door Eric van der Ent
Op het moment van schrijven van dit verhaal wordt bekend dat in Nederland de tweeëntachtigste besmetting is vastgesteld. Nike heeft bekend gemaakt dat het personeel van het Europese hoofdkantoor in Hilversum naar huis gestuurd is omdat een medewerker besmet is met het coronavirus. De wereld houdt de adem in. Het belangrijkste advies luidt: Handen wassen!
Bij het benoemen van vreselijke epidemieën , denken we op dit moment aan ziekten als corona en SARS, maar door de eeuwen heen is de wereld door veel meer ziekten getroffen, zoals bijvoorbeeld de pest, pokken, typhus, cholera, Spaanse griep, t.b.c. en aids. Stuk voor stuk vreselijke ziekten die miljoenen levens verwoest hebben.
 |
| Een hospitaal vol met slachtoffers van de Spaanse griep in het rampjaar 1918 (Bron: Wikipedia, courtesy of the National Museum of Health and Medicine, Armed Forces Institute of Pathology, Washington) |
Bij een ziekte als ‘de griep’ wordt niet gelijk gedacht aan een ernstige, dodelijke ziekte, want is het niet zo dat je na een paar dagen op bed liggen, en je flink beroerd voelen, je weer volledig herstelt? Vaak is dat gelukkig zo, maar wist u dat het griepvirus verantwoordelijk is voor de grootste pandemie (wereldwijde epidemie) die zich ooit heeft voorgedaan? En nog steeds vrezen de deskundigen met grote vreze. De vraag is niet OF zich een volgende verschrikkelijk griep-epidemie zal voordoen, maar WANNEER die zich zal openbaren. Geen leuke gedachte. De medici maken zich grote zorgen en doen hun uiterste best om het zich steeds muterende virus het hoofd te bieden. En nu is het de beurt aan corona om paniek te veroorzaken. Want paniek is er. In China sluiten veel bedrijven hun deuren, reeds geboekte vakanties worden geannuleerd, de waarde van aandelen keldert mondiaal. Mondkapjes en desinfecterende zeep zijn wereldwijd uitverkocht. We hoesten en niezen met zijn allen in de holte van de elleboog. Er zijn grote zorgen, maar ook hier zullen we met zijn allen weer overheen komen, net zoals dat ooit het geval was bij de Spaanse griep.
 |
| Een wondermiddel tegen de Spaanse griep aangeboden door een Baarnse drogist. Het bleek helaas niet te werken en moest onder de noemer kwakzalverij geplaatst worden. (Bron: Baarnsch Nieuwsblad 23-8-1918, archief HKB) |
 |
| Drogist Faassen, Bos(ch)straat, de drogist die Mijnhardt’s Glorin tabletten tegen Spaanse griep verkocht. (Coll. Groenegraf.nl) |
Ooit hield hield ook deze Spaanse griep Baarn in zijn greep. In 1918 ging het helemaal mis. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) brak de Spaanse griep uit. De Eerste Wereldoorlog kostte wereldwijd aan circa 10 miljoen militairen en 5 miljoen burgers het leven, maar dat was nog niets vergeleken met wat de Spaanse griep zou aanrichten. Naar schatting eiste deze griep aan ongeveer 50 miljoen mensen het leven. Het griepvirus doodde in 24 weken meer mensen - het dubbele zelfs - dan het aidsvirus. Het was verschrikkelijk. Het officiële aantal slachtoffers in Nederland dat aan deze ziekte bezweek bedroeg 21.284 mensen, maar daar komen ook nog de slachtoffers bij die door deze ziekte een longontsteking kregen en dat niet overleefden. Als we die aantallen bij de 21.000 slachtoffers tellen komen we op 60.000 doden. Ook in Baarn werden vele slachtoffers betreurd.
Waar het virus precies vandaan kwam is niet bekend. De naam doet vermoeden dat de oorsprong van het virus in Spanje lag, maar de naam ‘Spaanse griep’ ontstond omdat in Spanje uitgebreid in de media geschreven werd over het virus. De oorlogvoerende landen publiceerden zo min mogelijk over het virus, zodat ‘de vijand’ niet zou merken hoe zeer het land getroffen werd door de ziekte. Er wordt wel gedacht dat het virus is overgekomen uit Amerika. Dat land verscheepte grote aantallen militairen naar Europa om een eind aan de Eerste Wereldoorlog te maken. Vele van hen stierven al voordat ze Europa bereikten. Of de oorsprong echt in Amerika lag is niet meer te achterhalen.
