Boerderij Schouten aan de Hoofdstraat

In augustus 2016 schreef ik (Eric van der Ent) in ons weblog het verhaal "Baarns Boerenverstand" over de afbraak van de boederij van familie Schouten aan de Hoofdstraat. In het artikel maakte ik me zorgen over het feit dat zoveel historisch belangrijke gebouwen in Baarn verdwijnen. Met het verdwijnen van de boerderij zou het beeld van de Hoofdstraat mogelijk zwaar aangetast worden. In een reactie op mijn artikel kon dhr. Simon Schouten uit Oostenrijk, zoon van de laatste veehouder / melkhandelaar die op de boerderij werkzaam was, Jan Schouten (1917-2011), me geruststellen. De geplande nieuwbouw die op de plek van de afgebroken boerderij gesitueerd zou worden, zou zo veel als mogelijk de uitstraling krijgen als de oude boerderij. Hij kreeg gelijk. De sfeer en uitstraling van de nieuwbouw zorgde ervoor dat het beeld in de Hoofdstraat behouden bleef. Een hele geruststelling, hoewel het natuurlijk jammer blijft dat de oude boerderij verdwenen is.

Onlangs ontvingen we van dhr. Bierlaagh, één van de huidige bewoners van de Hoofdstraat, een door dhr. Simon Schouten geschreven historisch overzicht van boerderij. Dhr. Schouten schreef het ter gelegenheid van de afbraak en nieuwbouw om de buurtbewoners te informeren. Wij vinden het artikel zo interessant dat we gevraagd hebben of we het op onze website mogen publicieren. Die toestemming kregen we onmiddellijk, waarvoor dank.

Boerderij Schouten aan de Hoofdstraat

door Simon Schouten

Ter gelegenheid van de afbraak van de panden aan de Hoofdstraat en de Eemstraat is het wellicht passend om even stil te staan en wat informatie te verschaffen over de historie van dit oude stukje Baarn.

In modern jargon noemt men een huis als dit een stadsboerderij. In Baarn stonden vroeger heel wat van deze boerderijen. Veel van deze boerderijen werden gebouwd in de 18e eeuw. Ze stonden in de Kerkstraat, de Weteringstraat, de Zandvoortweg, de Schoolstraat en hier, in de Hoofdstraat. Vrijwel allemaal zijn ze in de loop de tijd afgebroken en nu is deze, als één van de allerlaatsten, helaas ook aan de beurt. De oudste afbeelding van dit huis is een aquarel: een Saksische boerderij met naar alle waarschijnlijkheid een rieten kap.

De stadsboerderij aan de Hoofdstraat vóór 1880

Het huis in deze vorm werd ergens in de tweede helft van de 19e eeuw aangekocht door Gerrit Schouten (1817-1889) en zijn vrouw Theodora Schothorst (1834-1900). Sedert die tijd is het huis tot 2014 bewoond gebleven door leden van de familie Schouten. De laatste bewoners waren Jan Schouten (1917-2011) en zijn vrouw Cor geboren Koenders (1920-1995) en hun gezin met negen kinderen en tenslotte hun dochter Coos Schouten en haar gezin. De laatsten verlieten het huis in 2014. Gerrit Schouten verbouwde rond 1880 het huis ongeveer naar het uiterlijk, zoals het al die tijd tot op heden (2016) is gebleven.

Het huis aan de Hoofdstraat anno 1882

Aan de zijde waar nu twee vrijstaande woningen zullen worden gebouwd, bevond zich een grote moestuin met aan de Eemstraat de bleek (grasveld om de witte was in de zon te laten bleken).

De Hoofdstraat, gezien vanaf de zolder.
De moestuin bevindt zich rechts.

De schuur aan de Eemstraatzijde was oorspronkelijk nog wat groter. In de zestiger jaren is er een deel van deze schuur, een varkensstal en een ruimte, die we nu een garage zouden noemen, tezamen met de bleek opgeofferd voor de verbreding van de Eemstraat.

De Eemstraat vóór de verbreding. Op de plek waar de auto staat, zijn nu
 de twee garages (bouwnummer 4).

Als doekje voor het bloeden werden toen de beide garages gebouwd, die nu zullen gaan horen bij woning 4.

De Eemstraat na de verbreding met de twee nieuwe garages op de voorgrond.
Het hoge gedeelte is de voormalige hooiberg.

In de grote schuur was een koetsierswoninkje. Hierin was een deur, die rechtstreeks toegang gaf tot de paardestal en de koeiestal (het lage gedeelte van de grote schuur, waar nu nog twee garages zijn.)

