Stichting Carillon Baarn vierde op 30 september 2023 het 4e lustrum oftewel het 20 jarig bestaan van de (vernieuwde) beiaard. Ter gelegenheid hiervan werd door het bestuur van de Stichting Carillon Baarn een feestelijk jubileumboekje samengesteld met als titel ’De geschiedenis van de Baarnse Beiaard’.
Geheugenvanbaarn.nl is trots het complete verhaal over de ontstaansgeschiedenis van het Baarnse Carillon met de bezoekers van onze site te mogen en te kunnen delen.
Vandaag deel 1 van dit boeiende stuk Baarnse Carillon geschiedenis. Maar natuurlijk is het allermooiste dat wij dagelijks kunnen genieten van al het moois dat er van boven uit de toren van de Pauluskerk over ons heen gestrooid wordt.
Het begin
In 1958 wordt de heer Roelof Aans benoemd tot Hoofd der School van de toen in aanbouw zijnde Openbare Lagere School “De Cantonschool” aan de Piet Heinlaan.
 |
De in aanbouw zijnde Cantonschool, Piet Heinlaan 28, Baarn
Inzet: de heer Aans, hoofd Cantonschool |
Deze zeer kindgerichte onderwijsman vindt, nadat de school afgebouwd is in 1959, dat zijn school een schoolbel dient te hebben en verzoekt het Gemeentebestuur deze aan te schaffen. De gemeente verwijst de heer Aans naar Publieke Werken, want op de gemeentewerf is een klok aanwezig die wellicht dienst kan doen als schoolbel.
De geschiedenis van de klok (een overlevering)
De klok die op de gemeentewerf hangt, is de oude klok die dienst deed als meldingsklok bij het “pontje van Kuijer”. Deze klok is door pontbaas Henk Kuijer in de oorlog begraven in de oever van de Eem, zodat de Duitsers hem niet konden vorderen.
 |
| Pontje van Kuijer, ca. 1950. |
Na de oorlog wordt de klok weer opgehangen, maar daar bij het verlaten van het café de klok zo veel en zo hard wordt geluid en de klachten van omwonenden steeds toenemen, heeft de Gemeente besloten de klok in beslag te nemen. Welk een ironie: Vordering door de Duitsers voorkomen, afgenomen door de eigen werkgever.
 |
Bel pontje van Kuijer, de latere schoolbel
van de Canton- c.q. Bestevaerschool. |
Het hoofd van Publieke werken, de heer Broersma, ontvangt de heer Aans op de gemeentewerf en de klok wordt aan hem overgedragen. In de heer Aans ontmoet de heer Broersma een even groot klokkenliefhebber als hijzelf is. Uit dit contact ontstaat het idee om in de toren van de Pauluskerk een carillon te hangen.
In 1963 wordt de stichting Baarns Carillon opgericht, die in 1964 bestaat uit:
• De heer R. Aans, voorzitter
• De heer G.H. Broersma, vice-voorzitter
• Mevrouw F.L. Wits, secretaris
• De heer G.W. Beusink, penningmeester
• Mevrouw J.G. Tresling, lid
• De heer H.L. van Uchelen, lid
• De heer F. Vrouwenfelder , lid
Men stelt zich ten doel de Baarnse bevolking te interesseren voor een eigen Baarns Carillon dat naar men hoopt op 5 mei 1965 als blijvende herinnering aan de bevrijding in gebruik genomen zal worden.
 |
| Deze gedenkplaat wer dop 5 mei 1966 op de klokkenzolder geschroefd. |
Het is aanvankelijk de bedoeling om gelden bijeen te krijgen voor een carillon van 9 klokken. De prijs hiervoor blijkt mee te vallen en het bestuur besluit er 12 klokken van te maken.
Bij de voorzitter van de Nederlandse Klokkenspelvereniging, de heer Romke de Waard, wordt advies ingewonnen en onder zijn bevlogen leiding worden diverse Nederlandse beiaarden bezocht. Zijn advies is om te streven naar een carillon van aanvankelijk 20 lichte klokken.
In de Baarnsche Courant van 5 mei 1964 lezen we:
“Het zal geen zware beiaard worden, doch
meer een licht tintelend klokkenspel, dat op
marktdagen zijn vrolijke klanken over het
Brinkplein zal uitstorten en zich voor elke halve
en hele uurslag even zal laten horen.
