Evacuatie der gemeente Baarn

Het is 1939. De spanningen in Europa lopen steeds hoger op. De Duitse legers vallen verschillende landen in Europa binnen. Het ziet er steeds meer naar uit dat Nederland zijn neutraliteit niet kan volhouden en dat de Duitse agressor ook Nederland zal binnenvallen. Omdat Baarn dicht tegen de Grebbelinie aanligt waren er in de omgeving van het dorp verschillende verdedigingswerken, zoals boerderij Krachtwijk langs de Eem. Tijdens de mobilisatie van Nederland in 1939 werden er zo'n 1000 soldaten in Baarn gelegerd. Het was niet ondenkbaar dat de Duitsers bij Baarn door de Grebbelinie wilden breken om zo door te stoten naar Amsterdam. In het najaar van 1939 begonnen de voorbereidingen voor een eventuele evacuatie van Baarnaars. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de inwoners van Baarn naar Leeuwarden zouden evacueren, later werd dit Hoorn en omgeving. Pas begin mei 1940 werd duidelijk dat de bevolking naar Laren, Blaricum en Huizen zou worden geëvacueerd.

Op 10 mei was het zover. Duitse oorlogsvliegtuigen vlogen over. Om het de Duitsers moeilijk te maken werd de Eembrug deels vernield. De boerderij van W. van Romen, die in het schootsveld stond, werd gesloopt. De polders ten oosten van de Eem werden onder water gezet. Mede hierdoor lukte het de Duitsers niet de Grebbelinie bij Baarn door te steken. In twee dagen tijd werd de bevolking geëvacueerd. Dat was geen geringe operatie. Het ging om ca. 6500 personen! De Baarnaars spoedden zich naar de aangewezen groepsleider van zijn wijk. De evacuatie was goed voorbereid en ieder wist wat hem te doen stond. De huizen werden afgesloten, evenals licht, gas en water. Met een klein buideltje met spullen stond menig Baarnaar klaar voor vertrek. Het vee werd naar het slachthuis gebracht of stond bijeen op de Brink. Kleine huisdieren - als ze toch niet stiekem meegenomen werden - konden terecht op het omheinde sportveld bij het oude Baarnse lyceum. Degenen met een voertuig moesten zoveel mogelijk personen meenemen. Met volgepropte auto's of per fiets verlieten Baarnaars hun geliefde dorp. Zij zochten veiligere onderkomens in Laren, Blaricum en Huizen. Zo logeerden zij op een boerderij of in een van de prachtige villa's van 'welgestelden'. Niet iedereen gehoorzaamde het bevel. Zo bleef Barend Bleijerveld (1869-1945) gewoon thuis. Dat mocht niet, maar hij deed het gewoon. De personen die onder "Klasse A" vielen werden op 13 mei geëvacueerd naar Lage Vuursche. Dit gold ook voor de gemeentesecretarie en andere administratieve gemeentelijke diensten, de luchtbeschermingsdienst en de brandweer.

De algemene aanwijzingen voor de evacuatie

De regels voor de 'afvoer van burgerbevolking' logen er niet om. Alles moest natuurlijk geordend verlopen. Een samenvatting van de regels die iedereen schriftelijk thuisbezorgd kreeg:

- De woning moet afgesloten worden, de sleutel met label met naam en adres ingeleverd bij de groepsleider. Gas, water en elektriciteit afsluiten. Waterleidingen laten leeglopen, geen brandende kachels achterlaten.

- Bagage moet verpakt worden in dekens, beschermd door een licht pakzeiltje, vastbinden met riemen, banden e.d. Kleding zoveel mogelijk aantrekken. Rugzakken vooral gebruiken voor artikelen die men onderweg nodig heeft, zoals eten, drinken, eetgerei, toiletartikelen en geneesmiddelen. Een licht handkoffertje mag meegenomen worden, maar handen zoveel mogelijk vrij houden.

- Meenemen: belangrijke papieren zoals paspoort, geboorte- en huwelijksakten, spaarbankboekjes, pensioenakten etc. De witte identiteitskaart dient zichtbaar gedragen te worden.

- De namen van kinderen moeten met onuitwisbare inkt in de kleding geschreven worden.

- Mondvoorraad voor twee dagen: brood, kaas, worst, (thermos)flessen met thee of koffie, suiker, boter, hard gekookte eieren.

- Kleding: indien aanwezig uw gasmasker, overkleding, reserveondergoed, twee dekens, lege bedzakken en kussenzakken, extra paar schoenen. Totaal gewicht ongeveer 20 kg, maximaal 30 kg.

- Bijbeltje of kerkboek, sieraden en geld, zaklantaarns, kaarsen en lucifers, closetpapier, verbandartikelen.

- Aanbeveling verdient het om kleine karretjes of transportmiddelen mee te nemen.

- Varkens kunnen naar het slachthuis om te worden geslacht. Kippen naar het sportveld op de Nicolaas Beetslaan, paarden worden ter beschikking gesteld aan de evacuatiedienst op de Brink.

De witte identieitskaart die zichtbaar gedragen moest worden.

Mevr. M.L.A. Römer uit Amsterdam heeft haar herinneringen aan de evacuatie voor ons opgeschreven. Zij is een dochter van Notaris Römer en woonde destijds aan de Eemnesserweg in Baarn. Zij herinnert zich die dagen als volgt:

10 mei 1940 

Het jaarlijkse schoolreisje met alle leerlingen van het Baarnsch Lyceum is op deze dag gepland. Met een speciale dieseltrein zouden we richting Velp gaan. Echter in de vroege ochtend worden we opgeschrikt door veel vliegtuigverkeer in de lucht en iedereen liep al om 6 uur 's ochtends op straat.
Nederland werd aangevallen door de Duitsers. De hoop, dat ons land neutraal zou blijven ging in rook op. 

11 mei 1940 

Eén van de lapjes waarmee de kleding
van de kinderen gemerkt werd

Baarn ligt in de waterlinie en zal na dijkdoorbraken geheel onder water lopen, met als gevolg dat het hele dorp moet evacueren. Papa is aangesteld als wijkhoofd om in de buurt de evacuatie te regelen en zus Clementine moet namens haar Vader alle buren bezoeken om hen te overreden hun huizen te verlaten. Mama scheurt van een witte handdoek lapjes waarop ze met inkt de naam en geboortedatum van ieder kind schrijft en deze lapjes worden gespeld op de hemdjes van de kinderen. Ieder kind krijgt een sloop mee, waarin zit een verschoning, nachtgoed, extra bovenkleding en schoenen, bestek en het baby-album.
Autobezitters vervoeren vrijwillig jonge moeders met kleine kinderen, ouderen en invaliden en de overige bewoners gaan met eigen vervoer, meestal op de fiets. Langs huis zien we rijen koeien lopen, die ook weg moesten trekken uit het land. Al met al een heel triest gezicht.
Mama wordt vervoerd door een zoon van Woltman Elpers in de auto van zijn vader met de baby en de kleinste kinderen, terwijl Papa op de fiets vertrekt met de oudste kinderen en de beide dienstmeisjes.
Op de heide in Huizen (N.H.) worden alle evacués verzameld en de blokhoofden moeten zorgen, samen met de leden van het plaatsingscomité in Huizen voor onderdak. De hele familie Römer kan met de dienstmeisjes terecht in een vrijstaand huis aan de Crailoseweg, bewoond door een heer van middelbare leeftijd, wiens vrouw is opgenomen in een psychiatrische inrichting en geen kinderen heeft, maar wel een hondje met de naam Chineesie. In de huiskamer werden balen stro naar binnen gebracht waarop de meisjes konden slapen; het ouderlijk bed werd gereserveerd voor de ouders, de man zelf sliep in het hondenbed, de kleintjes in het logeerbed en broer Emile op een matje op de grond voor dit bed. De baby (broer Frans) werd gelegd in de helft van een biezen koffertje dat door een van de dienstmeisjes was meegenomen en broer René (bijna 2 jaar oud) moest slapen in de kinderwagen. Gelukkig brandde de centrale verwarming nog. De bewoner - theeproever in Amsterdam- vond het maar een beroerde boel en vertrok de volgende dag met zijn hondje naar zijn kantoor in Amsterdam en we hebben hem niet meer teruggezien. 

Pinksteren 1940 

Het is ook Moederdag en dat vieren we met de laatste 5 gebakjes, die Papa kon krijgen bij de plaatselijke bakker. Boekhouder Beuken (werkzaam op kantoor van vader Römer) komt per fiets op bezoek. Hij heeft geweigerd Baarn te verlaten en krijgt de sleutel mee van het huis en de linnenkast en de volgende dag komt hij met een aanhangwagentje wat spullen brengen, waaraan dringend behoefte bestaat.
Mevrouw Gielen is met haar gezin ondergebracht in een nieuw gebouwde woning, welke nog niet is aangesloten op gas, electra en de waterleiding; zij komt haar baby, die even oud is als onze Frans bij ons wassen. Er ontstaat grote saamhorigheid onder de evacués.

15 mei 1940 

René is jarig en is 2 jaar geworden. Nederland is gecapituleerd en we mogen weer naar huis. Ons huis is volledig in tact gebleven en de seringen in de achtertuin staan volop in bloei. 

Grote Dankbaarheid!

Tot zover de herinneringen van mevrouw Römer. Na zware verliezen geleden te hebben, onder andere bij de Grebbeberg, capituleerde Nederland op 13 mei 1940. Enkele dagen later werd Baarn bezet door de Duitse troepen.  Op 15, 16 en 17 mei keerde iedereen weer huiswaarts. De bevolking hervatte het 'normale' dagelijkse leven, maar vanaf dat moment wel onder Duitse bezetting.

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter.