Over omroepperikelen in 1930 en fotograaf Voskuijl, het verhaal achter een foto

 door Ed Vermeulen

In de zomer van 2015, hoe lang al weer geleden, werden wij geconfronteerd met de door Staatssecretaris Sander Dekker van Cultuur gepresenteerde Mediawet, met daarin vastgelegd het besluit dat amusement geen kerntaak meer kon zijn voor de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Concentratie en bezuinigingen waren het devies. Tijd voor enige actie? De geschiedenis leert dat er niets nieuws onder de zon is, want ook in 1930 lagen de regering en de AVRO, één van Nederlands grootste omroepverenigingen, met elkaar in de clinch over het toenmalige zendtijdenbesluit. Actie alom! Dat toen ook in ons eigen Baarn een grote actiebereidheid tegen de  gemaakte plannen aanwezig was vertel ik u in dit verhaaltje.   


Hoe het begon

Tot zover stond het water
(Foto Coll. Groenegraf.nl)

Aan de Historische Kring Baerne (HKB) werd om informatie gevraagd over de Baarnse fotograaf Voskuijl. De vraagsteller was de heer Jacques Laureys uit het West Friese Twisk, filmproducent en regisseur, bezig met de afronding van een boek over de fotografen die de watersnood van 1916, waarbij ondermeer na de overstroming van de Eempolder het water tot aan het voormalige Tolhuis aan het begin van de Eemweg stond, fotografisch vastlegden. Fotograaf Voskuijl zou één van hen geweest zijn. Deze Voskuijl was de broer van J.C. (Johan Christiaan) Voskuijl van de Goedkoope Winkel in de Laanstraat. Later had hij een atelier op het adres Amalialaan 2, het pand dat de meesten van ons zullen kennen als Fotograaf Zandvoort. Een zoektocht in het HKB-archief volgt. In het fotoarchief onder trefwoord ’Amalialaan’ vinden we een foto, met als onderschrift: ’Een versierde auto voor fotograaf Voskuijl, later foto Zandvoort’.

Versierde auto voor Fotograaf Voskuijl, later Foto Zandvoort (foto: Coll. HKB)

AVRO vlag

We zien inderdaad een met vlaggen en affiches, posters zo u wilt, versierde auto, een klassieke oldtimer, met erin en omheen een aantal personen voor het bekende pand op de Amalialaan met daarop de woorden Fotohandel F.A Voskuijl. Duidelijk genoeg, of toch weer niet. Zien we meer en wie zijn al die in de camera kijkende mensen? Wat opvalt is de op de gevel in sierlijke letters aangebrachte naam ’Tilly’. Een naam die merkwaardig genoeg niet voorkomt in de HKB-lijst met villanamen van Baarn. Versierde auto, duidelijk genoeg, maar waarmee? Affiches en vlaggen, maar wat voor vlaggen en wat staat er op de affiches? Als er iets duidelijk is dan is het dat we op beiden het ooit zo bekende en vertrouwde AVRO logo zien. Algemene Vereniging Radio Omroep, AVRO, ofschoon actief sinds 1923, eerst op 28 december 1927 formeel onder deze naam werkzaam, later samengegaan met de TROS.  Mogelijk waren ook uw ouders lid van deze populaire omroepvereniging of uzelf misschien. Als dit het geval was dan werd ook bij u iedere week de fameuze AVRO bode bezorgd. Mogelijk had u ook een verzameling AVRO lepeltjes en misschien wel een zilveren bonbon schaaltje. In mijn jeugd door mijn moeder veelgebruikte attributen!

AVRO memorabilia!

