Hendrik Hornsveld, dahliakoning
Onmiskenbaar was hij
een markante figuur binnen de Baarnse gemeenschap, klein van stuk, een volle
baard, zijn breedgerande hoed soms zwierig achter op zijn hoofd, vol
kwinkslagen, herkend door jong en oud: Hendrik Hornsveld, een internationaal
gelauwerde bloemist, orchideeën- en dahliakweker. Voor zijn dahlia’s kreeg hij
een groot aantal prijzen en vakonderscheidingen en op 23 juli 1947 werd hij
benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau. En zijn ‘Burbankia’, de
dahliakwekerij aan de Faas Eliaslaan, was een lokaal, landelijk en
internationaal begrip.
 |
| Kwekerij Burbankia |
De kinderen van Hendrik en zijn
echtgenote Heintje hadden een aantal eigenschappen gemeen: ze waren opgewekt,
sociaalvoelend en ze kenden een grote saamhorigheid en aanhankelijkheid jegens
hun ouders en elkaar. Er was dan ook sprake van een hechte familieband in deze
kunstzinnige familie. Hendrik werd op 27 maart 1863 geboren als oudste zoon van
Nicolaas Hornsveld en Maria de Ruig in de tuinmanswoning op het buitengoed van
de familie Poggenbeek in Soest, bij wie vader Nicolaas tuinbaas was. Hendrik
kwam al jong in aanraking met het tuinvak en hij hielp zijn vader met alle
voorkomende werkjes op de buitenplaats. Hij was niet alleen een ijverige, maar
ook een leergierige leerling. Als jonge knul wist hij al een groot aantal
plantensoorten van elkaar te onderscheiden en het kweken van kasplanten had hij
spoedig onder de knie. Zijn leven lang is zijn stelregel geweest: je mag nooit
een plant in je handen nemen als je niet weet hoe die heet.
Rond zijn achttiende jaar ging hij bij
een baas werken, maar bleef aanvankelijk nog wel bij zijn ouders in de kost.
Deze eerste werkkring vond hij als tuinjongen bij de familie Nachenius, die op
de buitenplaats ‘Middelwijk’, aan de huidige Middelwijkstraat, woonde. Hier
verdiende hij met lange dagen drie-en-een-halve gulden per week, een bedrag dat
voor zijn moeder een welkome aanvulling betekende op het toch al niet zo hoge
weekloon van vader Nicolaas. Na een aantal jaren op ‘Middelwijk’ te hebben
gewerkt, ging hij als tuinjongen naar de familie Van der Vuurst, waarschijnlijk
ook op een buitenplaats in Soest, waar hij echter twee kwartjes op zijn
weekloon moest inleveren. Kort daarop is Hendrik als tuinman naar De Meern
vertrokken, maar waar hij daar precies werkte, is niet meer bekend. Wel is
bekend dat hij, nu hij voor zichzelf moest zorgen, in financiële moeilijkheden
kwam. Zijn weekloon was laag en er moest toch kostgeld betaald worden. De zoon,
waarschijnlijk heette hij Willem, van zijn vroegere werkgever de heer
Nachenius, met wie hij redelijk goed bevriend was, heeft Hendrik uit de nood
geholpen door hem een geldlening te verstrekken, die Hendrik later mondjesmaat
afbetaalde. Over deze zaken werd o.a. geschreven in een brief van Hendrik aan
zijn jonge vriend. Deze brief is nog bewaard gebleven.
Nog maar kort na zijn komst in De Meern,
werd Hendrik ziek en keerde hij terug naar zijn ouderlijk huis. Na zijn herstel
kreeg hij, op voorspraak van de vader van zijn vriend, een betrekking bij een
bakker in Weesp. Vanuit dit nieuwe kosthuis schreef hij op 28 juni 1885 de
hiervoor genoemde brief aan zijn vriend Nachenius. Op zijn nieuwe werkplek -
waarvan niet meer bekend is om welk bakker het precies ging - verdient hij
zeven gulden per week. Een echte financiële verbetering. Van zijn verdiende
centjes geeft hij zijn moeder vijf gulden, waarop hij bijzonder trots is. Zelf
houdt hij twee gulden, waarmee hij – zoals hij schreef - zijn eigen klompen en
een pet kan kopen. Zo kwam Hendrik, mede door hard en lang (over)werken,
eindelijk weer boven Jan.
Het was omstreeks deze jaren dat de
liefde voor zijn Heintje, Hendrika van der Woord meer inhoud ging krijgen. Zij
kenden elkaar al vanaf hun zeventiende, maar pas toen kregen zij officieel
‘verkering’. Korte tijd later, het was 1887, verloofden zij zich en op 16 mei
1890 stapten zij in het huwelijksbootje.
