De Gerrit van der Veenlaan
Prins Hendrik liet een weg langs het spoor aanleggen, zodat hij niet met het gewone volk moest wachten voor de spoorbomen als hij naar de koninklijke wachtkamer werd gereden. Deze vroegere Spoorweglaan, van het station naar de Emmabrug, is veranderd in Gerrit van der Veenlaan. Voor wie wil weten waarom, graaf ik nu nog even in het verleden.
Gerrit van der Veen werd geboren in Amsterdam op 26 november 1902. Hij was kunstzinnig aangelegd en studeerde aan de Rijksakademie voor Beeldende Kunsten te Amsterdam. Zijn talent bleek wel toen hij in 1932 de zilveren medaille van de Prix de Rome kreeg. In Parijs vervolgde Gerrit zijn studie en hij werd een bekende beeldhouwer. Hij was lid van de Nederlandse Kring van Beeldhouwers en van Arti et Amicitiae. Verscheidene van zijn beelden bestaan nog steeds. Daarover later meer.
Toen Nederland in mei 1940 door de Duitsers bezet werd moest ook Gerrit de Ariërverklaring tekenen. Met zo’n verklaring gaf je aan dat je geen Jood was. Dat weigerde Gerrit. Hij wilde ook niet tekenen voor de Kultuurkamer. Door het lidmaatschap zouden zijn werken propaganda zijn voor het nationaal-socialisme. Hij en veel andere kunstenaars vonden dat zij niet moesten meewerken met de bezetter. Gerrit kreeg daarvoor een boete, waaraan hij zich zo ergerde dat hij een tegenbeweging opzette. De Duitsers arresteerden hem. Na zijn vrijlating dook Gerrit onder. Hij werd één van de leiders van het verzet tegen de Duitse bezetter. Zijn belangrijkste daden tegen de bezetter was het redden van medestanders door te werken aan valse papieren, de zogenaamde Persoonsbewijzencentrale (PBC).
In die tijd moest iedereen een persoonsbewijs (Ausweis) hebben, zodat de Duitsers konden zien met wie ze te maken hadden. Maar met een valse naam op het persoonsbewijs konden vele honderden gezochte personen toch uit Duitse handen blijven.
Die vervalsingen werden hoe langer hoe professioneler gemaakt; vooral doordat Gerrit de watermerken verbeterde. Behalve persoonsbewijzen werden wel 75.000 valse distributiebonnen gemaakt. Voor vrijwel alles had men in de oorlog bonnen nodig. Zonder bonnen was bijvoorbeeld geen brood of tabak te koop. De PBC maakte behalve 80.000 valse persoonsbewijzen ook zo’n 16.000 valse tabaksbonnen, die nauwelijks van de echte bonnen te onderscheiden waren. De PBC was een professionele organisatie geworden. En dat allemaal in het geheim. Haast onvoorstelbaar!
Elke gemeente, dus ook Amsterdam, hield een administratie bij van de inwoners in het bevolkingsregister, waardoor de Duitsers verdachte personen gemakkelijk konden opsporen.
De verzetsgroep van Gerrit van der Veen besloot op 27 maart 1943 het bevolkingsregister dicht bij Artis aan de Plantage Middenlaan op te blazen. De brandweer bluste de brand expres verkeerd, maar doordat de persoonsbewijzen slecht brandden werd slechts 15% van de administratie vernietigd. Daarvan waren echter duplicaten in Den Haag. Helaas werden op die 27ste maart veel leden van Gerrits verzetsgroep opgepakt. Hun namen staan op een plaquette naast de deur op Plantage Kerklaan 36. Gerrit had het geluk te ontsnappen. Een maand later stal hij met enkele medeverzetsstrijders uit de Landsdrukkerij in Den Haag maar liefst 10.000 persoonsbewijzen.
