door Ed Vermeulen
Natuurlijk kent u de fameuze Turcotaart, de Bikkels en de Naaldjes, maar kent u ook de ’Baarnsche Allerhande’? Nee? Tijd voor een kleine proeverij met zeven verschillende smaken. Voor elke dag van de week een!
 |
| De villa en haar hek (Foto’s: Ed Vermeulen) |
Laan of straat? Voor alle duidelijkheid, dit gaat niet over de Laanstraat maar de Spoorstraat: hier woonde ik van 1944 tot 1950 op no. 2. Wie er voor mij woonden? In de gids van 1889 komen we in de Spoorlaan de naam Mevr. Douairière S. Teding van Berkhout, weduwe van de in 1885 overleden burgemeester, tegen. Het bewijs dat het hier om Spoorstraat 2 gaat kwam uit het archief van Ruimtelijke Ontwikkeling en Beheer & Onderhoud, kortweg ROBO: ’Vergunning tot het oprichten of vernieuwen van een gebouw’ gedateerd 10 juli 1909. Hierin werd de bewoonster toestemming verleend achter de villa een schuurtje annex poetskamer te bouwen. Wat daar gepoetst werd stond niet vermeld. Een tweetal jaren later, 1911, werd het hek Spoorstraatzijde, wederom met vergunning, rechtgezet: werkzaamheden werden uitgevoerd door smid G. Wolterink uit de Leestraat. In het schuurtje annex poetshok werden in de jaren 1944 -1950, hoe romantisch, onze kolen opgeslagen en stonden er mijn step, fiets en sleetje veilig en droog.
 |
| Vraag van smid Wolterink, 1911 (Coll. Ed Vermeulen) |
’Herinneringen: vanaf de bank in onze voorkamer zag ik het oude hek, met links en rechts, zoals het bij een deftige villa hoort, een in- en uitrit. Daarachter lonkte de wijde wereld. Het hek: zo oud als het huis zelf, 1880, nog stevig recht overeind. Het straalde uit: leun en steun op mij! Ik gebruikte het als op- en afstapplek bij mijn fietslessen’.
Het nu hoogbejaarde hek is nog steeds aanwezig en onlangs opnieuw rechtgezet en opgeknapt. Een monument waardig!
 |
| Hoek Spoorstraat/Laanstraat (ooit De Lange nu Den Boer) en Drogisterij Gerritsen later DA/DIO. (rechts naast apotheek Julius) (Coll. Groenegraf.nl) |
Voortuinen in de Laanstraat: kijkend naar oude ansichten van de Laanstraat valt op dat veel en met name de oudere panden als villa en niet als winkel gebouwd zijn en een meer of minder royale voortuin hadden. De voortuinfunctie is in de tijd die achter ons ligt, ons verleden, grotendeels verdwenen. Nog slechts vier tuinen resten ons: Laanstraat 1 oftewel Gemeentehuis, Het Rieten dakje (hoek Oranjestraat), Laanstraat 18 (naast juwelier Sassoon), hoek Spoorstraat (Hoogeveen, v/h Bloemisterij Verdegaal eerder van Herwaarden). Eigenlijk al Spoorstraat. Wat bleef zijn de herinneringen en natuurlijk de ansichtkaarten van weleer. Met daarbij natuurlijk de redelijk verborgen bebouwingsgrenzen: te zien in de steeg naast Damesmodezaak van Vuuren en die naast Schoenenwinkel Nelson, rechts van het pand.
 |
| Oude bebouwingsgrenzen: steeg rechts naast Schoenenwinkel Nelson en links naast Modezaak Van Vuuren. (Foto’s: Groenegraf.nl) |
Ga kijken en u snapt wat ik bedoel. Mocht u het onverhoopt toch niet door hebben: laat het weten!
 |
| Villa Vondelingenplaat (Coll. Historische Kring Baerne) |
Namen noemen! Dat de meeste huizen hun bewoners overleven zal u niet verbazen: bewoners zijn sterfelijk, en stenen, eenmaal gestapeld, kunnen het lang volhouden. Dat huizen de, ooit bij de bouw, meegegeven naam verliezen en inruilen voor een andere krijgen is niet ongebruikelijk. Zo heette de villa Spoorstraat 2, in de jaren dat ik er woonde naamloos, ooit ’Ajal’. Mij totaal onbekend. Misschien maar goed ook. Want zeg nou zelf: ’eddymeulenpottatee’ klinkt toch beter dan ’eddyajal’? In het hier en nu en dichter bij huis gaat ook de villa hoek Van Galenlaan 1 (hoek Tromplaan, nu opgedeeld in 1 en 1A) naamloos door het leven. Ooit heette zij ’Vondelingenplaat’: zichtbaar op de rechter zijgevel. Het hoe en waarom ken ik niet. Een verwijzing naar een zandbank nabij het eiland IJsselmonde, op het punt waar de Oude en de Nieuwe Maas samen kwamen misschien? Maar ook de naam ’Huize Martha’ duikt op.