Hoe Hendriks overgang van knecht naar bedrijfsvoerder is verlopen, is
nauwelijks boven water te halen. Ruim vóór 1900 moet hij al een kwekerij aan de
Faas Eliaslaan, destijds Noorderlaan, hebben gehad, waar hij vooral chrysanten
en orchideeën kweekte. Bekend is dat Hendrik in 1886/87 via een
dahliaprijscourant van een kweker in het Duitse Nieder Walluf enige
dahliaknollen kocht van het soort ‘Anton Grünewald’. Een enkelbloemige,
lichtroze soort met goede eigenschappen: lange stelen, goed houdbaar op water,
enz. Van deze knollen maakte hij stekken met het doel te gaan kruisen. Verder
kocht hij dahliaknollen die rechtstreeks uit Duitsland en uit Mexico kwamen.
Met deze soorten begon hij zijn eerste kruisingsproeven. De eerste resultaten
waren echter niet gunstig: fletse kleuren, slappe stelen en onregelmatige
bloemvormen.
 |
| woonhuis Burbankia |
Pas na een periode van zeven jaar, het
was toen 1903, verkreeg hij een ras dat volgens de kenners, de keurmeesters,
een grote toekomst inhield: de pioenbloemige dahlia, waarmee Hendrik de
daaropvolgende jaren grote successen zou behalen. Al rond 1900 ging hij met
nieuwe variëteiten naar bloemkeuringen die periodiek werden gehouden in de
Kroningszaal van Artis in Amsterdam. In het eerste decennium van de nieuwe eeuw
en aan het begin van zijn dahliacarrière behaalde hij voor zijn aanwinsten
talrijke certificaten, getuigschriften en medailles. Vrijwel nooit kwam hij met
lege handen thuis uit Amsterdam, Brussel, Parijs, Düsseldorf en Londen. In
laatstgenoemde stad kwam hij in 1914 in het trotse bezit van de door de Engelse
dahliavereniging beschikbaar gestelde massief zilveren beker. Een zeer hoge
onderscheiding die destijds nog niet eerder aan een buitenlander toegekend was.
Onvermoeibaar ging Hendrik door met het
zoeken naar nieuwe en waardevolle variëteiten en rassen. En rond 1915 kwam zijn
eerste prijscourant uit: dahliaknollen voor vijftig cent, maar de allernieuwste
soorten voor negen gulden per stuk! Omstreeks 1908 was Hendrik via de vakpers
in contact gekomen met de Amerikaanse bloemkweker Luther Burbank. Deze
vermaarde tuinbouwkundige, die leefde van 1849 tot 1926, werkte bijna zijn hele
leven op zijn kwekerij in Santa Rosa, Californië, tachtig kilometer ten noorden
van San Francisco. Aan Burbank werd met ongekend succes een ongebruikelijke
werkwijze toegeschreven: hij geloofde van jongs af aan in buitenzintuiglijke
waarneming en in wederzijdse relatie tussen planten en mensen.
Hendrik raakte, misschien aangetrokken
door Burbanks telepathische begaafdheid of door zijn waardevolle kweeksuccessen,
geïmponeerd, zocht contact en richtte een schriftelijk verzoek aan hem om z’n
huis en z’n bedrijf naar hem te mogen vernoemen. Wonderwel voldeed Burbank aan
Hendriks verzoek. Hendrik latiniseerde de naam en vanaf dat moment prijkte in
fraaie, door zijn zoon Dirk geschilderde letters de naam ‘Burbankia’ op zowel
de houten woning als het stenen huis op de kwekerij. Briefpapier en
telegramadres volgden de gebeurtenis.
 |
| Hendrik Hornsveld |
Hendrik legde, vooral via de vele
tentoonstellingen, vele contacten met binnen- en buitenlandse kwekers en kreeg
in de loop der tijd naamsbekendheid, ook op paleis Soestdijk. Elk jaar werd hij
vervolgens in september op Soestdijk ontboden om aan koningin Emma en later aan
koningin Wilhelmina zijn nieuwe aanwinsten te laten zien. Het leverde hem de
nodige bestellingen op en een aantal van deze nieuwe aanwinsten waren vernoemd
naar leden van het koninklijk huis, zoals de ‘Prinses Juliana’, een met vele
prijzen bekroonde en zeer gewilde witbloeiende dahlia. Ondanks alle belangrijke
aanwinsten en de onvolprezen waardering voor zijn producten kwam zijn bedrijf
niet tot financiële successen: Hendrik was veel te vrijgevig om een goed
zakenman te zijn. Het begon toen hij bezoekende collega’s tekst en uitleg gaf
over de manier waarop hij nieuwe kruisingsmethoden tot stand wist te brengen.
Het was toen nog niet bekend op welke wijze nieuwe rassen moesten worden
verkregen. Hendrik verkocht hiermee zijn vakgeheim dus niet, maar gaf het in
zijn edelmoedigheid en goedgelovigheid gewoon weg. Aan vakbroeders die met de
verstrekte informatie zelf aan het werk gingen en uiteindelijk de winst uit de
verkregen resultaten opstreken. En zo is het Hendrik eigenlijk zijn hele leven
vergaan. Een ieder die de kwekerij of het gezin kwam bezoeken, ging weer naar
huis met een flinke bos dahlia’s, waarvoor in de winkel al gauw drie tot vier
kwartjes moest worden neergeteld. Bij iedere zieke buurvrouw of jarige notabele
werd een weelderig boeket bezorgd. En jarenlang, zowel voor als na de oorlog,
gaf ‘Opa met de Baard’ vetplantjes weg aan de kinderen die hem hun
overgangsrapport lieten zien. Het was allemaal tekenend voor zijn karakter.