De koetsierswoning aan de Eemstraatkant van het terrein

Jan Elschot alias Jan Boon

Gedurende lange tijd heeft Jan Elschot erin gewoond, beter bekend in Baarn als dorpsfiguur onder de bijnaam Jan Boon (1880-1969). Jan Boon was verantwoordelijk voor de moestuin en had in ruil hiervoor vrije kost- en inwoning. Later is deze woning steeds gedurende vrij korte periodes verhuurd geweest aan mensen van buiten de familie, maar ook binnen de familie Schouten. Van onze familie hebben hier Coos, Joop en Casper Schouten gewoond.

Achter de grote deuren in de hoge schuur werden de koetsen gestald van sjieke families, die het bovenhuis van Gerrit Schouten en zijn zoon Simon Schouten (1867-1948) huurden voor hun vakantie. In de 19e en vroeg-20e eeuw stond Baarn met zijn bossen en zuivere lucht immers bekend als een geliefd kuuroord.

De koetsenstalling in de grote schuur

De drie hoge garages, vanuit de Hoofdstraat gezien grenzend aan de rechterzijde, dienden oorspronkelijk als hooiberg. Deze hooiberg werd kort na de tweede wereldoorlog gebouwd nadat onbekenden de vorige hooiberg en de grote schuur in brand hadden gestoken

De oorspronkelijke hooiberg aan de Eemstraatzijde

De brand in de oorlogsjaren, gezien vanaf de Eemstraat

De nieuwe hooiberg (links)

Oorspronkelijk waren het huis en de opstallen in gebruik als veehouderij. Er werd boter, kaas en melk geproduceerd. Deze producten werden rechtstreeks verkocht aan mensen in het dorp. Op enig moment werd deze directe verkoop van de melk wegens gevaar voor TBC-besmetting van staatswege verboden. De melk moest voortaan via de Verenigde Gooische Melkbedrijven worden verkocht. Joop Schouten sr. werd melkboer en Jan Schouten werd (in naam) veehouder. In praktijk hadden ze samen met hun zuster Jacoba (1909-1996), die in de winkel stond, het TBC-vrije zuivelbedrijf. Halverwege de vijftiger jaren verdwenen de koeien en werd het accent alleen nog gelegd op de verkoop van melk en melkproducten in de melkwijk en in de winkel. De zaken liepen goed, zodat in 1962 werd besloten om de winkel en daarmee het assortiment uit te breiden. Ook in het huis werden grote verbouwingen gedaan om de beroerde huisvesting van de familie te verbeteren.

De nieuwe winkel in 1963

De voorspoedige, welvarende periode duurde nog enige tijd voort, maar door de opkomst van de supermarkten nam de concurrentie zodanige vormen aan, dat de winstgevendheid langzaamaan verloren ging.

Luchtfoto begin 70-er jaren

In 1975 werd daarom besloten de melkwinkel te sluiten. In de jaren daarna werd de winkel na weer een verbouwing verhuurd aan slagerij van Hensbergen. De moestuin werd tevens verhuurd aan deze slagerij en werd parkeerterrein voor de klanten. In de laatste jaren is de winkel tenslotte verhuurd aan Icarus, handel in tweedehandskleding.

De winkel in 2015

Na de dood van Jan Schouten in 2011 heeft de familie besloten om de panden te verkopen. Het zou te veel hebben gekost om deze in de bestaande vorm aan de huidige behoeften aan te passen en daarmee te behouden. Het is zeer verheugend, dat in de architectuur, dankzij het bedrijf van Dennie van de Vijzel en de architect Egbert Kielstra, zoveel in herinnering blijft aan wat er eens heeft gestaan. De twee huizen in de voormalige moestuin passen bovendien voortreffelijk bij de overige bebouwing in de omgeving. De twee garages aan de Eemstraat konden ook nog worden behouden.

Wij, familie Schouten, vijf generaties, die hier hebben gewoond, zijn hiervoor zeer dankbaar. Door zo te bouwen blijft ons gezichtsbepalende oude huis in nieuwe gedaante voor de Hoofdstraat en de Eemstraat behouden. Wij wensen de nieuwe bewoners veel geluk met hun nieuwe huizen. We wensen Dennie van de Vijzel veel succes met het realiseren van dit prachtige plan.

Het plan voor de nieuwbouw aan de Hoofdstraat

Afbraak in mei 2016

De nieuwbouw in 2020