’s Avonds na 10 uur zal het klokkenspel
automatisch uitgeschakeld worden, zodat het
niemand in zijn rust zal storen.
Na ingebruikname zal het carillon uitgebreid
kunnen worden, zodat ook een volgende generatie
zijn steentje (beter klokken) aan deze blijvende
bronzen herinneringen zal kunnen bijdrage.”
Het actieplan ABC (Actie Baarns Carillon)
Op 5 mei 1964, gaat de publieksactie van start. Deze actie zal gevoerd worden onder de initialen ABC (Actie Baarns Carillon)
Om op 5 mei 1965 het bevrijdingscarillon in gebruik te kunnen nemen, dient er binnen één jaar 24 duizend gulden ingezameld te worden.
Er worden verschillende wegen bewandeld:
1. Vrijwillige bijdrage, te storten op giro 183963 van de Nederlandsche-Handelsmaatschappij onder vermelding van “Actie Baarns Carillon”.
2. Het organiseren van een loterij
3. Het organiseren van beiaardconcerten op een reizende beiaard.
Om de vrijwillige bijdrage te stimuleren zal:
• eenieder die de 1.000 gulden volmaakt in aanmerking komen voor een fraaie ABC-prijs;
• wie een bepaald bedrag (bijvoorbeeld f 32,50) stort, dat door notaris Morsch is vastgesteld en onder zijn ambtsgeheim berust, krijgt zijn naam op een der klokken;
• diegene die een bepaald bedrag volmaakt (bijvoorbeeld f 15.000) eveneens zijn naam op een klok vereeuwigd zal krijgen. Ook dit bedrag berust onder het ambtsgeheim van notaris Morsch.
De reizende beiaard
Het Klokkengietersbedrijf Eijsbouts monteert de 35 klokken van het carillon van Oudewater, dat op dat moment gerestaureerd wordt op een vrachtwagen en stelt deze “reizende beiaard” ter beschikking om in de periode van woensdag 17 juni t/m maandag 29 juni carillonconcerten mogelijk te maken.
De organist van de Pauluskerk, tevens beiaardier van de Cuneratoren te Rhenen en beoogd beiaardier van het nieuwe carillon van Baarn, de heer Gijs Brinks geeft het eerste concert op 17 juni in Lage Vuursche. Tijdens dit concert wordt 135 gulden opgehaald.
 |
| Gijs Brinks speelt in Lage Vuursche op de reizende beiaard op 17 juni 1964 |
Op donderdag 18 juni luidt de heer Romke de Waard de actie in Baarn in met een beiaardconcert in de Pekingtuin.
In aansluiting hierop worden tot 30 juni dagelijks, met uitzondering van de zondagen, i n verschillende wijken carillonconcerten gegeven.
• ’s ochtends tussen 10-12 uur
• ’s middags tussen 14-17 uur
• ’s avonds tussen 19-21 uur
Veel bekende beiaardiers komen naar Baarn en spelen pro deo. De actie loopt en slaat aan.
De week voor Pinksteren zamelt de Oosterschool, onder leiding van schoolhoofd J. de Groot binnen acht dagen 2000 kilo oud-papier in, opbrengst f 100,-.
Op 23 juni staat er 4.000 gulden op de bank.
 |
| Baarnsche Courant 22 mei 1964 |
Anonieme gift
In een collectebus treft men in een groezelig papiertje gevouwen een gouden vijfje uit 1912 aan. De waarde werd getaxeerd op meer dan negentig gulden. Op het briefje staat: “Hiermede willen wij een gedeelte van onze bijdrage aan de Actie Baarns Carillon aan u doen toekomen.”
 |
Krantenartikel Gouden vijfje.
Baarnsche Courant 23-6-1964 |
De Baarnse bevolking doneert gul, maar de beoogde 24.000 gulden wordt niet gehaald. Er wordt besloten om niet 20, maar 25 klokken aan te schaffen. Op 6 juli 1965 krijgt de N.V. Eijsbouts Klokkengieters te Asten de opdracht om 25 klokken te gieten. De totale kosten, inclusief electromagnetisch hamerwerk en volautomatische schakelklok bedragen f 18.826,40.