Op een van de affiches lezen we de woorden: ’Geroofd Bezit Terugwinnen’. Woorden waaruit een zekere dreiging spreekt. ’Geroofd Bezit Terugwinnen’ doet in eerste instantie denken aan de periode na de Tweede Wereldoorlog, maar de kleding van de personen op de foto doet vermoeden dat deze reeds ver voor de oorlog is gemaakt. Ik bel het informatienummer van de AvroTros in de hoop meer te weten te komen. In een uiterst plezierig gesprek doe ik mijn verhaal en stel mijn vragen. Helaas heeft mijn gesprekspartner niet het antwoord op mijn vraag, maar wel een naar later zou blijken ontzettend goede tip. Ik krijg telefoonnummer en e-mailadres van een lid van de Werkgroep AVRO - Geschiedenis! Mijn verhaal per e-mail voorgelegd, opgevolgd met een telefoon gesprek en ja hoor, langzaam maar zeker kwam de geschiedenis boven water. Meer hierover later!

Fotograaf Voskuijl
Wie zou mij beter over fotograaf Voskuijl kunnen vertellen dan de heer Freek Voskuijl, in andere tijden eigenaar van het vroeger alom bekende Warenhuis 1001 , later HEMA. Uit mijn jeugd herinner ik mij de prachtige etalages van 1001 met speelgoed rond Sinterklaas en Kerst. Jeugdsentiment van de bovenste plank!

Warenhuis 1001 in volle glorie! Andere tijden, andere automobielen.
(Foto's: Coll. HKB)

Afspraak gemaakt met de heer Voskuijl. Hem thuis bezocht waar hij, nog steeds een gezellige prater, te midden van zijn herinneringen zijn verhaal deed:

’Wat leuk dat je me opzoekt. Nee, deze foto ken ik niet, maar ik kan je wel vertellen dat de heer links mijn vader J.C. Voskuijl is en dat de fotograaf F.A. zijn broer was. Mijn vader had de Goedkoope winkel in de Laanstraat, eerst op de hoek van de Nieuwstraat, later in het pand Laanstraat 53 waar ooit Bakker Kuiper zat, en ook nog op de plek waar nu bloemenhuis Four Seasons is gevestigd, Laanstraat 87A. Later is mijn oom naar Bussum verhuisd waar hij ook is overleden. De dame geheel rechts is de vrouw van mijn oom, tante Saar Voskuijl-Prins. De andere personen ken ik niet. De familie was helemaal AVRO-gek! De auto was van mijn oom, een Essex. Man wat een leuke foto!’

De Goedkoope Winkel, hoek Laanstraat - Nieuwstraat
(Foto: Coll. Groenegraf.nl)

Het zal duidelijk zijn dat dit enthousiaste gesprek voldoende aanknopingspunten bood om verder te zoeken en meer boven water te halen.

Essex Phaeton... pure nostalgie!

’De auto een Essex’ : contact gezocht met de Historische Automobiel Vereniging  'de HAV'’.
Eén email was voldoende om te weten te komen dat dit een ’Essex Phaeton 4 deurs Torpedo uit 1923’ was! Het is maar dat u het weet.








AVRO affiches: een affichekenner vertelde mij dat deze affiches door Advertising Agency Rallu waren ontworpen en recentelijk (2012) nog op een veiling te koop waren aangeboden. De datering van de affiches zou op 1930 gesteld moeten worden en zou te maken gehad hebben met het
zendtijdbesluit(?) uit dit jaar. Een stapje verder.

AVRO affiche

                   
Versierde Automobiel. Ook de zoektocht naar het hoe en waarom van de versierde auto komt in een stroomversnelling getuige het antwoord van de Werkgroep AVRO-Geschiedenis:

’Bij geroofd bezit gaan de gedachten natuurlijk eerst uit naar de oorlogsperiode, waarin de bezittingen van alle omroepen door de bezetter zijn geconfisqueerd.
Maar als er aanwijzingen zijn dat de foto van vóór de oorlog zou kunnen zijn en die zijn er getuige de tekst op de auto geplakte poster, ’Uw sterkste steun voor AVRO recht, uw bijdrage giro 128000’,  behorend bij de door de AVRO gestarte actie ’Wordt AVRO Luistervink’ , een soort superfanclub, opgezet en aangestuurd door marketingman  pur sang AVRO directeur Willem Vogt (1888-1973), komt een geheel andere ’roof’ in gedachten. Inderdaad in zekere zin ’overdrachtelijk’. Tot 1930 had de AVRO vrijwel een hele radiozender ter beschikking, maar in het zendtijdbesluit van 15 mei 1930 heeft minister P.J. Reijmer (1882-1952), de toenmalige minister van Waterstaat, bepaald dat de AVRO deze zender moest delen met de VARA’.