 |
| Achter het behang geplakte geschiedenis (Coll. Familie Boekesteijn) |
Het bewijs hiervoor werd geleverd via bij een verbouwing gevonden adresetiketten. Hét bewijs dat het, soms achter het behang geplakte verleden, voor wie het wil zien nog altijd aanwezig is.
 |
| Mobilisatie 1939. Baarn is paraat! Nieuwenhuis geheel links en rechts. (Coll. Familie Nieuwenhuis) |
Mobilisatie 1939: voorafgaand aan het uitbreken van WO2 was ook in Baarn de grootscheepse, op 28 augustus begonnen mobilisatie, duidelijk zichtbaar. Twee foto’s gedateerd oktober 1939 laten zien dat Baarn zijn steentje meer dan bijdroeg. Alles goed en wel zult u denken maar zie ik ook Baarnaars? Het volledige antwoord moet ik u schuldig blijven, ik herken er (slechts) één. De heer Agathus C.A.M. Nieuwenhuis (1904-1988) van Tromplaan 32, oprichter van het gelijknamige bouwbedrijf, later voortgezet door zijn zoon aan de Faas Eliaslaan 11. Ook de locatie is bekend: Eemweg 6, hier woonde ooit H.J. Kuijer, kastelein en veehouder.
 |
| Eemweg nu: zoek de verschillen (Foto: Groenegraf.nl) |
U kunt er nog steeds een kijkje nemen. Wel uw eigen rats, kuch en bonen meenemen. De echtgenote van Agathus, mevr. Nieuwenhuis-Kenkel, kreeg per schrijven van Burgemeester van Reenen bericht over de uiterst riante kostwinnersvergoeding van Hfl. 3,20 per dag.
 |
| Weerbaarheid: het mocht wat kosten! (Coll. Fam. Nieuwenhuis) |
Ja, weerbaarheid heeft zijn prijs. Van de weekopbrengst van toen zou het echtpaar Nieuwenhuis nu zeker één kop koffie p.p. bij Eemlust, nee geen gebak, hebben kunnen betalen. Andere tijden!
 |
| Afgemarcheerd! Eemstraat mei 1945 (Beeldbank WO2-NIOD) |
Afgemarcheerd: tussen mobilisatie, de daarop volgende oorlog en het einde daarvan in mei, meer realistisch 15 augustus 1945, ligt een periode van zes jaar. Ontelbare aantallen boeken, films en documentaires zijn gewijd aan deze heftige periode uit onze geschiedenis. Foto’s natuurlijk ook! Vanuit de NIOD beeldbank, dook deze foto op. Trefwoorden: overgave, aftocht, internering, Duitsers, Baarn, Eemstraat 12. Hier woonde de familie Rijnberk. Een familie met een tabaksverleden. Een kolonne Wehrmachtsoldaten loopt, op weg naar de ontwapeningsplek nabij de Biltseweg, richting Tolhuisje. De gevolgde route: Eemstraat, Faas Elias-, Java- en Torenlaan, dan de Praamgracht. ’Vorwärts kameraden wir müssen zurück’. Een Baarnse jongen ziet ze voorbijlopen. Wat zou hij gedacht hebben? Blij dat ze weg gaan of had ik maar zo’n helm? Aan de overkant de hooiberg van de toenmalige boerderij van Schouten.
 |
| Sloepoefening met kapitein Hemmes a/h roer (Coll. Familie Hemmes) |
Welkom aan boord: dinsdag 20 september 1960 maakte ik in de Rotterdamse Lekhaven mijn entree als jong leerling-stuurman aan boord van het spiksplinternieuwe m.s. Aludra van Van Nievelt, Goudriaan & Co’s Stoomvaart Maatschappij. Meldde mij bij de 1e stuurman.’Welkom aan boord leraar waar kom je vandaan?’ waren zijn woorden. ’Uit Baarn, stuurman’. ’Dat treft, ik ook, zeg maar tegen je moeder, dat ik je scherp in de gaten zal houden’. De 1e stuurman: Baarnaar Hemmo Hemmes. Vier Zuid Amerika reizen op de Aludra volgden. Stuurman Hemmes was naast een ervaren en kundig zeeman, ook een sociaal mens en daarbij expert in het bouwen van scheepsmodellen. Eind augustus 1961 scheidden onze wegen. Ik ging naar school voor mijn 3e rang. We zagen elkaar sporadisch, tijdens verlof en haalden dan herinneringen op aan onze gezamenlijke reizen. Hemmes werd kapitein en bleef varen, zijn hele werkende leven lang. Mijn zeemansloopbaan eindigde voorjaar 1969. November 2006, zesenveertig jaar (!) na mijn eerste ontmoeting met Hemmes stond in de etalage van kringloopwinkel ’Habbekrats’ in de Hoofdstraat, v/h Bolwerk, een groot scheepsmodel.
