Baarnse politieagent met wel hele korte carrière

In augustus van 1925 krijgt Baarn een nieuwe commissaris van politie. De nieuwe commissaris schafte de functie van inspecteur af. De betrokken functionaris werd op wachtgeld gesteld. Op 1 februari 1926 werd er een nieuwe adjunct-inspecteur aangesteld. Dat werd dhr. P.G. uit Amsterdam. P.G. was gediplomeerd inspecteur van politie en studeerde voorheen aan de Koninklijke Militaire Academie te Breda. P.G. zal ongetwijfeld met enthousiasme aan zijn werkzaamheden begonnen zijn, maar op 11 april van hetzelfde jaar gebeurt er iets waardoor de Baarnse carrière van agent P.G. alweer voorbij is. 

het oude politiebureau aan de Stationsweg

Twee dagen eerder, op vrijdagavond, was adjunct-inspecteur P.G. op straat bezig met zijn werkzaamheden, toen hij door een groep jongens op straat werd nagejouwd. P.G. meende één van de daders te herkennen: een zekere Hendrik Bon. Door verlof van de commissaris van politie nam P.G. tevens zijn functie waar en ontbood de 22 jarige Hendrik Bon op zondagmorgen, 11 april op het bureau van politie. Metselaar Hendrik Bon (1904-1981) is een echte Baarnaar, zoon van schilder Johannes Casper Bon en Jacoba Mathilda Koster. Die ochtend om kwart over elf komt Hendrik op het bureau. Gelijk bij het binnenkomen vroeg adjunct-inspecteur P.G. hem "Je zult zeker wel weten waarvoor je komt?" "Neen", antwoordde Hendrik Bon. "Dan zal ik 't je wel eens vertellen", vervolgde de P.G.. "Vrijdagavond ben je dronken geweest, en toen heb je mij gezegd dat je mij wel lustte. Probeer dat nu nog eens" en meteen begon de adjunct-inspecteur de nietsvermoedende jongeman met een gummistok te slaan. Hendrik Bon heeft daarop nog de deur opengetrokken en de agent van politie, Huisman, die aan de overkant stond, te hulp geroepen. 

Door de slagen, die  hij nog steeds kreeg, moest hij de deur weer loslaten. De adjunct-inspecteur sloot hem daarna in een cel op, en ook daar werd hij nog een keer of zes, zeven, met een gummistok bewerkt, zodat het bloed langs zijn gelaat liep en zijn lichaam bont en blauw was. Aangezien Bon niet bekende, en als alibi aangaf die avond bij een zangvereniging geweest te zijn, liet P.G. hem gaan. Maar niet voordat hij zijn boord, die met bloed besmeurd was, had schoongemaakt. "Als je bekend maakt wat hier gebeurde, sla ik je hier dood en begraaf ik je hier achter het bureau", snauwde P.G. hem toe. "En als men je vraagt waarom je hier was, vertel je maar dat je mij zwaar hebt beledigd, en dat ik je niet heb willen bekeuren", voegde hij eraan toe. 

Hendrik Bon moest zich direct onder behandeling laten stellen van dr. Muijsken. Toen de arts hem vroeg hoe hij aan zijn verwondingen kwam, vertelde Hendrik Bon hem wat er gebeurd was. Dr. Muijsken gaf hem het advies hier werk van te maken en een aanklacht tegen P.G. in te dienen. De volgende morgen ging Hendrik, samen met zijn vader, nogmaals naar de adjunct-inspecteur. P.G. bood vader Johannes Casper een sigaret aan en verzocht hem uitdrukkelijk om de zaak niet bekend te maken. 

Hendrik liet het er echter niet bij zitten en gaf de zaak aan bij de officier van justitie in Utrecht. P.G. werd daarop door de waarnemend burgemeester, N.G. van Doornik, geschorst. De burgemeester zelf was met verlof. Hendrik Bon, die in Baarn als een keurige jonge man bekend stond, was nog enige tijd niet in staat om te werken. De geschorste adjunct-inspecteur verliet vrijwel direct Baarn. 

Het bericht in de Telegraaf

’Baarnsche Allerhande’ en andere geschiedkundige lekkernijen met de smaak van het verleden

door Ed Vermeulen

Natuurlijk kent u de fameuze Turcotaart, de Bikkels en de Naaldjes, maar kent u ook de Baarnsche Allerhande? Nee? Tijd voor een kleine proeverij met zeven verschillende smaken. Voor elke dag van de week één.

Koopvaardijkapitein Gerardus Schmidt
(1873-1946), foto 1908.
(Coll. Fam. archief Schmidt)

De toevalligheden in het leven: Op Texel, Nederlands grootste Waddeneiland was in de jaren 1912/13 tot halverwege 1933 een zeevaartschool. Het nog steeds bestaande gebouw en een oude grafsteen op de Algemene Begraafplaats van Den Burg vormen de enige stenen herinneringen aan de tijden van weleer. Over de geschiedenis van deze school schreef ik een zestal verhalen.  Verhalen over leerlingen (in de Texelse volksmond ’Zeevaarders’ genoemd) en hun leraren. Eén van de langst dienstdoende leraren was ene G. (Gerardus) Schmidt, leraar zeevaartkunde. Tot zover niets bijzonders. Dit werd anders na een toevallige (?) ontmoeting met plaatsgenoot (oud) huisarts Peter Schmidt. Aardige man, gezellige prater en naast huisarts bekend als jazzpianist en ooit ook als excursieleider bij de HKB. We spraken over van alles en nog wat. Texel kwam ter sprake. 

Muzikaal entertainer Peter Schmidt
(Coll. Fam. archief Schmidt)

 Adresboek 1948

Stuurman G.H.V.
Egbertus A.M. Parmentier
(1899-1962)
(Coll. Fam. archief Parmentier)

Leraar Gerardus Schmidt bleek Peters grootvader te zijn! Daarbij leverde het doorspitten van de leerlingenlijsten, leerjaar 1917-18, de uit Baarn (!) afkomstige Egbertus A. M. Parmentier op. ‘Zeevaarder’ Parmentier woonde in de Leestraat op no. 16, de plek waar zich nu de uitgang van het parkeerterrein van Supermarkt Jumbo-Den Blanken bevindt. Hier had zijn broer Alponsus Parmentier een atelier voor tanden- en kiezen, tandtechnieker dus. Over het varende leven van Parmentier helaas niets kunnen vinden. Zelfs zijn rederijkeuze is mij onbekend. Ook duikt zijn naam niet op in de Koopvaardij oorlogsarchieven. Alles wijst er op dat Parmentier de oorlogsjaren niet op zee, maar aan de wal heeft doorgebracht. In zijn familie zijn jammer genoeg geen verhalen of foto’s uit deze tijd bewaard gebleven. Wel is mij bekend dat hij bevriend was met de Baarnse familie van Berkum. Van Berkum Sr. was kapitein bij de C.S.M, Curaçaose Scheepvaart Maatschappij. Of Parmentier ook verbonden was aan deze rederij? In 1962 verhuisde hij naar Balistraat 19a. Hij overleed op 19 december van hetzelfde jaar en werd begraven in het familiegraf op de Rooms Katholieke begraafplaats bij de Heilige Nicolaaskerk aan de Kerkstraat.  

Sloop huis Parmentier, Leestraat 16
(Coll. Hist. Kring Baerne)

 Familiegraf Parmentier
(Coll. Groenegraf.nl)

Jan Boon (Tjalie Robinson) en kleindochter Vivian Boon,
Den Haag 1974. Cover Moesson april 2021.

Moesson: Hét Indisch Maandblad. In 1964 trouwde ik met een op Java geboren Indisch meisje. Een meer dan goede reden om al enkele tientallen jaren geabonneerd zijn op ’Moesson Hét Indische Maandblad’, opgericht in 1956 door de bekende Indische auteur Tjalie Robinson oftewel Vincent Mahieu, beiden pseudoniemen voor Jan Johannes Theodorus Boon (Nijmegen 1911-Den Haag 1974). Het blad viert inmiddels haar vijfenzestigjarige bestaan! Een prestatie van jewelste. Begonnen onder de naam ’Onze Brug’, daarna ’Tong Tong’, verbindt ’Moesson’ Indisch Nederland en zij die aan de zijlijn staan van het Indische leven, zoals ikzelf. 

 Gezin Cornelis Boon, echtgenote Fela Robinson met baby Lies, Fela’s moeder Sanmirah,
Alex (l), Cornelis (Kees) en Jan (Tjalie) rechts. Overigen familieleden Fela.
(Coll. I4E)

Nu hoor ik u denken, Baarn: hoe dan? Het zit zo: Tjalies vader, KNIL sergeant Cornelis Boon, was een geboren Baarnaar (3-2-1885), in Indië getrouwd met een Indische dame: Fela Robinson. De familienaam Robinson zou later in Tjalies auteursnaam ingebed worden. Cornelis was de jongste van negen kinderen van Jan Johannes Theodorus Boon en zijn echtgenote Elisabeth van Meeteren, volgens het adresboek van 1889 woonachtig op de Dijkweg, een oude Baarnse straat, in de 70-er jaren gesaneerd. In gewoon Nederlands: gesloopt! 

Dijkweg voor de sanering, richting Zandvoortweg.
(Coll. Groenegraf.nl)

Beide echtelieden zijn in resp. 1922 en 1897 in Baarn overleden. Boon sr. was kruier-besteller aan het station. Hij haalde het toenmalige ’Baarnsche’ nieuws met berichten over een ongeval, herstel en 25-jarig huwelijksfeest. 

Meer Moesson Baarn? De cover van Moesson editie november 2002 toont de grande dame van de Nederlandse literatuur Hélène Serafia ‘Hella’ Haasse. 

Cover Moesson november 2002: Hella Haasse

In 1918 geboren in Batavia woonde ook zij ooit in Baarn: Ferdinand Huycklaan, Parkstraat, Nassaulaan en Krugerlaan. Op de Nassaulaan schreef Hella het boekenweekgeschenk 1948: Oeroeg. Ten leste: de naam van de huidige Moesson hoofdredacteur is Vivian Boon. Zij is de kleindochter van Tjalie en daarmee tegelijkertijd de betachterkleindochter van Baarnaar Jan J. Th. Boon van de Dijkweg. Het kan verkeren! 

VOC schip arriveert te Kaapstad. Tafelberg op achtergrond
(Bron Internet)

Baarn en de VOC:  een verhaal over een uit Baarn afkomstige VOC opvarende zou in de rubriek ’Baarn op de wereldzeeën’ niet misstaan. Bijna iedere Nederlandse stad of dorp, hoe klein ook, heeft wel een bijdrage geleverd aan ’s werelds eerste multinational: de Verenigde Oostindische Compagnie. Baarn ook? De personeelsarchieven van de VOC brachten uitkomst: ja, Baarn ook! Ene Jean la Marque. Nu hoor ik u denken: la Marque en die komt uit Baarn? Ja, het staat er echt: Baarn. 

Uitgevaren als soldaat in A.D. 1716 met het schip, type jacht, Generale Vrede en thuisgevaren in 1720 met het schip Hogenes. Het begin van een zoektocht: waar geboren, gedoopt, woonachtig in welke straat of steeg, buurtje Zandvoort, de oude Oosterhei, de Vuursche misschien en uiteindelijk de vraag waar begraven? Maar waar ik ook zocht, niets te vinden, oude doopboeken en begraafregisters gaven niet thuis. 

Scheepssoldij boek VOC:  Jean la Marque, Béarn. 
(Coll. N.A. Den Haag)

Uiteindelijk kwam ik via een pagina uit het VOC scheepssoldijboek wel degelijk thuis, maar dan van een koude kermis: Jean la Marque kwam niet uit Baarn maar uit Béarn en dat ligt niet (!) in het Eemland, maar aan de voet van de Pyreneeën, u weet wel, die hoge bergen waar Tour de France renners hun ziel uit hun lijf plegen te fietsen. 

 Voor Jean la Marque geen bisschoppelijk paard maar twee rode koeien in het wapen van Béarn

Jammer? Zeker wel, want een verhaal over een Baarnaar bij de VOC had me wis en waarachtig eeuwige roem gebracht!

De magie van Portugal
(Foto: Ed Vermeulen)

Getegeld Baarn: waar denkt u aan bij het horen of lezen van het woord tegels? Aan uw groen uitgeslagen en bemoste tuinterras, losliggende en door boomwortels omhoog gedrukte stoeptegels of aan uw gladde betegelde badkamer, waar het doucheschuim u het rechtop staan bijna onmogelijk maakt? Of aan de prachtige tegeltableaus in Portugal, gezien tijdens uw vakantie aldaar.