Minister P.J. Reijmer (l) en AVRO directeur Willem Vogt, twee kemphanen lijnrecht tegenover elkaar.

   
Deze halvering van zendtijd heeft in AVRO kringen natuurlijk tot grote verontwaardiging geleid. De verontwaardiging werd omgezet in actie. Er vond een grote protestmanifestatie plaats op 6 september 1930 op het Houtrust-terrein in Den Haag. Er zouden wel 150.000 (!) mensen bij deze protestmanifestatie aanwezig geweest zijn. De foto uit het archief van de HKB toont ongetwijfeld een aantal actievoerders uit Baarn. Hiermee kan de foto gedateerd worden op 1930!
                   
Baarnsche AVRO meisjes

(Foto: Coll. HKB)

Deze foto uit het archief van de HKB laat een aantal Baarns(ch)e AVRO meisjes zien. Als datum waarop de foto gemaakt is staat vermeld 22 november 1930. Duidelijker kan haast niet. Alleen de namen van de jongedames ontbreken. Zoekt u mee? Enige tijd later duiken via Groenegraf.nl een drietal vergelijkbare foto’s op. Een klein wonder en bijna geen toevalligheid meer. De foto’s komen uit de collectie van (oud) Baarnaar Pim van Gelder en sluiten naadloos bij de vorige foto en het verhaal aan. Dankzij hem kennen we nu ook de naam van één van de Baarnse AVRO meisjes, het meisje met de bril: Cornelia (Corrie) Kotten, geb. 31 augustus1914. Zij was de dochter van stukadoor Willem Kotten en Jacoba de Ruiter.
De namen van de overige personen zijn nog steeds onbekend.                                  

Baarnse actievoerders, de welbekende Essex Phaeton, even verpozen!

De finale    

Icarus, vliegen als een vogel

Via de trefwoorden Fotograaf Voskuijl,Villa Tilly, Essex Phaeton, Baarnsche AVRO meisjes, Luistervinken en Warenhuis 1001 kennen we nu het ’ware’ verhaal achter de foto.  We weten nu dat ook ons eigen Baarn een aandeel heeft gehad in de strijd tegen een onrechtvaardige verdeling van de zendtijd! We kunnen ons afvragen of de actiebereidheid van toen ook nu nog op te roepen zou zijn. Bij het pand Amalialaan 2, in voorbije tijden Villa Tilly,  herinnert nu niets meer aan het ’fotografische’ verleden. Nu is hier gevestigd: ICARUS, TOP 2e hands Merkkleding en modeaccessoires in het betere genre. 

Bron:
Werkgroep AVRO-geschiedenis

Met dank aan:
Pim van Gelder (foto’s AVRO meisjes)
Freek Voskuijl  (Warenhuis 1001/Hema)
Paul Werner (affiche kenner/verzamelaar)
Historische Automobiel Vereniging  'de HAV'

Nog even dit:  Het in dit verhaal genoemde  boek van filmer en auteur Jacques Laureys  is, evenals een filmdocumentaire, inmiddels verschenen met als titel  ’VERGETEN WATER, de fotografen van de watersnood 1916’. Uitgegeven door Uitgeverij Noord Holland, Wormerveer. ISBN 978-90-78381-80-8. Voor alle duidelijkheid: Fotograaf Voskuijl en de door hem gemaakte foto’s hebben géén plaatsje gekregen in dit prachtige boek.  

Ed Vermeulen (1942)

Dit verhaal verscheen op maandag 11 januari 2016 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl    

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter