Geboue in Baarn ontwerp deur argitek Wierda
door Eric van der Ent
 |
Sytze Wopkes Wierda (1839-1911)
(Coll. Taco R. de Vries) |
U leest deel 2 van het verhaal over de Friese architect Sytze Wopkes Wierda die in Zuid-Afrika zeer succesvol was. Voordat hij naar Zuid Afrika vertrok heeft hij zijn sporen nagelaten in Baarn. In deze aflevering vertel ik u over de gebouwen in Baarn die hij ontworpen heeft.De titel boven dit verhaal is in de Friese taal, de subtitel in het Afrikaans. Voor wie deze niet helemaal begrepen heeft, hier de vertaling: Van Friesland via Baarn naar Zuid-Afrika, deel 2. Baarnse gebouwen ontworpen door architect Wierda.
In deel 1 van dit verhaal schreef ik over het werk van architect Wierda in Nederland en Zuid-Afrika. In Nederland werkte hij onder andere voor de Staatsspoorwegen en ontwierp hij daarnaast veel scholen en kerken. In Zuid-Afrika werd hij aangesteld als staatsingenieur en architect van de Zuid-Afrikaanse Republiek en werd hij als zodanig verantwoordelijk voor het ontwerp van een groot aantal overheidsgebouwen. In deze aflevering ga ik dieper in op zijn werk in Baarn.
 |
| (Het nieuws van den dag) |
School met den Bijbel
 |
School met den Bijbel in 1937
(Bron: Utrecht in Woord en Beeld) |
In een vergadering van de (toen nog op te richten) School met den Bijbel in Baarn, op 10 december 1880, besloten de heren H.I. Reesse, H.R. van der Flier, J.G. Hamel, Van der Heide, Wijnands en Brulleman om architect Wierda de opdracht te geven tot het maken van tekeningen en bestek voor een te bouwen school aan de Laanstraat. Tot dan toe is er ongeveer 2.315 gulden ingezameld om dit te kunnen bekostigen. Tegelijkertijd werd besloten om een brief te schrijven aan koning Willem III en aan de weduwe van de in 1879 overleden prins Hendrik, prinses Marie, die paleis Soestdijk als zomerresidentie had. In de brief vroeg het bestuur om financiële ondersteuning. Op 14 januari 1881 kwamen het bestuur en de architect bij elkaar en
‘na schriftlezing van Jes. 12 en gebed’ lichtte Wierda zijn bestek en tekeningen toe. Toen dhr. Hamel en de architekt dan ook nog een aanbevelingsbrief van dhr. Nijland, schoolopziener in Utrecht, lieten zien, werd terplekke besloten om Wierda de opdracht te gunnen voor het ontwerpen van de school met onderwijzerswoning. In februari van dat jaar heeft het bestuur het benodigde budget, ruim 12.000 gulden, bij elkaar en werd aan aannemer W. van Doornik de opdracht voor de bouw gegund. Smederij Sibbleé en Kroon kreeg de opdracht om het ijzeren hekwerk om het schoolgebouw en de onderwijzerswoning uit te voeren. Op 28 april 1881 werd de eerste steen gelegd door voorzitter Reesse. Aan de aannemer werd een bedrag geschonken om de werklieden te tracteren op brood, vlees en bier. Op 30 augustus 1881 werd de school geopend. Schoolhoofden waren E.J. Veenendaal die in 1889 werd opgevolgd door L. Onvlee. In 1923 werd G. Visée hoofdonderwijzer. De onderwijzerswoning werd tot aan de sloop bewoond door de weduwe Visée. In de jaren dertig verhuisde de school naar de Dalweg (Koningin Wilhelminaschool) en werd het gebouw in gebruik genomen als eenvoudige ‘Laanstraatkerk’. Tot 1961 deed het gebouw als zodanig dienst. Op de verdieping werd zaal “Elim” ingericht. In 1966 werd het gebouw gesloopt. Later verrees op die plek het gebouw van de Amrobank, nu is op die plaats het prachtige pand van apotheek Julius te vinden.
 |
Teding van Berkhoutstraat, links de onderwijzerswoning,
rechts de zijgevel van de School met de Bijbel.
(Coll. Hermann Moritz Rex) |
Kerkgebouw voor de Christelijk Gereformeerde Gemeente
 |
De Paaskerk aan de Oude Utrechtseweg
(Coll. Groenegraf.nl) |
Op woensdag 25 mei 1876 werd in Baarn de Christelijk Gereformeerde Gemeente gesticht. Begin 1877 spraken de leden van de kerkraad af om “hun best te doen tot het verkrijgen van rentelooze aandeelen tot het bouwen van een pastorie”. In september 1878 zijn er genoeg fondsen om met de bouw van de pastorie van start te gaan. Op 25 september 1877 heeft de raad bij ZKH Prins Hendrik verzocht om grond voor de bouw ter beschikking te stellen. Prins Hendriks bosbaas, Samuel de Zoete, had persoonlijk contact met de prins en vier maanden later kon de transportakte voor de grond opgesteld worden. De benodigde grond werd aan de Gereformeerde Gemeente in erfpacht gegeven. Het bestek en het ontwerp van het tweelaagse pand werd door Wierda gemaakt en de Baarnse aannemer Sweris mocht het bouwen. De voltooiïng van de pastorie maakte de komst van ds. G.A. Gezelle Meerburg naar Baarn mogelijk. De eerste diensten van de Christelijk Gereformeerde Kerk vonden plaats in de woning van schoenmaker Jan Mook aan de Leestraat 26. Mook lag echter in onmin met de nieuwe eigenares van de woning en er moest een nieuwe lokatie gevonden worden. De heren Brulleman en De Zoete troffen een regeling om op hun kosten “een eigen eenvoudig gebouwtje” aan Leestraat 36 op te richten en deze als kerkgebouwtje in te richten. In dit zaaltje vond op 16 november 1879 de bevestiging van ds. Gezelle Meerburg plaats. De diensten van Gezelle Meerburg vielen in goede aarde, zodanig dat zelfs de vooraanstaande en deftige bewoners uit Hoog Baarn zich met hun rijtuigen ter kerke begaven. Al binnen enkele weken was duidelijk dat het zaaltje voor het grote aantal bezoekers te klein was. Op 27 januari 1880 viel het besluit om het zaaltje uit te breiden en tegelijkertijd werd besloten zo spoedig mogelijk aan voorbereidingen voor de bouw van een nieuwe kerk te beginnen. En weer moest er geld ingezameld worden.
 |
De pastorie aan de Oude Utrechtseweg
(Coll. Groenegraf.nl) |
Prins Hendrik, die op voorspraak van bosbaas De Zoete grond voor de pastorie in erfpacht gegeven had, is in 1879 overleden. Dat maakte het moeilijker om de benodigde grond voor het bouwen van de kerk te verkrijgen. In juni 1880 lukte het toch om de grond te verwerven. De nieuwe eigenaren eisten echter dat de grond alleen gebruikt mocht worden voor het bouwen van een kerk en ze wilden vooraf het ontwerp van het kerkgebouw inzien en goedkeuren. Mede hierdoor zou de kerk een ‘uitbundige bouwstijl’ krijgen die je eerder bij een katholieke kerk dan bij een gereformeerde kerk zou verwachten. Eind 1880 kreeg Wierda de opdracht het kerkgebouw te ontwerpen. Voor de bouw is 15.000 gulden begroot. Men was zo tevreden over het ontwerp van de pastorie die Wierda in 1879 ontworpen heeft, dat hij de enige architect was die gevraagd werd een offerte voor het ontwerp van het kerkgebouw te maken. Wierda had zich elders in Nederland inmiddels bewezen met ontwerpen van kerken. Ds. Gezelle Meerburg was onder de indruk van zijn werk en vroeg de kerkraad de opdracht aan Wierda te gunnen.
Aannemer Spoor, aan wie het werk oorspronkelijk gegund was, moest zich door financiële problemen terugtrekken. De uiteindelijke kosten vielen daardoor hoger uit, desondanks werd vanaf oktober 1880 met verrassende snelheid gewerkt en was het kerkgebouw aan de Oude Utrechtseweg in juni 1881 gereed. In 1884 kocht de Gereformeerde Gemeente de gronden waarop de pastorie en de kerk gebouwd zijn.
Het prachtige kerkgebouw is nu, ruim 140 jaar later, nog steeds in gebruik.
 |
De achterzijde van villa Eikenhorst
(Coll. Hermann Moritz Rex) |
Instituut Eikenhorst
In 1887 krijgt Wierda de opdracht voor het ontwerpen van een “Christelijke Kostschool voor Jongeheeren te Baarn, genaamd Instituut Eikenhorst”. Dit instituut werd door aannemer W.C. Beeremans gebouwd in opdracht van Gerrit Albertus Bosch (1851-1927) aan de Spoorweglaan, de huidige Gerrit van der Veenlaan. Dit gebouw zou het laatste gebouw zijn dat Wierda in Baarn en zelfs in Nederland realiseerde. Na de ingebruikname van het schoolgebouw vertrok Wierda naar Zuid-Afrika voor zijn ‘vliegende carriere’. De school, in de vorm van een villa, is inmiddels afgebroken, maar stond tussen de Wittelaan en de Wilhelminalaan, tegenover het Kippenbruggetje over het spoor, dat toen overigens nog niet gebouwd was. De villa zou niet alleen dienst doen als schoolgebouw, maar tevens als huisvesting voor het personeel en de ‘jongeheren’ die er les hadden. In 1897 werd de villa verkocht aan koffiehandelaar Willem Heijbroek jr., die het als ‘normale’ woning in gebruik nam.
 |
| (De Standaard, 21-7-1887) |
In 1914 was de villa inmiddels eigendom van Marinus Korthals Altes (1863-1922). De Eerste Wereldoorlog was begonnen en Nederland kreeg te maken met een grote stroom vluchtelingen uit België. Ook in Baarn zochten vele vluchtelingen onderdak. Korthals Altes stelde een aantal lokalen in zijn villa ter beschikking om Belgische kinderen onderwijs te kunnen geven. In 1916 werd de villa ‘voor afbraak’ te koop gezet. Niet lang daarna is Eikenhorst gesloopt.
Voor dit verhaal is uitgebreid gebruik gemaakt van de scriptie: “Die lewe en werk van Sytze Wopkes Wierda in Nederland met verwijsing na sy betekenis vir die Zuid-Afrikaansche Republiek”, Hermann Moritz Rex, 1974
Ik heb u nu verteld over drie grote projecten die Sytze Wierda in Baarn uitgevoerd heeft. Er is nog een vierde projekt dat hij in Baarn uitgevoerd heeft, namelijk een villa aan de Leestraat in Baarn. In deel 3 zal ik u daar uitgebreid over vertellen.
 |
| Eric van der Ent |
Dit verhaal verscheen op maandag 3 mei 2021 in de Baarnsche Courant in de rubriek
’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’
Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.
Geïnspireerd geraakt door onze oud Baarn-verhalen?
Kom in actie en deel ook uw herinneringen op Groenegraf.nl.
