Baarnse voorloper van de TomTom

Wilde je vroeger van  A naar B, dan pakte je een kaart om de weg te verkennen. Tegenwoordig doet bijna geen mens dat meer. In vrijwel elke auto is tegenwoordig een navigatiesysteem te vinden. En zelfs op de fiets zie je dat soort apparaten steeds vaker. Maar hoe vond je vroeger de weg op de fiets, als je een mooie tocht ging maken? Via de ANWB-paddenstoel! Enig idee wie die paaltjes ontworpen heeft? Dat was de Amsterdamse architect J.H.W. Leliman.

Een jonge Willem Leliman

Johannes Hendrik Willem Leliman werd in Amsterdam geboren op 26 augustus 1878 als zoon van de bekende architect Johannes Hermanus Leliman en Laura Deggeller. Hij studeerde aan de Polytechnische School in Delft en verwierf daar de titel bouwkundig ingenieur. In 1908 trouwde hij in Baarn met Maria Emalia Bosch, dochter van Willem Bosch en Henriette Johanna Veeckens. Schoonvader Willem Bosch leefde al niet meer ten tijde van het huwelijk van Willem en Maria Emalia. Architect Leliman ontwierp in 1908 villa "Eureka" aan de Krugerlaan 26 in Baarn voor zijn schoonmoeder. Zelf vestigde hij zich aan de Waldeck Pyrmontlaan 20 in villa "In de Leli" in Baarn. Uiteraard ontwierp hij dat ook voor zichzelf.

Het ontwerpen van woningen was zijn hoofdbezigheid als architect, maar hij hield zich ook bezig met ontwerpen van artikelen. Zo ontwierp hij ook de eerste ANWB-paddenstoel. In 1919 werden de eerste paddenstoelen geplaatst, hoewel ze pas vanaf 1921 ook paddenstoelen genoemd werden. Daarvoor werd gesproken over "paaltjes". Leliman zat ook in het bestuur van de ANWB.

Johannes Hendrik Willem
Leliman (1878-1921)

Op 21 december 1919 koos het ANWB bestuur uit verschillende modellen  het model van Leliman tijdens een ontmoeting op de hei bij het Sint Janskerkhof in Laren. Het was "een vierkant ontwerp paaltje, met een breeden kop, op welks schuinaflopende vier zijden eenvoudige opschriften zijn aangebracht". Aanvankelijk werden er houten plaatjes op de betonnen kop aangebracht, waar de tekst op te lezen was. Na veel vernielingen werd besloten de tekst rechtstreeks op het beton aan te brengen, maar de verf hield niet goed. Vanaf 1927 werd een stalen kap over de betonnen kop geplaatst en werd bijna de helft van het beton weggelaten, waardoor het gewicht op 80 kilo kwam. Na de oorlog kwam korte tijd een nieuw model "Boost" in omloop, met rechte, in plaats van schuine, zijden. Die bleken slechter leesbaar, dus werd snel weer teruggegrepen naar het oorspronkelijke model. De eerste paddenstoel, met nummer 1, werd geplaatst aan het eind van de Zandheuvelweg bij Baarn. In 2005 staan er ongeveer 5500 ANBW-paddenstoelen in Nederland.

Overlijdensbericht van Willem Leliman

De ontwerper Willem Leliman mocht dat allemaal niet meemaken. Hij stierf al op 7 april 1921 in Baarn, op 42-jarige leeftijd. Hij werd begraven op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam. Toen de auto met het stoffelijk overschot uit Baarn op de begraafplaats aankwam, stonden honderden mensen te wachten, om de stoet naar de laatste rustplaats te volgen.

Ik zeg: schroef die TomTom allemaal weer van die fiets en gebruik gewoon die ANBW-paddenstoelen van Willem Leliman!

Waldeck Pyrmontlaan 20 in Baarn, de woning van J.H.W. Leliman, genaamd "In de Leli".
Uiteraard ontwierp hij deze woning, in 1909, zelf.

Update 26-8-2012: Ik kreeg nog een tip van dhr. G. Brouwer uit Baarn. Jaap Kruidenier schreef al eens een artikel over J.H.W. Leliman in het tijdschrift van de Historische Kring "Baerne", 22e jaargang, nr. 2 - juni 1998.

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.