Lenteleven (getekend door Hans Smeekes , uit ’Baarn, daar waar ik geboren ben’, uitgave Groenegraf.nl)

Groter is misschien de kans dat u zich de tegeltableaus in de voormalige en sinds lang afgebroken kleuterschool Lenteleven en de door grafisch topkunstenaar Maurits Escher gemaakte tegels voor de pilaren in Het Baarnsch Lyceum herinnert. Eind 2019, hoe lang al weer geleden, was er bij de Historische Kring Baerne een tegeltentoonstelling met allerlei tegeltjes en tableaus met Baarnse onderwerpen. 

           (Coll. HKB)                                       Bark Baarn, afgemeerd in Amsterdam
                                                            (Coll. archief Meursing)

Mijn favoriet: het kleurrijke Conimextableau. Of Baarn ooit weer aan zee komt te liggen, ligt in de nevelen der toekomst verborgen. Met het stijgen van de zeespiegel weet je het maar nooit. Waar ooit de bark Baarn volgeladen met producten uit het voormalige Nederlands Indië, afmeerde vindt nu al jaren de Stoomboot van Sinterklaas een veilige haven. Voor hoe lang nog?

(Coll. Ed Vermeulen)

Waar is het feestje? Parelvissers en gravers in het verleden hebben zeker twee zaken gemeen: geduld en een scherp oog! Een paar jaar geleden werd door mij bij de Baarnse Kringloop de volgende parel opgedoken: een op naam van mevrouw C.L. Sprenger van Eyk-Bauduin van de Julianalaan gestelde uitnodiging tot het bijwonen van de inzegening van het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard op donderdag 7 januari 1937 en aansluitend het diner. 

(Coll. Ed Vermeulen)

Had ik toen geleefd en had ik mevr. Sprenger van Eyk gekend: ik was zeker meegegaan! Mogelijk had ik vanuit Baarn mee kunnen rijden. Get me to the church on time! Diner naar keuze. Wat zou het geworden zijn: bruine bonen met spek of een kalfsbiefstuk met doperwten? Een welgemeend ’eet smakelijk’ is hier zeker op zijn plaats. 

Kom van dat dak af: sloop voormalig pand Messing, Laanstraat 4, door de Ruyters sloopbedrijf
(Coll. Groenegraf.nl)

Kom van dat dak af! Zoals wel vaker gebeurde bracht J. J. (Jan) de Ruyter, sloper in ruste, een bezoek aan de HKB.  Meestal had hij iets bij zich ter verrijking van de collectie. Zo ook deze keer. Het betrof een gietijzeren ornament ooit bij een sloop veilig gesteld. 

Eén van vier dakgoot ornamenten, Laanstraat 2
(Foto Ed Vermeulen (Coll. Hist. Kring Baerne))

Stadsvilla Laanstraat 2 met de vier ornamenten (nu Arcade)
(Coll. Hist. Kring Baerne)

Met nog drie gelijken bevestigd aan de dakgoot. Het antwoord op mijn vraag over het hoe, wat en vooral waar werd beantwoord met: sloop pand Laanstraat 2 (een oude stadsvilla annex wol- en handwerkwinkel) recht tegenover het gemeentehuis. Dit huis werd gesloopt ten behoeve van de bouw van het merkwaardige bouwwerk dat bij oplevering de stadse en pompeuze naam Arcade meekreeg. Natuurlijk wilde ik meer weten en heb het ornament aan twee BB’ers (Baarnse bouwkundigen/aannemers) getoond. Geen van beiden herkenden het als een originele dakgoot versiering. Mogelijk had de eigenaar ze zelf later aan laten brengen. Het ultieme bewijs van het bestaan werd geleverd door een foto uit het rijk gevulde HKB bestand. Baarn: waar zelfs de dakgoten een versiering waard zijn! 

Passagierslijst m.s. Oranje: Zaterdag 28 december 1946: de Oranje is onderweg van Amsterdam naar Batavia. De kapitein (in Mij. Nederlandtaal: gezagvoerder) was I. Bakker, de HWTK W.H.M. Galavazi, de 1e stuurman P. Person en de 1e Administrateur A.Weiland. 

Passagierslijst m.s. Oranje (Amsterdam-Batavia) 28-12-1946
(Coll. Ed Vermeulen)

 Jaap Manting in SMN uniform.
(Coll. fam. Manting)

Leuk zult u zeggen maar wat ik moet ik als inwoner van Baarn met al die namen? Maar als ik u nu vertel dat één van de twee aanwezige jeugdleiders J. (Jaap) Manting was dan gaat ons Baarn hart toch sneller kloppen! 

Jaap Manting, jeugdleider a/b m.s. Oranje, Suezkanaal
(Coll. fam. Manting)

Jaap Manting, door generaties lyceisten gekend als gym- en sportleraar aan Het Baarnsch Lyceum! Hij voer vanaf eind 1945 als jeugdleider bij de Stoomvaart Maatschappij Nederland (SMN), maakte een tiental reizen op het m.s. Oranje, om daarna in dienst te treden bij Het Baarnsch Lyceum als docent Lichamelijke Opvoeding. Ook in het Baarnse sportverenigingsleven géén onbekende. In 1962 de eerste voorzitter van de mede door hem opgerichte Baarnse Atletiek Vereniging, B.A.V, terwijl hij in 1965 ook aan de wieg stond van de Baarnse Mixed Hockey Vereniging, BMHV. Daarnaast mochten ook  de IJsbaanvereniging en de Baarnse Lawn Tennis Club, BLTC, ruimschoots gebruik maken van zijn sportieve en organisatorische talenten.

Excerpt pass. lijst: Baarnaars a/b m.s. Oranje
(Coll. Ed Vermeulen)

Op zoek naar meer lopen we de passagierslijst ook maar even na en komen we mevrouw Dijxhoorn-Meier, haar naam abusievelijk gespeld als Dijchoorn, en drie kinderen, tegen. Eén van hen is Rob, oud stuurman SMN, tientallen jaren mijn goede buurman en een zeer gewaardeerd docent wiskunde op Het Baarnsch Lyceum. Ook zien we Mejuffrouw A.M. (Tineke) Ritzema , die evenals haar broer Ibeling, alias oom Klaas, de onderduiker van Spoorstraat 2, naar Indië ging om een bestuurlijke carrière op te bouwen. 

Tuin Spoorstraat 2: staand 2e van (l) Ritzema sr., Henk en Ibeling,
 zittend (l) mevr. Ritzema, vooraan Tineke. Foto voor 1941
 (Coll. Familie Ritzema)

Van Baarn naar Insulinde v.v.

Affiche m.s. Oranje uit 1939: ontwerp Jean Walthier 
(Coll. Ned. Historisch Scheepvaartmuseum)

’U heeft nu de Baarnsche Allerhande geproefd. Moge het u wel bekomen! Mogelijk smaakt het naar meer! Eén ding is duidelijk: geschiedenis is niet alleen interessant maar ook leuk’.

Ed Vermeulen (1942)

Dit verhaal verscheen op maandag 23 augustus 2021 in de Baarnsche Courant  in de rubriek

  ’Vandaag is morgen alweer gisteren (bruggetjes naar vroeger)’

Deze rubriek is een samenwerking tussen de Historische Kring Baerne en Groenegraf.nl    

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.

 Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter

Geïnspireerd geraakt door onze oud Baarn-verhalen? 

Kom in actie en deel ook uw herinneringen op Groenegraf.nl.

 De Riko Fuchs van Ries Kooij - april 2012

Een echte Baarnaar kent hem natuurlijk: Ries Kooij, of volledig: Marinus Kooij. Ries Kooij werd in 1916 geboren als zoon van Peter Kooij en Johanna de Ruiter. In de jaren veertig van de vorige eeuw trouwde hij met Johanna van den Broek (1919-1999) uit Soest. 

Bij het horen van de naam Kooij zullen vele Baarnaars gelijk denken aan het garagebedrijf aan de Eemnesserweg op de hoek met de Nieuwstraat. Dat was inderdaad van Ries en naast dat garagebedrijf dreef hij tevens een taxibedrijf en ambulanceservice. Nee, Ries Kooij zat niet stil.

Het bedrijf had Ries overgenomen van zijn vader Peet Kooij die in eerste instantie fietsenmaker was aan de Dijkweg in Baarn. Later begon Peet een taxibedrijf en verhuurde auto's.

Zoon Ries had al vroeg een passie voor bromfietsen en motoren. Hij hielp zijn vader in de fietsenmakerij. Ondanks dat de fietsenhandel van zijn vader niet werd voortgezet behield Ries zijn interesse voor fietsen en motoren. Ries ontwikkelde in de beginjaren vijftig van de vorige eeuw een fiets met hulpmotor.

Ries met achterop broer Bart en achteraan moeder Johanna de Ruiter.

Hij noemde zijn creatie de Riko Fuchs. Riko, natuurlijk een afkorting van zijn naam: Ries Kooij en Fuchs, naar het hulpmotortje dat hij gebruikte om de fiets aan te drijven. De constructie van de Riko Fuchs was uniek. Het 38cc motorblokje was voor de trapas opgehangen. Voor deze constructie werd aan Ries octrooi verleend. De frames voor deze gemotoriseerde fietsen werden bij vader Peet in de Dijkweg zwart gemoffeld.

Iemand in de Schoolstraat leverde de tanks. Vader Peet trok de biezen op de tanks strak. Een heel precieze klus. Ries was trots op zijn creatie van de gepatenteerde kettingconstructie. Op de constructie werd namelijk wereldpatent verleend, hoewel de papieren daarvoor niet meer zijn te vinden.

het motorblok

Ries was trots op zijn creatie. Op het dak van de auto van Harry Stor werd de Riko Fuchs voor het RAI-gebouw in Amsterdam geshowd. Voor 495 gulden werd de fiets aan de man gebracht, maar een groot succes is het niet geworden. Er zijn er hoogstwaarschijnlijk maar een paar verkocht.

Voor zover bekend bestaan er van deze fiets nog twee exemplaren. Eén is in bezit van de heer Jan Maat.

Wilt u uw herinneringen delen, stuur een e-mail naar: bakker.groenegraf@gmail.com. Of een briefje aan: Baarnsch Geheugen Marisstraat 4, 3741 SK BAARN

Baarnaars in het buitenland: van Baarn naar Calgary, Canada

Het verhaal van Adriaan (Adrian) Peetoom met een voor- en nawoord van Ed Vermeulen 

Het ABC van het leven:  Adriaan-Baarn-Adrian-Calgary

Zowel Groenegraf.nl als ook de Historische Kring Baerne (HKB) hebben de doelstelling het vastleggen van het Baarnsche, of zo u wilt Baarnse, verleden hoog in het vaandel staan. De eerstgenoemde uitsluitend digitaal en de HKB meer fysiek, in collectievorm. Dat de Baarnsche Courant hierbij een voortreffelijk hulpmiddel is staat al minstens 125 jaar buiten kijf. Rolde niet op 1 april 1895 de eerste editie van de pers? Weliswaar onder de naam Baarnsche Weekbode, maar toch. Een betere manier om het Baarnse verleden van nabij te beleven kan ik me niet voorstellen. Ook in het hier en nu. In de editie van maandag 2 april 2021 verscheen in de door redacteur Christine Schut mooi opgezette en interessante serie ’Baarnaars in het buitenland’ het intrigerende levensverhaal van Adriaan (Adrian) Peetoom (1934), voor familie, vrienden en onze lezers Addie. Hij woonde lang en op meerdere plekken in Baarn en sinds 1954 in Calgary, Canada. Een verhaal dat bij mij herinneringen opriep aan de jaren vijftig van de vorige eeuw. In die tijd, ik zat op de lagere school, speelde ik wel eens met een Jan Peetoom. 

Stationsweg 33, hoek Kettingweg: villa met vele gezichten. (Coll. Groenegraf.nl)

Jan woonde met zijn ouders, broers en een ander gezin, de woningnood was hoog, op de Stationsweg 33, in een grote, oude villa op de hoek van de Kettingweg, later hotel, school voor kraamopleiding, restaurant en wat al niet. Nu staat hier een modern en chique appartementengebouw. Andere tijden. Maar laat ik niet te veel afdwalen. Leest u hier, mocht u onverhoopt het interview in de Baarnsche Courant gemist hebben, het complete verhaal van Addie Peetoom ’Baarnaar in het buitenland’. 

Klik hier om een vergroting van deze afbeelding te openen.

Natuurlijk kon ik het niet laten om via tussenkomst van Christine Schut contact te zoeken met (oud) Baarnaar  Peetoom. En ja, wat bleek, de door mij ooit gekende Jan Peetoom was zijn jongere broer. Geboren in 1941, zelf ben ik van 1942, en helaas na een rijk gevuld leven, in 2006 overleden. Er ontstond er een interessante email-correspondentie, waarin Addie mij niet alleen toevertrouwde  dat zijn favoriete huis in Baarn stond op Faas Eliaslaan 30, 

Faas Eliaslaan 30: Familie Peetoom woonde in het linker gedeelte. (Foto: Groenegraf.nl)

maar ook deelde hij een door hem geschreven verhaal waarin hij terugblikt op zijn ’winkel’ of zoals hij nu zegt ’retail’ achtergrond. En dus nemen we een duik in het Baarnse (winkel) verleden. Terug naar de jaren vijftig! 

Addie Peetooms verhaal: ’Van kleine winkels naar zelfbediening, een wedloop met hindernissen’. 

In 2006 verscheen het door de Baarnsche Courant uitgegeven boek “Baarn en haar Middenstand, 1920-50,” geschreven door Piet Lüschen. 

Als oud Baarnaar (nu wonend in Canada) lees ik er zo nu en dan in en bekijk de vele plaatjes. Bekende namen en adressen. Ik woonde een paar jaar in de Noorderstraat op no. 4: onze buren waren de familie Onderstal. In hun voorkamer en op de hoek van de Javalaan hadden ze een kleine kruidenierswinkel.

 Hoek Noorderstraat-Javalaan: Onderstal, Blokker
en weer later Van Twillert  (Coll. Groenegraf.nl)

Schuin tegenover ons huis was de bakkerij van Ommen. Hier kreeg ik wel eens een stuk gist, gesneden van een groot blok, kleverig op je tanden, maar het smaakte lekker.

Bakkerij van Ommen met Maria Anna van Ommen, Peetooms overburen (Coll. Groenegraf.nl)

Wat is de wereld van de middenstand veranderd, omgeschakeld van kleine winkeltjes naar veel grotere bedrijven. En ik ben getuige, en zelfs deelnemer, geweest van het begin van die omschakeling. Dit is  mijn verhaal: na het behalen van mijn HBS-b diploma in 1951 (ik was 17) had ik nog geen vastomlijnde plannen en specifieke werkinteresse voor ogen. Tot op een dag mijn vader mij een voorstel deed. Van een vriend, de heer Andriessen, tevens lid van dezelfde kerk, had hij begrepen dat er een eind zou komen aan de kleine kruidenierswinkeltjes en dat deze branche zou worden overgenomen door grotere zelfbedieningszaken met minder bedienend personeel per klant. Jonge mensen (alleen mannen toen!) met een HBS diploma op zak zouden in zulke ondernemingen een goede carrière kunnen vinden. Via mijn vader bood de heer Andriessen mij een baan aan als winkelbediende, met daarbij het vooruitzicht dat de zaak aan de Laanstraat nummer 10 weliswaar Hofleverancier binnenkort omgebouwd zou worden tot de eerste zelfbedieningskruidenierszaak in Baarn. En dat is gebeurd. 

Kruidenierszaak R. Andriessen, Laanstraat 10.
Let op: Hofleverancier! (Coll. Groenegraf.nl)

Laanstraat situatie vijftiger jaren. Voor laatste zonnescherm links: KeurKost. (Coll. Groenegraf.nl)

Opening KeurKost  december 1952 
(Archief Baarnsche Courant)

            

Zover ik me herinner werd de nieuwe zaak met de naam ’KeurKost’ eind 1952 geopend in het totaal verbouwde pand. Alles zelfbediening, behalve de vleeswaren- en kaas afdeling achter in de winkel. En natuurlijk kon men er de fameuze KeurKostzegels aanschaffen. Bij de opening was de burgemeester (mr. Frans van Beeck Calkoen) aanwezig en er verschenen foto’s en een verhaal in de Baarnsche Courant. 

Opening KeurKost december 1952 
(Archief Baarnsche Courant)

Klik hier voor een vergroting van bovenstaande afbeelding.

Na een aantal jaren zo gewerkt te hebben mislukte het zakelijke avontuur. Op een gegeven moment, het was inmiddels eind 1963, ging de winkel dicht. De investeringen waren opgeslokt door de verliezen. Ik werkte toen inmiddels al bij de eerste zelfbedieningskruidenierszaak van Jac. Hermans in Amsterdam in de Rijnstraat. Die winkel was een groot succes en werd de basis van een grote keten van supermarkten. Maar inmiddels woonde ik toen al in Canada. Wat was het verschil tussen ’KeurKost’ en ’Jac. Hermans?’ Beide zaken werden geleid door ervaren kruideniers die snapten dat de traditionele manier van kruidenierswaren verkopen zou gaan verdwijnen. Maar ’KeurKost’ in Baarn, klein vergeleken bij Amsterdam, kwam te vroeg in de plaatselijke geschiedenis. De meeste Baarnaars vonden het maar niks. Ook al niet omdat Andriessen ophield met het wekelijks aan huis bezorgen van de levensmiddelen. 

