Een (bijna) historisch verantwoorde bijdrage van Ed Vermeulen
Op zaterdag 8 en zondag 9 september 2018 vieren we weer Open Monumentendag. Het thema dit jaar: ’In Europa’. Had wat mij betreft ook ’In Baarn’ mogen zijn. En ja, ’vieren’, want nog steeds geldt: ’Een monument worden is een gunst, een monument blijven een hele kunst’. De oplettende lezer van deze rubriek hoor ik denken: waarde schrijver, vervalt u niet in herhaling? Wie dit denkt en zegt is niet gek, maar heeft (een beetje) gelijk: immers in september 2017, op de kop af een jaar geleden schreef ik het verhaaltje: ’Mag het een monumentje minder’. Een verhaaltje dat zijn oorsprong vond in de plotselinge en redelijk onverwachte sloop, eind november 2016, van de monumentaal ogende, rond 1880 gebouwde, villa Amalialaan 39.
 |
| Amalialaan 39: het monument dat geen monument was (Coll. HKB) |
Een monument dat geen monument bleek te zijn was zo maar opeens verdwenen. Gedane zaken nemen geen keer, weg is weg, maar hoe kunnen we herhaling in de toekomst voorkomen. Het werd het onderwerp van heftige discussies; Historische Kringers (ook wel HKBers genoemd), Groenegraffers , Vorstelijke en Mooie Baarnaars en Barinezen en overige niet bij naam en toenaam genoemde plaatsgenoten liepen te hoop en verkondigden dat dit nooit meer, maar dan ook echt nooit meer mocht gebeuren. Het Gemeentehuis dreigde bestormd te worden door een verhitte meute die zich op de Brink rond het paard had
verzameld.
 |
| Er staat een paard op de Brink |
 |
| Laanstraat 1 |
Hoe dan: hoor ik u denken. Duidelijke zaak. Nadat eerst de diverse verenigingen die zich inzetten tot het behoud van onze monumenten van zich hadden laten horen en hun oude, herziene en nieuwe lijstjes, ingeleverd hadden bij het hiervoor verantwoordelijke loket lazen we in de Baarnsche Courant van 13 april 2018 het volgende (goede) nieuws:
Baarn brengt monumenten in kaart
Een lachende CeesJan Frank, architectuurhistoricus en één van de twee directeuren van Monumenten Advies Bureau (MAB) uit Nijmegen, meldt dat de Gemeente Baarn zijn organisatie heeft gevraagd de monumentenlijst te herijken en te completeren.
 |
| MAB team, met links voor mededirecteur CeesJan Frank |
Baarn moet op de kaart gezet worden; een dikwijls gehoorde kreet, waarbij ik altijd denk: daar stonden we toch sinds de Middeleeuwen al op? Maar ditmaal is het serieus: Baarn krijgt een cultuurhistorische waardenkaart, ook wel erfgoedwaardenkaart genoemd. Dat is andere koek dan zomaar een handgeschreven lijstje met monumenten, hoe goed ook bedoeld.
Warm lopen voor erfgoed
Op dinsdag 3 juli 2018 was het zover. Op initiatief van de bewoners van Laanstraat 1 (de gemeente Baarn) werd een voorlichtingsavond over de te maken Erfgoedwaardenkaarten belegd. Plaats van samenkomst: de uit 1880 daterende Paaskerk, zelf een gemeentelijk monument, aan de Oude Utrechtse weg.
 |
| Paaskerk, historisch gevuld! (Foto: Roeland de Bruyn) |
Heel of deftig gezegd ’tout’ historisch bewust Baarn was aanwezig. Geconfronteerd met het zien van de gemaakte foto van deze overweldigende opkomst betrapte ik mij op de volgende gedachte: zouden deze mensen allemaal lid zijn van de Historische Kring Baerne en zouden zij zich hebben ingeschreven voor de (gratis) wekelijkse toezending van de Groenegraf.nl nieuwsbrief met Baarnse verhalen? Illusie of werkelijkheid? Hoe het ook zij, toen er beelden verschenen van de contouren van een verdwenen kasteel gelegen aan wat nu de oprit naar de A27 is, ging een golf van oprechte historische ontroering door de zaal. Er gingen zelfs stemmen op dit stuk rijksweg maar subiet te slopen om verder onderzoek mogelijk te maken. Het eerste wat ik dacht was dat eindelijk de restanten van het lang verdwenen Kasteel Tomatuva waren opgedoken!
 |
| Tomatuva: droom en herinnering (Coll. HKB) |
Helaas had ik het (weer) mis: niets van dit alles, slechts een vernoemd viaduct en een oude kastanje herinneren nog aan deze middeleeuwse heerlijckheid.
 |
| Het Baarnse boek der boeken heruitgegeven! |
Maar ook werd duidelijk dat nog veel werk verzet moest worden. De komende maanden zal duidelijk moeten worden wat het zwaarste weegt. Heel Baarn beschermd dorpsgezicht? Alle bewoners en hun onroerend goed bezit de monumentenstatus? Opnieuw bekroop mij de gedachte hoe het zou voelen zelf een monument te zijn: het monument van je eigen verleden? Ik denk dat ik inmiddels enigszins weet hoe dit voelt. Wederom gevolgd door de vraag: wie kijkt er naar mij om als sloop dreigt? Laat één ding duidelijk zijn: geschiedenis, Baarnse geschiedenis, leeft!
Wie het kleine niet eert is het grote niet weert. Mocht de lezer de indruk krijgen dat ik mij louter richt op het grotere Monumentenwerk: niets is minder waar. Op mijn tochten door het ’stadshart’ van monumentaal Baarn word ik zo nu en dan geconfronteerd met kleinere, maar minstens net zo belangrijke ontdekkingen. Kijkt u met me mee:
Midden juni 2018 werd bij de voormalige DIO drogist op Laanstraat 34 (tussen Julius en Bruna), ooit drogisterij Gerritsen, tijdens het verwijderen van de buitenbetimmering de historische winkelingang, met de originele prachtige glas-in-lood ramen teruggevonden. Wie van u wist dat die daar nog zaten?
 |
| Villa Laanstraat 34, later Drogisterij Gerritsen (links), rechts Kasteel van Antwerpen (Coll. HKB) |
 |
| Glas-in-lood ramen Laanstraat 34 (Coll. Groenegraf.nl) |
Uit uiterst betrouwbare bron heb ik inmiddels vernomen dat deze vondsten niet weer verloren gaan (lees: weggemoffeld worden), maar permanent in het zicht blijven. Dat is meer dan mooi. Het kan dus wel!
Vervolgens werd slechts kort daarna, om precies te zijn op vrijdag 16 juni tijdens de renovatie van onze onvolprezen Laanstraat, tegenwoordig ook bekend als de Baarnsche straat van Laan, min of meer recht voor het hek van het inmiddels historische pand Spoorstraat 1
 |
| Hoek Spoorstraat -Laanstraat, plek van de vondst |
 |
| Vondst van put door aannemer Van Asch (Foto: Caspar Huurdeman) |
De alom en immer aanwezige fotograaf Caspar Huurdeman maakte er mooie en veelzeggende foto’s van.
 |
| Ondergrondse schat: de put! (Foto: Caspar Huurdeman) |
Uw schrijver en nog een mij bekende oudere Baarnaar waren heel toevallig in de buurt en derhalve getuigen van deze bijzondere gebeurtenis. Mij werd desgevraagd medegedeeld dat er over deze vondst reeds een melding naar Laanstraat 1 was gemaakt. Dus alle kans dat het goed zou komen. Eén van de gravers opperde nog het idee om een doorzichtige plaat over de put te plaatsen, zodat wij tot in lengte van dagen onder de grond konden kijken. Mijn bijdrage aan deze hilarische en historisch gevoelige conversatie kwam niet verder dan de opmerking dat er dan eigenlijk ook een oude Baarnaar in de put moest afdalen (ik gebruikte een andere term), om zo blijvend het beeld van authenticiteit te versterken. Inmiddels was men begonnen de put weer vol te storten en onder het straatoppervlak te laten verdwijnen.
Thuisgekomen vertelde ik dit verhaal in geuren en kleuren aan een ieder die maar luisteren wilde. Het meest gehoorde commentaar was: oude Baarnaar (?), was er zelf maar ingesprongen, je hebt meer dan voldoende kwalificaties. Zo had ik het nog niet bekeken, maar gelijk hadden ze wel! Wederom uit uiterst betrouwbare bron, de werkgroep archeologie (ARWE) van de Historische Kring Baerne (HKB), vernam ik dat deze put, te mooi en schoon om als beerput afgedaan te worden, mogelijk een wateropvang put zou zijn, waarvan in vroeger tijden de Baarnse Brandweer gebruik zou hebben kunnen maken, mocht de Laanstraat door rampspoeden getroffen worden.
 |
| Schoon metselwerk (Foto: Caspar Huurdeman) |
Oude lijsten met waterputten uit het begin van de vorige eeuw zouden mogelijk als bewijs van deze stelling kunnen dienen.
Dat al het goede in drieën komt behoort tot de zekerheden van het gewone maar zeker het historische leven. Het is daarom dat ik u deelgenoot maak van mijn persoonlijke tip in deze historische ’kleine’ monumenten drie-eenheid: het inmiddels bijna 140 jaar oude hek van de monumentale villa Spoorstraat 2.
 |
| Spoorstraat 2 (Foto: Ed Vermeulen) |
Mijn thuisbasis in de jaren 1944 tot 1950. Oud, behoorlijk krakkemikkig en versleten, maar nog steeds aanwezig en overeind. Het hek waar ik leerde op- en afstappen tijdens mijn eerste fietslessen. Kortom: een monument dat er wezen mag, al was het maar op mijn eigen erfgoedwaardenkaart! Het hek dat zo niet gemaakt, dan toch wel in het jaar A.D 1911, in opdracht van de toenmalige bewoonster mevrouw douairière S. Teding van Berkhout, weduwe van de in 1885 overleden burgemeester van Baarn Jhr. Mr. P. J. Teding van Berkhout (tevens naamgever van de straat die wij gemakshalve de Teding noemen) rechtgezet werd door smid Wolterink uit de Leestraat. Met toestemming (lees: vergunning) van de Gemeente Baarn; gelukkig maar!
 |
| Het oude hek (Foto: Ed Vermeulen) |
’Meer monumenten, meer monumenten!’
 |
| De Pauluskerk: een monument tussen de monumenten (Foto: Adr. Boer in Coll. Groenegraf.nl) |
Mocht u zich bij het lezen van dit verhaal afvragen: gaat het wel goed met uw schrijver, bedenk dan dat de basis van dit verhaal gelegd werd op een de heetste dagen van dit jaar, wat zeg ik: eeuw!
Geïnspireerd door het leven zelf en publicaties in de Baarnsche Courant
 |
| Ed Vermeulen (1942) |
Dit verhaal verscheen op maandag 20 augustus 2018 in de Baarnsche Courant in de rubriek
’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’
Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl
Bent u geïnspireerd geraakt door dit oud-Baarn verhaal en wilt u zelf eens wat
schrijven voor onze website? Stuur uw verhaal dan
per email aan groenegraf.baarn@gmail.com