Zo snel als het virus in 1918 opkwam, zo snel verdween het in 1920 ook weer. In 1918 was er sprake van twee griepgolven. In 1920 een derde. Bij de eerste golf leek het om een normale griep te gaan, maar de tweede golf was een massamoordenaar. Daarbij was het opvallend dat vooral jonge mensen aan de ziekte stierven. Met name mensen tussen 15 en 34 jaar oud. Het sterftepercentage in die leeftijdscategorie was maar liefst twintig maal hoger dan in de jaren daarvoor. Mensen die stierven in de bloei van hun leven. Om die reden werd in eerste instantie gedacht dat het om een nieuwe, geheimzinnige, onbekende ziekte zou gaan.
 |
| Willem van der Horst, overlijdensbericht. Bron: Dhr. F.J. Lammers, Baarn |
Ook Baarn bleef dus niet verschoond van deze wereldwijde ramp. In 1918 stierven ruim 30% meer mensen in Baarn dan gemiddeld in de jaren daarvoor. De gemiddelde leeftijd van de overledenen daalde dramatisch. Ook in Baarn werden vooral jongere mensen getroffen. Vreemd is dat in de twee jaar daarna het aantal sterfgevallen onder dit gemiddelde lag. 1918 was echter een rampjaar, ook in Baarn.
Willem van der Horst, die op 30 maart 1914 in Baarn geboren werd als zoon van Willem van der Horst en Francina Maria Snijder. Hij stierf op 21 november 1918, tijdens de tweede, dodelijke griepgolf aan de Spaanse griep.
 |
| Het plukje haar van Willem van der Horst dat nog steeds door de familie wordt bewaard. Bron: Dhr. F.J. Lammers |
Hij werd vier dagen later begraven op de oude begraafplaats aan de Berkenweg. De familie was verslagen door verdriet en bewaart nog steeds een plukje haar als herinnering aan het kleine mannetje, slechts 4 jaar oud, slachtoffer van de verschrikkelijke ziekte.
En wat te denken van deze familie. Wulfert Hop en Evertje Pijpers, ouders van Hendrik Hop (1911-2000), grondlegger van de betonfabriek op het Zuidereind. Wulfert en Evertje kregen in 1898 en 1899 hun eerste twee kinderen,  |
| Evert Hop (1898-1918) Coll. Dhr. W. Hop, Zaandam |
Evert Hop (1898-1918) en Rijkje Hop (1899-1918). U ziet het al aan het overlijdensjaar van beide kinderen. Ook zij werden slachtoffer van de Spaanse griep. Rijkje stierf op 29 oktober 1918 op 18-jarige leeftijd, Evert een dag later op 20-jarige leeftijd. Het gezin woonde op dat moment in Eemdijk en de twee jongelingen werden daarom in Bunschoten, op begraafplaats Memento Mori begraven.
 |
| Willem Jacobus Camper (1890-1918) (Bron: Dhr. N.K. Jansen (†), Baarn) |
Vele families in Baarn kenden zo hun slachtoffers. Een oudoom van mijn echtgenote Anja, Willem Jacobus Camper (1890-1918), tweelingbroer van haar grootvader Jan Camper (1890-1956), werd ook slachtoffer van de Spaanse griep. Ook hij was in de bloei van zijn leven, hij stierf slechts 28 jaar oud. Hij stierf op 3 november 1918, dus ook tijdens de tweede golf van de epidemie. Vier dagen later werd hij begraven op de oude begraafplaats aan de Berkenweg.
 |
| Jan de Ruiter (1881-1918) (Bron: Mevr. G. de Ruiter-Koenen (†), Baarn) |
Ook in mijn eigen familie viel nog een slachtoffers van Spaanse griep te betreuren: Mijn overgrootvader Jan de Ruiter (1881-1918). Jan trouwde op een voor die tijd relatief late leeftijd met Hermina Maria van Kesteren (1879-1943). Dat was in 1912, Jan was toen al 31 jaar oud. Hij stierf op 37 jarige leeftijd op 13 november 1918 en twee dagen later werd hij op de oude begraafplaats begraven. In die zes jaar dat het echtpaar getrouwd was, wisten ze toch nog vijf kinderen op de wereld te zetten waarvan er vier de volwassen leeftijd haalden, waaronder mijn grootvader Willem de Ruiter (1915-2002). Overgrootmoeder Hermina Maria hertrouwde niet meer en moest de kinderen alleen opvoeden.
Zoals u wellicht ontdekt heeft zijn alle hier genoemde slachtoffers overleden tijdens de tweede, rampzalige, griepgolf. Ook Baarn ontkwam niet aan het virus dat de wereld teisterde. Laten we hopen dat de wetenschap snel een vaccin vindt voor het coronavirus. Tot die tijd luidt het advies: Handen wassen!
 |
| Eric van der Ent |
’Vandaag is morgen alweer gisteren
‘Vandaag is morgen alweer gisteren’ is een initiatief van de Historische Kring Baerne en Stichting Groenegraf.nl en verschijnt periodiek op maandag in de Baarnsche Courant en in het weblog van Groenegraf.nl. De verhalen worden afwisselend geschreven door
Ed Vermeulen en Eric van der Ent.
Wilt u meer lezen over oud Baarn?
