Deel 3: de lezer heeft gesproken!
Door Ed Vermeulen
Natuurlijk kent u de fameuze Turcotaart, de Bikkels en de Naaldjes, maar kent u ook de ’Baarnsche Allerhande’? Nee? Tijd voor een kleine proeverij met dit keer twee verschillende smaken, met daarbij een geschiedkundige opdracht.
Actie is reactie oftewel het een haalt het ander uit. In de onlangs verschenen verhalen ’Baarnsche Allerhande deel 1 en deel 2’ aandacht voor de bekende sport- en gymnastiekdocent van Het Baarnsch Lyceum Jaap Manting en villa Vondelingenplaat Van Galenlaan 1. Op beide verhalen kwamen mooie en interessante reacties vanuit het lezerspubliek. Te mooi om deze niet met u te delen. Als bonus (lees: kers op de Turcotaart) weer een historisch getinte opdracht: lokale geschiedenis met een knipoog!
 |
| Villa met naambord Vondelingenplaat (Coll. Historische Kring Baerne) |
Villa Vondelingenplaat-Van Galenlaan 1: in ’Baarnsche Allerhande, deel 2’ trachtte ik het geheim van deze fraaie villa te ontrafelen. Goed nieuws: met behulp van twee oplettende, maar meer nog, goed geïnformeerde lezers, nu gelukt! Recente geschiedenis in een notendop: in de jaren 50/60 was in deze in 1907 gebouwde villa op de benedenverdieping een kantoor met laboratorium van de sinds 1901 vanuit Pernis opererende Chemische Fabriek Vondelingenplaat gevestigd.
 |
| Chemische Fabriek Vondelingenplaat, Pernis (Foto via Stichting Historisch Genootschap Hoogvliet) |
Deze fabriek produceerde, het laat zich raden, allerlei chemische producten waaronder diverse plantenbestrijdingsmiddelen. Het laboratorium werd geleid door de bekende bioloog dr. Franciscus Henri Feekes (1901-1994), woonachtig in de Mollerusstraat. Uiteraard diende de verdelgende werking van deze middelen uitgetest te worden, waartoe rechts van de villa een proeftuin vol met allerlei fraaie bloemen en andere gewassen was aangelegd, onderhouden en natuurlijk ook bespoten! Deze werkzaamheden werden sinds 1956 uitgevoerd door de ’tuinbaas’ van Vondelingenplaat Baarn, Harmen Reitsma, die dagelijks per fiets vanuit zijn toenmalige woonplaats Bilthoven naar Baarn peddelde tot ook hij en zijn gezin in Baarn gingen wonen. Van enige beschermende kleding was in die tijd geen sprake en in de familie Reitsma herinnert men zich dan ook dat vader Reitsma regelmatig met een geel bestoven gezicht en armen thuiskwam. Andere tijden! De proeftuin lag op de plek van waaruit al sinds de twintiger jaren Handelskwekerij W. Egels & Zn. heel Nederland van planten, waaronder de fameuze Gloxinia, voorzag.
 |
| Oude kwekerij Egels, later proefveld Vondelingenplaat. Op achtergrond huizen Heemskerklaan, richting Tromplaan (Coll. HKB) |
Onze onvolprezen chroniqueur van de Baarnse Middenstand, Piet Lüschen, heeft er in zijn, in 2006 uitgegeven, boek ’Baarn en haar Middenstand’ zelfs een hoofdstuk aan gewijd. Het gezin Egels woonde in de toenmalige bedrijfswoning van Vondelingenplaat, Van Galenlaan 5. Ondanks het feit dat er van een samenwerking met het Fytopathologisch Instituut in de Oosterstraat sprake was opereerden beide organisaties los van elkaar. Voor de geschiedenisfanaten onder u een viertal trefwoorden: Johanna Westerdijk, Wintertuin, Villa Java, Willie Commelin Scholten.
 |
| Suikerzakje Vondelingenplaat, ooit gevuld met onbespoten suiker. |
Terug naar Vondelingenplaat: in 1971, precies een halve eeuw geleden, werd het moederbedrijf in Pernis verkocht en daarmee kwam ook een einde aan de activiteiten in Baarn. Het naambord ’Vondelingenplaat’ verdween van de gevel, het suikerzakje uit de kantine en naamloos ging de villa door met te doen waarvoor zij ooit gebouwd was: het verschaffen van woongenot aan haar eigenarenbewoners. En het moge gezegd: dat doet zij tot op heden met verve!
Blijft natuurlijk de vraag waar de in het achter het behang geplakte geschiedenis beschreven naam Huize Martha vandaan kwam en meer nog, waar deze is gebleven.
 |
| ’Huize Martha’: achter het behang geplakte geschiedenis (Coll. Fam. Boekesteijn) |
Weetjes van belang: op de 1e verdieping van villa Vondelingenplaat woonde ten tijde van de chemische activiteiten ene Willem den Boer en zijn gezin, waarvan dochter Estella (1912-2010) zich ontwikkelde tot een bekend kunstschilderes. Meerdere van haar werken zijn in de collectie van de Historische Kring Baerne opgenomen. Maar ook vestigingsmanager dr. Franciscus Feekes had artistieke kwaliteiten. Hij was een talentvol schilder, getuige dit schilderij waarin in schitterende kleuren de in de proeftuin gekweekte bloemen zijn weergegeven.
 |
| ’Bloemenpracht in het proefveld’ schilderij Franciscus H. Feekes (Privé Collectie) |
Dat tuinbaas Reitsma na het sluiten van Vondelingenplaat werkloos werd moge duidelijk zijn, hij was inmiddels 56! Ook toen al een groot probleem om nog een geschikte baan te vinden. De kantoortuin van het nieuwgebouwde PPI (Polygram) kantoor Amaliawolde aan de Amalialaan bood ook hem een nieuwe kans.
 |
| Amaliawolde het nieuwe werkterrein van tuinbaas Reitsma (Coll. HKB) |
Met veel liefde onderhield tuinbaas Reitsma ook hier de aan zijn zorgen toevertrouwde planten. In de jaren dat ik zelf in Amaliawolde werkte (1972/73) moet ik hem rondlopend met zijn plantenspuit, bezig gezien en gegroet hebben, zonder echter zijn voorgeschiedenis te kennen. Na Polygram werd ook, op kosten van de heer Doets van de dierenwinkel in de Brinkstraat, door hem en anderen het Hertenkamp met de levende have verzorgd. Het geheim van villa Vondelingenplaat, mij ooit onbekend, is hiermee ontrafeld.
 |
| (Coll. Geheugenvanbaarn.nl) |
 |
| Pelitahuis Soest, bouwjaar 1949, Duinweg 19, broertje Tom hangt uit het raam, op het balkon zus Evelijn en Ralph (Coll. Ralph Ockerse) |
Ralph Ockerse-Pelitahuizen Soest-Het Baarnsch Lyceum: via een mooie omweg over internet werd ’Baarnsche Allerhande deel 1’ met daarin een hoofdrol voor gymdocent Het Baarnsch Lyceum Jaap Manting gelezen door Ralph Ockerse, oud inwoner van Soest, geboren in 1933 te Brussel en al sinds de jaren zestig woonachtig in de USA. Er volgde een correspondentie per email, waarin Ralph het verhaal vertelde van zijn jeugd in Indië, zijn komst, samen met zijn moeder (zijn vader was al in 1943 gestorven tijdens het verrichten van dwangarbeid aan de Birma-Siam spoorlijn), zusje en broertjes, naar Nederland in 1946 en zijn schooljaren op Het Baarnsch Lyceum, 1948-1953.
 |
| Ralph voor het huis Duinweg 19 (Coll. Ralph Ockerse) |
 |
| Volleybalteam Het Baarnsch Lyceum 1952-53 Staand v.l.n.r: Jan Middelaer, N.N., Mauk Dandrieu, Vooraan v.l.n.r: Hans Bakker, Ralph Ockerse, Ben Loman. (Coll. Ralph Ockerse) |
De opvang van het gezin verliep ronduit dramatisch. Mevrouw Ockerse, lid van de Theosofische Vereniging, en de twee jongsten namen via deze vereniging hun intrek in Arundale House te Naarden, terwijl Ralph en zijn zusje, gescheiden van elkaar, onderdak vonden bij pleeggezinnen. In deze gezinsscheiding kwam pas verandering toen de familie Ockerse in de herfst van 1949 via de Stichting Pelita een huis in Soest kreeg toegewezen. Nu hoor ik u denken, Pelitahuizen, die hebben we in Baarn toch ook? Jazeker, liefst acht stuks, en wel sinds juli 1951 in de toen spiksplinternieuwe Gruttostraat. De nummers 28 t/m 42. Alle huizen voorzien van een naast de voordeur ingemetselde gevelsteen met de beeltenis van een Pelita, een olielampje dat in tropische nachten vaak langs verder onverlichte wegen, kampongs als lichtbaken diende.
 |
| Bij Soester Pelitahuizen géén gevelsteentje (Coll. HKB) |
Dat er ooit ook in Soest Pelitahuizen waren, was mij ten tijde van mijn zoektocht in 2017 naar de achtergronden van de in Baarn gebouwde woningen weliswaar vagelijk bekend, maar het ultieme bewijs ontbrak. Niet goed gezocht? Nu dankzij het verhaal van Ralph Ockerse zelfs een foto en adres. Echter hier geen gevelsteentjes! Vanuit Baarn is ook de Soester geschiedenis, hetzij lopend, hetzij per fiets binnen handbereik. Een uitgebreide versie van Ralphs verhaal zal binnenkort op de Groenegraf.nl blogspot te lezen zijn.
 |
| Oude bebouwingsgrenzen: steeg rechts naast Schoenenwinkel Nelson en links naast Modezaak Van Vuuren. (Foto’s Groenegraf.nl) |
En dan nu de nieuwe opdracht:
Omhoog, Baarnaars kijk omhoog! Laan of straat: ja, ja daar is ie weer, de mooie straat van Laan oftewel de Laanstraat. In een eerder verhaal vroeg ik u om uw historische blik te verruimen door een kijkje te nemen in de steeg naast modehuis Van Vuuren en het pad achterom naast Schoenenwinkel Nelson. Dit alles om met eigen ogen de oude bebouwingsgrenzen te aanschouwen. Gedaan? Ja? Prima: u gaat door naar de volgende ronde! Nee? U heeft nog een herkansing: beide stegen staan in het bestemmingsplan als ’redelijk blijvend’ aangemerkt! Of dit ook zo is: in Baarn kan er van alles gebeuren. Ook met bestemmingsplannen. Dus enige haast is geboden: op naar de Laanstraat. Heel vaak zit geschiedenis onder of in de grond, maar in dit specifieke geval vraag ik u omhoog te kijken. Niet te lang, want dan kunnen er vreselijke dingen gebeuren zoals botsingen met fietsers, pakketbezorgers, RMN en andere afvalophalers en wat dies meer zij. Een gewaarschuwd Laanstraat bezoeker telt voor twee!
 |
| Laanstraat 52: huidige situatie (Foto: John Kappers) |
 |
| Laanstraat 52, Anno 1912 - hoog bovenaan de gevel (Foto: John Kappers) |
Omhoog 1: U staat bij Boekhandel Den Boer, dit keer met de rug naar de mooie etalage. Alleen vandaag en voor deze ene keer! U kijkt omhoog en wat ziet u: juist ja, een gevel met daarop het jaartal 1912. In dit pand was in mijn jeugd de winkel van Spoelder, v/h Derksen, gevestigd: manufacturen en degelijk ondergoed. Borstrokken! Ja, de winters waren koud, toen.
 |
| Detail Laanstraat 52: Anno 1912 (Foto: John Kappers) |
 |
| Pand Banketbakkerij Hendricksen: Anno 1905 (Foto: Groenegraf.nl) |
Omhoog 2: u spoedt zich verder de Laanstraat in, richting kruising Nieuwstraat: een bruisend en smakelijk stukje Laanstraat, eigenlijk Nieuwstraat, moet ik zeggen. Ook hier blijft u staan en kijkt bij Banketbakkerij Hendricksen omhoog, nee niet naar binnen, maar omhoog.
 |
| Anno 1905, meer dan een eeuw Bakkershistorie! (Coll. Groenegraf.nl) |
Wederom ziet u een jaartal, 1905 ditmaal.
 |
| Banketbakkerij Hendricksen nu (banket-hendricksen.nl) |
Opdracht: Onthoud beide jaartallen en probeer een gebeurtenis in uw familiegeschiedenis op te roepen die plaatsvond in deze jaren. Moeilijk? Misschien. Even uw best doen. Wacht: ik help u een handje, ik pak er onze eigen familiegeschiedenis bij:
1912: op 11 maart van dit jaar werd in Den Helder, Johanna Cornelia Arina Visser geboren. In januari 1942 werd zij mijn moeder. In februari 1944 kwamen wij naar Baarn.
1905: op 19 december werd te Semarang, midden Java, het huwelijk voltrokken tussen Hendrik Robert Soffner en Theodora Falkenberg. Uit dit huwelijk werden vijf kinderen geboren. Een daarvan, de in 1918 geboren Edith Hendrika, werd in 1939 de moeder van mijn vrouw en, u raadt het al, Hendrik en Theodora daarmee haar grootouders!
 |
| 1905- uit stamboom Soffner |
Valt mee toch? Nu bent u aan de beurt!
Met dank aan Edo Boekesteijn, John Kappers, Ruud de Meij, Ralph Ockerse en Familie Reitsma.
 |
| Ed Vermeulen (1942) |
