Die oorspronklike argitektoniese tekening van Leestraat 12
door Eric van der Ent
 |
| Sytze Wopkes Wierda (1839-1911) (Coll. Taco R. de Vries) |
De titel boven dit verhaal is in de Friese taal, de subtitel in het Afrikaans. Voor wie deze niet helemaal begrepen heeft, hier de vertaling: Van Friesland via Baarn naar Zuid-Afrika, deel 3. De originele architectentekening van Leestraat 12.
In deel 1 van dit verhaal schreef ik over het werk van architect Wierda in Nederland en Zuid-Afrika. In Nederland werkte hij onder andere voor de Staatsspoorwegen en ontwierp hij daarnaast veel scholen en kerken. In Zuid-Afrika werd hij aangesteld als staatsingenieur en architect van de Zuid-Afrikaanse Republiek en werd hij als zodanig verantwoordelijk voor het ontwerp van een groot aantal overheidsgebouwen. In deel 2 ging ik dieper in op zijn werk in Baarn. Deel 3, het laatste deel, gaat over de door Wierda ontworpen villa aan Leestraat 12 en de originele tekening van Wierda die na een wereldreis terug is in Baarn.
Bericht uit Zuid-Afrika
Dagelijks ontvang ik veel mailtjes met reacties op publicaties op onze website Groenegraf.nl, maar het gebeurt niet elke dag dat ik een berichtje uit Zuid-Afrika ontvang. In februari van dit jaar werd ik benaderd door de in Noordhoek, Zuid-Afrika woonachtige Nederlander Maarten van der Ven. Hij had ons e-mailadres doorgekregen van de gemeente Baarn. Hij schreef dat hij in een antiquariaat in Zuid-Afrika een originele tekening van architect Wierda van een “Villa voor den Wel. E. Heer J.G. Hamel te Baarn” had ontdekt. De tekening is gedateerd april 1881. Via Google had hij gevonden dat de villa aan de Zeestraat hoek Spoorlaan zou moeten staan. We kennen in Baarn natuurlijk geen Zeestraat en ook geen Spoorlaan, maar wel een Leestraat een en Spoorstraat. Volgens het Baarnse adresboek van 1888 woonde daar de familie Hamel! Zoals u in deel 2 heeft kunnen lezen was J.G. Hamel bestuurslid van de toen nog op te richten School met de Bijbel aan de Laanstraat en als zodanig betrokken bij de bouw van de school. Architect Wierda kreeg de opdracht voor de bouw van de school. Blijkbaar was Hamel tevreden over zijn werk want hij gaf hem ook de opdracht om zijn eigen villa aan de Leestraat te ontwerpen. En wat een geweldig ontwerp was dat! Het werd een zeer markant gebouw met een prachtige uitstraling.
 |
| Leestraat 12, hoek Spoorstraat, villa Johanna Barbara van J.G. Hamel (Coll. Groenegraf.nl) |
Even voorstellen
 |
| (Nieuws van den dag, 18 april 1881) |
Opdrachtgever Johan George Hamel is geboren op 16 augustus 1823 te Amsterdam. Aanvankelijk was hij winkelier en uitgever van met name christelijke boeken, maar hij legde zich steeds meer toe op het vak van makelaar te Amsterdam. In 1881 liet hij de villa aan de Leestraat in Baarn bouwen. De bouwkosten werden geschat op 12.400 gulden maar uiteindelijk werd het voor 13.333 gegund aan aannemer W. van Doornik te Baarn. Hamel vernoemde de villa naar zijn echtgenote en zijn jongste dochter: “Villa Johanna Barbara”. Eind 1881 liet Hamel door Wierda ook nog het ontwerp maken voor een dubbel huis met kantoor op de plek van zijn afgebrande perceel in Amsterdam gelegen op de hoek Kerkstraat en Amstelveld. Die brand zal er toe bijgedragen hebben dat Hamel zich definitief in Baarn vestigde. Uit het huwelijk van Johan George Hamel en zijn echtgenote Johanna Barbara Colijn werden 4 dochters en 4 zoons geboren. Bovendien hadden ze nog een pleegzoon. Toen het echtpaar in 1881 de villa betrok waren de kinderen al volwassen. Jongste dochter Johanna Barbara Hamel (1861-1938) kwam echter ook naar Baarn. Zij trouwde met Izaak Eernisse, stoffeerder en behanger uit de Brinkstraat. Hamel’s echtgenote Johanna Barbara Colijn woonde haar laatste dagen van haar leven in het krankzinnigengesticht Veldwijk te Ermelo. Zij overleed daar in 1886. Johan George Hamel overleed zes jaar later. Het echtpaar werd begraven op de Oude Algemene begraafplaats in Baarn.