Hoewel zijn medewerkers het hem hadden afgeraden pleegde Gerrit een week later, op 2 mei 1944 een inval in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans om gevangen verzetsstrijders te bevrijden. Een ‘goede’ bewaker liet hen binnen. Het plan leek gesmeerd te verlopen, maar een waakhond begon te blaffen toen ze binnenkwamen. Gerrit trok zijn pistool en schoot op het dier. Het schot waarschuwde de andere bewakers, waardoor een vuurgevecht ontstond. Gerrit werd in de rug getroffen en het schot verlamde zijn benen, maar zijn verzetsvrienden hielpen de nu kreupele Gerrit te ontkomen naar een onderduik adres.
Dokter Julius de Clerq Zubli nam de verzorging op zich, maar Gerrits benen bleven verlamd, waardoor lopen niet meer mogelijk was. Twee weken later werd Gerrit onverwacht opgepakt op zijn onderduikadres. De dokter werd ook gearresteerd en naar het beruchte kamp Sachsenhausen getransporteerd. Hij overleefde de oorlog. Met Gerrit van der Veen liep het slechter af. Hij werd vrijwel meteen veroordeeld. Gesteund door zijn vrienden verscheen Gerrit in de duinen bij Overveen voor het vuurpeloton. Zij liggen op de erebegraafplaats in Overveen bij Bloemendaal.
In de oorlog was het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst gevestigd in een schoolgebouw aan de Euterpestraat. Daar werd ook de deportatie van Joden georganiseerd en er werden veel gevangenen gemarteld. Dat gebouw is nu weer school geworden: Het Gerrit van der Veen College voor VWO en HAVO. Ook de straat is naar hem genoemd, de Gerrit van der Veenstraat. De leerlingen zeggen vaak dat ze op ”de Gerrit” zitten. Dat is een begrip geworden. Al denken ze daarbij zelden aan wat Gerrit heeft betekend voor vele honderden Nederlanders in de Tweede Wereldoorlog.
Ik zou u nog iets vertellen over de beelden van Gerrit van der Veen. Mooier kan ik haast niet eindigen, want iedere Baarnaar kent het beeld van Koningin Emma bij de Emmabrug. Dat beeld werd gemaakt in opdracht van het koninklijk huis en onthuld door koningin Wilhelmina in 1937. Je zou verwachten dat de Spoorweglaan een naam van de Koninklijke familie zou krijgen.
Maar … al heel snel, twee maanden na de bevrijding, werd de naam ‘Spoorweglaan’ veranderd in ‘Gerrit van der Veenlaan’. In de Baarnsche Courant van vrijdag 6 juli 1945, zegt burgemeester Jhr. Mr. G. C. J. van Reenen: “Het beeld van Koningin Emma is ontworpen en vervaardigd door den beeldhouwer Gerrit van der Veen, die tijdens de bezetting door de Duitsers is terechtgesteld omdat hij met onverschrokken moed en onbegrensde trouw zijn krachten heeft gegeven voor het onderdrukte volk en voor de bevrijding van ons vaderland.”
Het beeld van Koningin Emma, ontworpen en vervaardigd door Gerrit van der Veen in opdracht van het Koninklijk Huis. Onthuld in 1937 door koningin Wilhelmina. De dame in het mozaïek houdt het wapen van het vorstendom Waldeck en het vroegere wapen van Baarn vast.
Dank aan Wim Velthuizen voor het verhaal.
Momenteel wordt gewerkt aan een nieuw boekje over de in de oorlog gevallen
Baarnse verzetsmensen en militairen. Om nog aanvullende nieuwe informatie
te krijgen wil ik de lezers oproepen om alles wat ze weten over de mensen op
de plaquette bij het monument op het Stationsplein te mailen naar
w.a.velthuizen@casema.nl of naar bakker.groenegraf@gmail.com
Baarnse verzetsmensen en militairen. Om nog aanvullende nieuwe informatie
te krijgen wil ik de lezers oproepen om alles wat ze weten over de mensen op
de plaquette bij het monument op het Stationsplein te mailen naar
w.a.velthuizen@casema.nl of naar bakker.groenegraf@gmail.com
Geplaatst door L.J.A.Bakkerhttp://www.grijsvuur.nl
e-mail: bakker.groenegraf@gmail.com
