door Cees Roodnat
 |
Ontwerp van Jan Rinke voor
het omslag, 1920 |
Wist u dat de kraamkamer van “Pietje Bell”, het bekendste straatschoffie uit de jeugdliteratuur, in Baarn stond? En wel in een allang verdwenen huis op nummer 11 in de Schoolstraat (waar nu het appartementencomplex “De Scheerenberg” staat.) En dat de geestelijke vader ervan, Chris van Abkoude, minstens zo avontuurlijk was als zijn helden? Hoe deze geboren en getogen Rotterdammer in mei 1913 in ons dorp verzeild raakt, heeft vooral een financieel/praktische achtergrond. De schrijver, die in zijn jonge jaren als onderwijzer tien jaar op een volksschool in het Rotterdamse Crooswijk werkt, ondervind bij zijn pogingen het saaie onderwijs wat op te vrolijken alleen maar tegenwerking. Omdat hij goed met de pen overweg kan besluit hij naast het lesgeven ook aan journalistiek te gaan doen, gaat kinderboeken schrijven en organiseert met regelmaat kinderfeesten.
 |
| Uit: “Het Rotterdammertje” van 1903 |
Dat bevalt goed, het Rotterdamsch Nieuwsblad doet er enthousiast verslag van. Dit vrije leventje is aan Chris zeer besteed, hij kapt met het onderwijs en begint een bestaan als schrijver, journalist en artiest. Inmiddels getrouwd en vader van drie jongens op rij, valt het ondanks alle belangstelling voor zijn werk, knap tegen de schoorsteen rokend te houden. Zijn optredens door het hele land leveren onvoldoende op, hij koopt op krediet en leeft ‘op de pof’, deurwaarders zijn kind aan huis.
Er moet iets gebeuren!
Van Abkoude besluit noodgedwongen een gestoffeerde kamer (zomerhuisje) in Laren te huren en stalt vrouw en kinderen in Baarn waar ze bij een familie aan de Sparrenlaan 17 onderdak vinden. (het rechter hoekhuis van een woonblokje, met het hoge puntdak - toen vrij nieuw - staat er nog steeds) Apart wonen in het centraal gelegen Laren maakt het in alle rust schrijven een stuk makkelijker en het optreden door het hele land wat minder zwaar. Het levert de ‘brood-schrijver’ in 1913 vier nieuwe boeken en diverse korte verhalen op, die om de fiscus te misleiden onder pseudoniem verschijnen. Omdat hij vrouw en kinderen toch wel erg mist neemt hij de kosten van nóg een verhuizing voor lief en verenigd zich in mei 1913 met zijn gezin op Schoolstraat 11, zij het niet voor lang. Hoe populair hij is blijkt wel uit de uitnodiging die hij van Paleis Soestdijk krijgt om voor de jonge prinses Juliana een voorstelling te komen geven. In datzelfde jaar wordt de kiel gelegd voor twee nieuwe boeken die in 1914 bij Kluitman verschijnen:
Pietje Bell of de lotgevallen van een ondeugende jongen en
Instituut Sparrenheide. Het eerst zal zowel geroemd als verguisd worden, het tweede lijkt inmiddels geheel vergeten. Curieus is wel dat
Sparrenheide geïnspireerd is op een twee-klassig schooltje voor kinderen ‘die niet zo vlug kunnen leren als andere jongens en meisjes’, dat halverwege Lage Vuursche en Baarn zou hebben gestaan.
 |
| Jolige Liedjes |
Hoewel hij bij kinderen veel succes heeft worden
Pietje Bell en zijn bundel met
Jolige Liedjes in veel krantenrecensies en binnen het christelijk onderwijs ongenadig afgekraakt. Het zou kinderen maar tot leedvermaak of oneerbiedig gedrag tegenover ouderen aanzetten. Sommigen spreken van een hoogte- anderen van een absoluut dieptepunt. Van Abkoude zou eigenlijk wel weg willen uit die verstikkende sfeer in het benauwde vaderland. Ver weg van al die kritische journalisten, ‘pedagoochelaars’ en deurwaarders. Hij zint op plannen om naar Amerika, het land van de onbegrensde mogelijkheden, te emigreren. Helaas haalt het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog een forse streep door die rekening.
 |
| Prentbriefkaart uit de serie Mobilisatie 1914, teksten Chr. van Abkoude en foto’s van Jos Nuss uit Baarn. |
Mobilisatie
 |
| Flyer van Holland Dutch show, 1937 |
Van Abkoude wordt gemobiliseerd, en mag als succesvol cabaretier in de wintermaanden op tournee langs de troepen. Maar kan van zijn karige soldij van 25ct per dag natuurlijk geen gezin onderhouden. Hij verdient bij door met vriend en fotograaf Joss Nuss uit Baarn een serie prentbriefkaarten te verkopen met anti-oorlogsfoto’s en rijmpjes. Uiteindelijk lukt het van Abkoude in april 1915 onder de dienst uit te komen en nog geen vijf weken later, samen met collega/zangeres Betty Poulus de oversteek naar Amerika te maken. Als pas een jaar later zijn gezin overkomt heeft Chris het een en ander uit te leggen. Betty is net bevallen van hun dochter Mary. Zijn vrouw Ans staat min of meer voor het blok. Vrouwen zijn nog geheel afhankelijk van hun man en teruggaan is geen optie. De financiële zorg voor twee gezinnen (in 1918 blijkt Betty opnieuw zwanger van Chris) noopt hem zijn inkomen als organist met royalty’s uit nieuwe boeken aan te vullen. Hij breekt met Betty die in New York blijft wonen en voor een muziekcarriere kiest. Chris neemt hun kinderen in zijn gezin op en vertrekt naar New Yersey.
 |
| Kruimeltje kwam uit in 1923 |
De ingrijpende beslissing van Betty om afstand van haar beide kinderen te doen wordt de belangrijkste inspiratiebron voor Kruimeltje, het andere beroemde boek van van Abkoude, dat vanaf 1923 Nederland zal veroveren. Onder de naam Charles Winters zal van Abkoude in zijn ‘Droomland’ Amerika als entertainer van kinderen, pianist bij stomme films en met zijn
Holland Dutch Show (goocheltoeren, poppenkastspel en verhalen uit Nederland) nog lang furore maken. Hij sterft op 79-jarige leeftijd in een verzorgingstehuis in Portland. In totaal heeft Chris van Abkoude ca. 40 boeken geschreven waarvan sommige nog steeds verschijnen, waaronder uiteraard zijn grootste successen
Pietje Bell en
Kruimeltje, die ook meermalen verfilmd werden. Dat Chris en zijn gezin weinig sporen in Baarn hebben achtergelaten zal u niet verbazen. Buren, of klasgenoten van zijn drie zonen zijn vast niet meer in leven. Een bordje, Pietje Bell-plantsoen of Kruimeltjespad zie ik in de Schoolstraat nog niet verschijnen. Maar een bijzonder verhaal vind ik het wel. Vandaar!
Geraadpleegd:
- Wikipedia: Chris van Abkoude
- Monica Soeting: Chris v Abkoude had lak aan de grote boze mensenwereld. Trouw, 25-11-2017
- Jan Maliepaard & Jan Oudenaarden. Pepperbooks, imprint Uit. Kluitman, Alkmaar. 2017
 |
| Cees Roodnat |
Dit verhaal verscheen op maandag 12 maart 2018 in de Baarnsche Courant in de rubriek
’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’
Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter
Bent u geïnspireerd geraakt door dit oud-Baarn verhaal en wilt u zelf eens wat
schrijven voor onze website? Stuur uw verhaal dan