Hier een klein anekdote, voor mij illustratief voor het geschetste probleem: Ik werkte al in Amsterdam. Tijdens een gesprek met mijn moeder vertelde zij dat ze voor het eerste na lange tijd boodschappen had gedaan bij een andere kruidenier, niet eens lid van onze kerkgemeenschap. Waarom? Ze legde uit dat bij ’KeurKost’ het personeel (de bedienden) niet meer met klanten babbelden en dat als je een poosje praatte met een kennis in de winkel, je telkens opzij moest voor andere klanten. En toen ging bij mij een lichtje branden. Voor mijn moeder was winkelen niet alleen het kopen van benodigdheden, maar ook iets sociaals. Alleen thuis, met haar zonen op school of aan het werk en haar man die als reiziger veel van huis was, was een wandeling naar een winkel (kruidenier, bakker of slager) een plezier. In een plaats als Baarn kende je het winkelpersoneel en meestal ontmoette je wel een kennis. Winkelen was een noodzakelijk uitje. 

Feest bij KeurKost tussen Kerst en Nieuwjaar december 1955 (Archief Baarnsche Courant)

Uw laatste kans op KeurKost koopjes oktober 1963
 (Archief Baarnsche Courant) 

En daar was voor haar wat ’KeurKost’ betrof een eind aangekomen. Dus ging ze op zoek naar en vond ze een andere ’normale’ kruidenier. Zoals veel andere voormalige klanten dat blijkbaar inmiddels ook al hadden gedaan. Hermans daarentegen had een heel verschillende aanpak. Zijn winkel was groter en in de dichtbevolkte wijk waar de zaak zich bevond heerste geen dorpsmentaliteit. Dus concentreerde Hermans zich op reclame en prijs. De klanten waren niet zo geïnteresseerd in persoonlijk contact met het personeel en je rekende er ook niet op een kennis te ontmoeten op weg naar de winkel. De klanten kwamen omdat ze vlugger klaar waren met kopen en geld bespaarden en tegelijkertijd in die winkel veel meer keus hadden. Zo was er bijvoorbeeld evenals bij ’KeurKost’ een vleeswaren en een kaasafdeling achter in de winkel. Maar op de drukke dagen sneden en verpakte het personeel vroeg in de morgen grote hoeveelheden van een aangekondigd ’koopje’ vast vooruit, zodat de klanten niet hoefden te wachten. In 1954 emigreerde ik naar Canada, officieel als winkelbediende. Kort na aankomst in mijn kosthuis ging ik op zoek naar een supermarkt. Kon mijn  ogen niet geloven: zo groot, zo ruim, zo efficiënt! Maar ik heb nooit meer in een winkel gewerkt!

The end!

Met bovenstaande woorden beëindigde Addie Peetoom zijn verhaal over de overgang van ’kleine’ kruidenier naar zelfbedieningszaak. Een verdere duik in het verleden laat zien dat kort na de sluiting van KeurKost (Laanstraat 10) in 1963 op het adres Laanstraat 122-124 door het Schuitema concern een KOPAK supermarkt werd geopend. Deze zaak werd, ondanks het feit dat er niet of nauwelijks parkeerruimte was voor het groeiende aantal auto’s,  aangeprezen als de eerste grote(re) supermarkt in Baarn. 

Grootgrutters wijsheid! (Archief Baarnsche Courant)

Klik hier voor een vergroting van bovengenoemde afbeelding.

Leuk detail: KeurKostzegels waren gelijk aan Kopakzegels en hadden dus dezelfde waarde! Dat kort daarna op hetzelfde adres Simon de Wit ten tonele verscheen zal u mogelijk niet verbazen. Eten en gegeten worden! Ook Supermarkteigenaren hebben wel eens trek in wat anders!  

Met dank aan:
Adriaan (Adrian ) Peetoom: Baarnaar in het buitenland.
Christine Schut: Redactie Baarnsche Courant-BDU.
John Kappers: speurder in het Baarnse verleden.