 |
| Een advertentie van de BOAZ-Bank, gevestigd aan Leestraat 12 (Coll. Groenegraf.nl) |
Van villa naar bankgebouw
 |
| De kluisdeur van de bank is nog steeds aanwezig (Foto: Groenegraf.nl) |
In 1903 stond Leestraat 12 te koop. Het werd toen “Villa Bernardina” genoemd. In 1909 werd het weer aangeboden, nu onder de naam “Sunny Home”. In de jaren twintig van de vorige eeuw werd het in gebruik genomen als bankgebouw door de BOAZ-Bank die later opging in de Rotterdamsche Bank NV. Hier werkte onder andere de heer Freek Smit bekend van zijn enorme verzameling ansichtkaarten van oud Baarn. Tot zeker in de jaren zeventig bleef het een bankgebouw, maar ook woonhuis. Jan Woudenberg, koster van de hervormde Pauluskerk, een bekend gezicht in Baarn, woonde er vele jaren. Later werd het pand door verschillende andere bedrijven gebruikt als kantoorpand, waaronder Polygram. In de kelder van het gebouw is nog steeds de stalen deur van de bankkluis aanwezig. Deze wordt niet meer als zodanig gebruikt, maar als hobbykamer door de kinderen van de huidige eigenaren.
De tekening
Tot zover de samenvatting van de geschiedenis van Leestraat 12 en eerste eigenaar Johan George Hamel. Terug naar Maarten van der Ven die de tekening ontdekte. Dat hij de tekening in Zuid-Afrika opdook is op zich geen verrassing. Architect Sytze Wierda emigreerde in 1887 naar Zuid-Afrika en was daar zeer succesvol. Hij ontwierp onder andere vele grote overheidsgebouwen. Wierda overleed in 1911 in Seepunt (Kaapstad). Blijkbaar is de tekening in 1887 meegegaan naar Zuid-Afrika en nu, in 2021, dus 140 jaar nadat de tekening gemaakt is, dook deze weer op bij de antiquair. Maarten nam de moeite om uit te zoeken welk pand in Baarn op de tekening afgebeeld staat, hetgeen hem lukte via Groenegraf.nl, en hij vroeg zich af of de huidige eigenaren er belangstelling voor zouden hebben.
 |
| De oorspronkelijke tekening in zijn geheel. Onderaan dit verhaal vindt u een aantal details van de tekening. (Coll. Groenegraf.nl) |
 |
| Maarten van der Ven (r) uit Zuid-Afrika en Eric van der Ent van Groenegraf.nl met de prachtige tekening. (Foto: Groenegraf.nl) |
 |
| Eric van der Ent (r) overhandigt de tekening aan Jan Willem Dieben en Mary Splinter. Achter hen de betreffende villa, Leestraat 12. (Foto: Groenegraf.nl) |
En zo is de tekening na 140 jaar weer terug in Baarn. Het krijgt, voorzien van een lijst, een mooi plekje op het kantoor van Dieben & Splinter, De Aankoopassistent.
Veel dank is verschuldigd aan Maarten van der Ven, zonder wie dit verhaal nooit opgetekend zou zijn en de tekening waarschijnlijk in Zuid-Afrika verloren zou zijn gegaan.
 |
| Eric van der Ent |
