vernoemd, is overigens in dat jaar ook begraven op de begraafplaats aan ‘zijn’ laan. Bernard Wijkamp (1879-1951) was onderwijzer in Baarn, zeer actief in de lokale politiek (SDAP en PvdA) en later ook in de landelijke politiek.



De aula vlak na de bouw, ontworpen door gemeentearchitect F.F. de Boois (Coll. Stichting Groenegraf.nl)
De prachtige ingang, dienstwoning en aula van de begraafplaats werden in Oost-Indische stijl ontworpen door gemeentearchitect F.F. de Boois (1874-1948) en zijn recentelijk prachtig gerestaureerd. De begraafplaats werd ingedeeld in 6 klassen. Hoe armer de mensen, hoe hoger de klasse. De indeling is rustiek en sfeervol met rondlopende paden die langs de graven voeren. Latere uitbreidingen van de begraafplaats kregen lange rechte paden waardoor de indeling van die gedeelten wat ‘zakelijker’ overkomt.

De serene rust nodigt uit tot een wandeling over onze mooie begraafplaats
(Foto: Stichting Groenegraf.nl)

Het eenvoudige grafmonument van Escher
(Foto: Stichting Groenegraf.nl)
De eerste teraardebestelling vond plaats op 8 januari 1919, dit jaar dus precies 100 jaar geleden. Die twijfelachtige eer viel te beurt aan Clazina de Jong (1842-1919), echtgenote van Bart Grootveld. In 1935 is haar graf geruimd. Duizenden Baarnaars volgden en werden hier ter aarde besteld. Op onze website www.groenegraf.nl kunt u vele levensverhalen en oude foto’s van deze Baarnaars terug vinden. Bekende personen die hier hun laatste rustplaats vonden zijn bijvoorbeeld: de wereldberoemde kunstenaar en graficus Maurits Escher, beroemd geworden door zijn complexe, wiskundige kunstwerken heeft helaas een zeer eenvoudig grafmonument gekregen. Eén van zijn prachtige kunstwerken zou niet hebben misstaan op zijn graf.
Frans Stracké, Jaap de Ruig, Jan Broerze, Else Lohmann, Jim Frater, Daniël Been en Gerrit Haverkamp zijn ook voorbeelden van (lokaal) bekende kunstenaars, hier begraven. Baarnse burgervaders zoals d’ Aulnis de Bourouill, Rutgers van Rozenburg en Miedema, en wat te denken van topvoetballer Manus van Diermen die diverse wedstrijden in het Nederlands Elftal op zijn naam heeft staan.

Begrafenis van een bijzondere Baarnaar: dahliakoning Hendrik Hornsveld in 1956
(Coll. Anneke van Dalen)

Wat mij betreft is het echter niet belangrijk of iemand bekend of ‘belangrijk’ was. Elke persoon op onze begraafplaats heeft zijn eigen verhaal en zijn eigen plek in de historie. De begraafplaats staat bol van geschiedenis. Om die reden is het heel belangrijk dat de oude begraafplaats door de inzet van de Historische Kring Baerne voor ons nageslacht bewaard blijft en ook voor de door het Gemeentelijk team (onder leiding van beheerder Jan Naber) schitterend onderhouden Nieuwe begraafplaats moeten belangrijke keuzes gemaakt worden. Welke graven moeten voor het nageslacht bewaard blijven en welke kunnen geruimd worden? Ik ben blij dat ik dat niet hoef te beslissen. Wat mij betreft mogen alle en natuurlijk vooral de oude graven, gespaard blijven. In de praktijk weten we dat dit op basis van de te volgen regelgeving uiteraard niet zo werkt, maar laten we zuinig zijn op de 100 jaar geschiedenis die hier te vinden is: eenmaal verdwenen, blijft verdwenen!


Eric van der Ent

















Dit verhaal verscheen op maandag 23 september 2019 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

 ’Vandaag is morgen alweer gisteren 


‘Vandaag is morgen alweer gisteren’ is een initiatief van de Historische Kring Baerne en Stichting Groenegraf.nl en verschijnt periodiek op maandag in de Baarnsche Courant en in het weblog van Groenegraf.nl. De verhalen worden afwisselend geschreven door 
Ed Vermeulen en Eric van der Ent. 

Wilt u meer lezen over oud Baarn?

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter

Bent u geïnspireerd geraakt door dit oud-Baarn verhaal en wilt u zelf eens wat 
schrijven voor onze website? Stuur uw verhaal dan
 per email aan groenegraf.baarn@gmail.com