Vrijgevig was overigens ook zijn vrouw
Heintje: honderden liters overheerlijke soep vonden destijds in een in een
schone theedoek geknoopt pannetje hun weg naar zieken en behoeftigen. De
bloeitijd van ‘Burbankia’ viel in de periode van de twintiger en begin dertiger
jaren van de vorige eeuw. In het midden van de jaren dertig, toen de kwekerij
en de opstallen zo’n dertig tot vijfendertig jaar oud waren, begonnen de kassen
in verval te raken. Twee van de zes kassen waren inmiddels afgebroken, mede
door het feit dat de orchideeëncultuur werd beëindigd. De oudste kassen kregen
tussen 1933 en 1936 een grote opknapbeurt. De lange kas kreeg een schilderbeurt,
een nieuwe verwarmingsketel en er werden nieuwe buizen aangelegd. Ook de
twintig grote broeiramen moesten van tijd tot tijd van nieuw houtwerk en glas
worden voorzien. Zaken die hoge investeringen verlangden.
 |
| Hendrika van de woord voor Burbankia |
Tot aan de Tweede Wereldoorlog waren
dahlia’s het belangrijkste kweek- en verkoopproduct. Zoon Klaas reisde hiermee
en met ander gekweekt kleingoed tweemaal per week de bloemenwinkeliers in
Amsterdam af. De oorlogsjaren brachten moeilijke tijden voor ‘Burbankia’. Niet
alleen kwam Hendrik op leeftijd, maar vooral, en zeker in de laatste
oorlogsjaren, kon de benodigde hoeveelheid kolen voor de verwarmingsketels niet
meer worden bemachtigd. Na de oorlog zou er een voorzichtig herstel optreden. Op
16 maart 1945, enkele weken voor het einde van de oorlog, kwam Hendriks
geliefde en zorgzame vrouw te overlijden. Anderhalf jaar lang zou zijn
kleindochter Henny van Wijk het huishouden verzorgen. Een niet geringe taak,
want ‘Burbankia’ kende een forse aanloop van tuinbazen, vaklieden en allerhande
kennissen. Bovendien kon opa Hendrik, met het toenemen der jaren, wel eens
brommerig uit de hoek komen. Maar opa was zeer tevreden over zijn hulp en het
huishouden liep op rolletjes. Op 18 september 1946 trad Henny in het huwelijk
en vertrok naar Veenendaal. Een nieuwe huishoudster werd gevonden in de persoon
van ‘juf’ Vermeul uit Boskoop. En alles verliep naar ieders tevredenheid.
Hendrik was inmiddels echt aan zijn oude
dag begonnen. Slechts een schamel veldje dahlia’s sierde ’s zomers ‘Burbankia’.
Hendrik keutelde weliswaar nog wat rond in huis en op de kwekerij, maar z’n
activiteiten werden allengs minder. Op de fiets zat hij echter nog bijna
dagelijks om tot op hoge leeftijd familie en oude collega’s te bezoeken. In
1950 vertrok ‘juf’ Vermeul en namen zijn zoon Klaas en diens gezin hun intrek
op ‘Burbankia’. Opnieuw was Hendriks verzorging gelukkig verzekerd. Hij was
inmiddels zevenentachtig jaar. In rust en vrede, genietend van een goede
gezondheid, alsook van een goede sigaar, bracht hij zijn laatste jaren door in
zijn eigen kamer op het ook ouder wordende ‘Burbankia’. En zijn negentigste
verjaardag, zoals eerder ook zijn zeventigste, tachtigste en vijfentachtigste,
werden hoogtepunten in zijn leven en dat van zijn grote familie. Van heinde en
verre kwam steeds het bezoek, soms tot zo’n driehonderd gasten. En de
felicitatiepost stroomde elke keer weer binnen. Op zijn negentigste ontving hij
maar liefst tweehonderdzesenzeventig stuks post. Alle verhalen nemen een einde,
zo ook het levensverhaal van Hendrik Hornsveld. Op 18 december 1956 ging deze
reeds enige weken langzaam opbrandende kaars uit. De begrafenis vond plaats op
de nieuwe algemene begraafplaats aan de Wijkamplaan. Met hem is een
belangwekkende familie-episode verstreken. Zijn zoon Klaas en zijn schoondochter
Matje bewoonden het huis nog tot 1973. Na Klaas’ overlijden op 5 juli 1973
werden huis en erf verkocht. In juni 1975 kwamen de slopers, binnen enkele
dagen behoorde ‘Burbankia’ tot het verleden en werd het oude, vertrouwde plekje
ingenomen door een bungalow.
Bron:
Dit artikel is ingekort overgenomen uit het prachtige boek Genealogie & Geschiedenis Familie
Hornsveld van Anneke van Dalen en Daan
H. Werner.