 |
| Etalage Habbekrats: tss Alphacca, model gemaakt door Hemmo Hemmes |
Poolshoogte genomen: het t.s.s. Alphacca, een in 1945 gebouwd en in 1978 gesloopt Victoryschip. De maker van het model: Hemmo Hemmes! Opgenomen in een verzorgingshuis, deed hij afstand van een aantal aardse zaken. Zo kan dat dus gaan. Op 25 oktober 2007 overleed kapitein Hemmes en begon hij aan zijn laatste grote reis. Zijn graf straalt een diepe en warme verbondenheid met zijn vroegere rederij uit.
 |
| De zeeman en zijn graf. (Foto: Ed Vermeulen) |
Beroepskeuze-Kwartet: U, de lezer, bent mogelijk met pensioen. Daarvoor heeft u gewerkt. Wat en hoe doet er nu niet meer toe. Dat rijmt! Wel dat ook u ooit voor de keuze stond welk beroep uit te gaan oefenen. In goed Nederlands: ’Beroepskeuze’. Ja, uw schrijver ook. Al vroeg was duidelijk dat ik zeeman wilde worden. Of toch maar archeoloog. Had ik mooi het verloren gegane rijk van Atlantis terug kunnen vinden. Het werd zeeman. En zoals bij zovele zaken en keuzes in het leven werd ik geïnspireerd. Maar door wie? Aan de hand van mijn persoonlijke Beroepskeuze-Kwartet vertel ik het u:
 |
| Beroepskeuze-Kwartet. Naar zee! Opa Vermeulen-oom Co-Bram Wijsmuller-Gerard van der Maal (Alle foto’s coll. Ed Vermeulen m.u.v. Bram Wijsmuller coll. Familie Wijsmuller) |
Jan Vermeulen: Johannes Augustinus Vermeulen, Den Helder (1882-1974). Mijn opa. Tremmer/stoker bij de Stoomvaart Mij. Nederland. Maakte in het eerste decennium van de 20e eeuw een aantal reizen op Nederlands Indië met het goede schip s. s. Koning Willem III. Trouwde een marine weduwe met vijf kinderen en liet de zee de zee. Vertelde prachtige verhalen over zijn reizen: de tijdens stormweer, te moe om zijn kooi op te zoeken, doorwaakte nachten in de kolenbunkers, maar ook zijn bezoeken aan Kampong Kotja, de rosse buurt van Tandjong Priok. Dat leek me wel wat! Ook leuk: opa gebruikte pruimtabak en wist zijn tabaks-kwat, op mijn verzoek, op de straatsteen nauwkeurig neer te leggen! Kom daar nu nog maar eens om. Voor je het weet zit er een BOA achter je aan.
Co Gode: Jacobus Johannes Gode (1895-1970). Halfbroer van mijn vader. In zijn varende leven (1914-1934) machinist bij de rederij Koninklijke Paketvaart Mij. Vaargebied: Nederlands Indië en ver daarbuiten. Naar eigen zeggen was het s.s. Tasman zijn favoriete schip. Kreeg een naar later bleek uitzichtloze verhouding met mijn moeder en stond aan de wieg van onze komst naar Baarn in 1944. Verdween in de herfst van 1951 uit ons leven, maar nooit uit mijn gedachten. Zijn verhalen over Indië maakten grote indruk.
Abraham ’Bram’ Wijsmuller (1920-1987), zeeman, bekend Baarnaar, jongste zoon uit de gelijknamige zeeslepers- en bergingsfamilie. Directeur van Redwijs. Meneer Wijsmuller voor mij, Bram voor familie en intimi. Leerde hem kennen in mijn tijd bij de Zeeverkenners Mango Kwane waar hij ’nautisch adviseur’ en misschien wel sponsor was. Hield ons, de zeeverkenners, voor dat met verkrachte eenden alles voor elkaar kwam. Hielp mij in 1958, ik was 16, bij het vinden van passend vakantiewerk a/b van het m.s. Barcarola. Hield toen kantoor aan de Amsterdamse straatweg. Kleurrijke persoonlijkheid.
Gerard van der Maal: zeeman in hart en nieren, telg uit een zeemansfamilie: vader KPM kapitein, broer Sytze Hotze 1e stuurman bij Van Nievelt, Goudriaan. Gerard was in 1934 geboren in Batavia. Stuurman en later kapitein bij de Amsterdamse rederij Spliethoff. Zijn ouderlijk huis stond in de Hoofdstraat. Een achttal, een dikke schoolgeneratie, jaren ouder dan ikzelf. Was al zeeman toen ik nog op school zat. Met verlof fietste hij door de Laanstraat, de straat waar ik woonde, en vertelde de prachtigste en spannendste ’echte’ zeemansverhalen. Het was mij duidelijk: ook ik moest en zou naar zee. Gerard overleed in 2002. Denk nog vaak aan zijn vertelkunst. Types zoals hij zijn zeldzaam geworden in deze tijd.
Kwartet! Vier zeevarende inspiratiebronnen, allen verhalen vertellers. Ieder op zijn eigen manier. Nu is het mijn beurt.
 |
| Ed Vermeulen (1942) |
