Drie kerken voor de Oosterhei deel 4: De Opstandingskerk

door Johan Hut

De Opstandingskerk in 1967

In deel 1 van deze serie schreef ik over de nieuwe Oosterhei, in de jaren vijftig gebouwd. In deel 2 over de bouw van de Mariakerk (rooms-katholiek), in deel 3 over De Ark (hervormd). Maar de Opstandingskerk, die stond toch helemaal niet op de Oosterhei? Nee, maar boven dit verhaal staat niet ‘op’, maar ‘voor’. Waarom de kerk dan niet op de hei stond, is nogal hilarisch.

De Opstandingskerk tijdens de bouw

De gereformeerden waren de eersten die een kerk op de Oosterhei wilden bouwen, al in 1953. Een stuk grond dat de kerkenraad op het oog had, werd echter voor hun ogen weggekaapt. Door wie, daar kan ik niet meer achter komen. Misschien de Cantonschool of de Guido de Bres. In elk geval nam de kerkenraad op dat moment een belangrijk besluit. De raad stelde vast dat Baarn vol was, in elk geval in de zuid-oostwijk. Maar ook elders, de Schildersbuurt zou ook al een van de laatste wijken zijn die er in Baarn nog gebouwd konden worden. We kunnen er nu om lachen, want later zouden nog de halve Staatsliedenbuurt en de hele Professorenbuurt, Componistenbuurt en alle delen van het Eemdal gebouwd worden. Maar de gereformeerde kerkenraad nam een doortastend besluit en kocht een stuk bouwgrond tussen de Eemweg en de Frans Halslaan. Het laatste stuk bouwgrond in Baarn, dacht men in 1953. Let wel: de Mariakerk is in 1962 gebouwd en De Ark in 1961. Daar had de Opstandingskerk dus ook kunnen staan.

De Gereformeerde Kerk had een groot kerkgebouw aan de Oude Utrechtseweg (nu Paaskerk geheten), met 750 zitplaatsen, en een klein gebouw (240 plaatsen) aan de Laanstraat, de vroegere School met den Bijbel. Op die plaats staat tegenwoordig de ABN-Amrobank. Het inwonertal van Baarn groeide hard en dat gold ook voor de Gereformeerde Kerk. Die profiteerde in de jaren vijftig tevens van de komst van het Zendingscentrum (Wilhelminalaan) en het Evangelisatiecentrum (Amsterdamse Straatweg) van de landelijke kerk en de gereformeerde opleidingscentra Jelburg en Nijenburgh, ook aan de Amsterdamse Straatweg. De kerkenraad wilde de Laanstraatkerk vervangen door een kerk met 750 zitplaatsen. Later in de jaren zestig nam de raad zelfs een optie op een stuk grond voor een derde kerkgebouw, aan de Kennedylaan tegenover de Gaspard de Colignyschool. Uit het vervolg van dit verhaal wordt duidelijk dat het fijn is dat die derde kerk er niet is gekomen.

In 1957 werd de eerste bouwcommissie ingesteld. De kerkenraad stelde een budget van 400.000 gulden in, de commissie presenteerde een plan van 560.000 gulden. Dat was het einde van de bouwcommissie.
In 1960 werd een tweede bouwcommissie ingesteld. Die koos voor de Baarnse architect Zuiderhoek (Prins Bernhardlaan), die indruk had gemaakt met de Petrakerk in Veenendaal. Zuiderhoek twijfelde aanvankelijk, omdat hij het terrein te klein vond voor een kerk, maar bedacht vervolgens de tentvorm als oplossing voor dat probleem. Het gebouw kreeg daardoor heel veel dak, waarop de architect besloot het door leien te laten dekken in plaats van (goedkopere) pannen, om het geheel minder massaal te maken. Als aannemer werd de Hilversummer Pellikaan gekozen, die in zijn woonplaats samen met Zuiderhoek de Bethlehemkerk had gebouwd.

In april 1964 werd de eerste steen gelegd, door dominee Krijger samen met de vierjarige Elsbeth Eringa. De bouw kostte 545.000 gulden. Het bouwfonds was opgelopen tot 320.000 gulden, terwijl het rijk een ton bijdroeg ingevolge de ‘Wet premie kerkbouw’. De kerk hoefde dus maar 125.000 gulden te lenen. Een jaar later werd de kerk in gebruik genomen. De naam Opstandingskerk was al in 1960 uit een prijsvraag gekomen. De kerk aan de Oude Utrechtseweg was naamloos (nou ja, Gereformeerde Kerk) en kreeg bij de ingebruikname van de Opstandingskerk de naam Kruiskerk. Vanwege de kruisvormige plattegrond, maar ook omdat de opstanding van Jezus volgde op zijn kruisiging.

Het interieur van de kerk

De Kruiskerk (Paaskerk) aan de
Oude Utrechtseweg

De Opstandingskerk had een prachtige akoestiek. Dat was een opluchting, want volgens deskundigen kun je dat van tevoren nooit zeker weten. Het werd ook een kijk-kerk. Omdat er geen zijvleugels waren, zoals in de Kruiskerk, was de kerkzaal goed geschikt om bijvoorbeeld dia’s te vertonen. Een bouwkundige bijzonderheid waren de claustra’s, de stenen in de zijmuren met kleine, ongelijk gevormde raampjes.

Zoals gezegd kwam er geen derde gereformeerd kerkgebouw. Sterker nog, het duurde niet heel lang voordat de twee gebouwen ook niet allebei vol zaten. Het vertrek van de genoemde landelijke centra uit Baarn in de jaren zeventig speelde daarbij mee. De teruglopende kerkgang in het algemeen natuurlijk ook. In de jaren negentig groeide het besef dat alle kerkgangers wel in één gebouw pasten. De keus viel op de Oude Utrechtseweg, met zijn grote kerkplein en bijgebouw, Het Brandpunt.
Het was een emotionele beslissing, omdat de Opstandingskerk veel populairder was dan de Kruiskerk. De kerk werd in 1995 verkocht aan een projectontwikkelaar, die er een appartementengebouw van maakte. Van de opbrengst van 825.000 gulden (er was geen hypotheek meer) werden Kruiskerk en Brandpunt groots gerenoveerd en werden beide gebouwen ook binnendoor met elkaar verbonden. Het gebouw werd zo mooi, dat de negatieve emoties direct omsloegen in vreugde.
De naam Kruiskerk werd veranderd in Paaskerk, omdat kruis zonder opstanding maar de helft van  het Paasverhaal is.


De Oosterhei, waarvoor de kerken zulke grootse plannen hadden, heeft uiteindelijk nog maar één kerk, de Mariakerk. Die kerkgangers zouden ook wel in de Nicolaaskerk passen, maar het zijn twee verschillende rooms-katholieke kerken geworden. Hetzelfde geldt voor de twee hervormde kerken op de Brink en aan de Tromplaan, die gaan ieder hun eigen weg. Er is in Baarn geen kerkelijke gemeente meer die om reden van ruimte twee gebouwen nodig heeft. Daar hoor ik niemand om treuren, het is juist fijn als je met z’n allen in één gebouw past. Dat de Opstandingskerk maar dertig jaar heeft bestaan, dat is wel droevig voor een gebouw dat met zo veel vreugde tot stand werd gebracht.


Met dank aan dhr. L. Prinsen, Amersfoort voor de foto's van de bouw van de Opstandingskerk.

Johan Hut