De klokken dragen geen namen van personen, zoals in het actieplan was opgenomen.
 |
| Klok met opschrift. |
Op één klok wordt de volgende tekst aangebracht:
Libera nos domine
Donna nobis pacem
1940 – 1945
 |
| Opdracht tot levering 25 klokken, 6 juli 1965 |
Actie geslaagd zou men kunnen zeggen, maar tot diepe teleurstelling van de beoogd beiaardier de heer Gijs Brinks is er gekozen voor meer klokken en een elektronisch pianoklavier, in plaats van de 20 klokken en een stokkenklavier.
 |
| Nieuw keyboard. |
Constructie en ingebruikname
De heer Broersma, start nu samen met zijn collegae Gé Brouwer en Ben Kuijer, zoon van de café-eigenaar en pontbaas Henk Kuijer, met de constructie van de klokkenstoel, waaraan de klokken moeten komen te hangen. In het bouwplan wordt rekening gehouden met mogelijke uitbreiding in de toekomst. Na de constructie wordt het geheel naar Amsterdam gereden waar het wordt gegalvaniseerd. Daarna volgt de montage in de toren. Dit alles gebeurt na het dagelijks werk en om niet. Het wachten is op de klokken.
Als de klokken gegoten zijn reizen de heer Broersma, Gé Brouwer en Ben Kuijer af naar Eijsbouts in Asten en nemen zoveel mogelijk tilbare klokken mee en beginnen in de vrije avonduren met het monteren. De zwaardere klokken worden samen met de firma Eijsbouts door de luidgaten naar binnen gehesen en opgehangen.
Op 5 mei 1966 wordt het carillon met speelband en elektronisch pianoklavier in gebruik genomen en om 5 uur in de middag aan de Gemeente overgedragen. Er hangen dan 25 klokken in de toren.
De jaren zestig van de vorige eeuw waren jaren van vooruitgang en naast de speelband die zorg droeg voor de deuntjes die elk kwartier klonken, werd voor het handspel een elektronisch keyboard aangeschaft. De beoogde beiaardier, de heer Gijs Brinks, weigert op het elektronisch klavier te spelen, omdat daar geen muziek mee gemaakt kan worden, omdat elke aanslag even hard zal klinken; er kan namelijk niet genuanceerd worden.
 |
| Gijs Brinks |
De beiaard van Baarn wordt door Nederlandse beiaardiers, waaronder de bevriende beiaardiers die op de reizende beiaard zoveel concerten verzorgden in juni 1964, besmet verklaard en er is geen beiaardier te vinden die het carillon, met zoveel voortvarendheid in de toren gehangen, wil bespelen.
In een interview, dat de Baarnsche Courant op woens-dag 16 juli 1986 publiceerde onder de kop: “Beiaardier Gijsb. Brinks haast nooit op Baarns carillon”, vertelt hij: “De Paulustoren bezit nog altijd geen stokkenklavier, maar de pianotoetsen bleven, die er (tijdelijk) ingezet werden toen de eerste klokken kwamen. Inmiddels is het aantal klokken geleidelijk volledig, maar voor de stok-ken in plaats van het pianoklavier was kennelijk geen geld genoeg.” Dat weerhoudt ook Brinks dus nog steeds om in Baarn te spelen. “Als ze me vragen, begin ik te protesteren. Maar omdat het bijna altijd zulke aardige mensen zijn en dan voor een goed doel is, schroef ik me maar op, om op dat ding te spelen. Gelukkig komt dat niet zo vaak voor, hooguit eens per jaar.”
Op 10 december 1966, speelt Gijs Brinks tijdens de ondertrouwplechtigheid van Prinses Margriet met Mr. Pieter van Vollenhoven.
 |
Ondertrouw Prinses Margriet en Mr. Pieter van Vollenhoven
10 december 1966 te Baarn. Zij horen nu de klanken van
de Baarnse beiaard gespeeld door Gijs Brinks. |
Ondanks het feit dat er handmatig niet op wordt gespeeld, stemde de gemeente in met verdere uitbreiding van de beiaard. In 1986 bestaat de klokkenreeks uit 35 klokken. Om een 3 octaafs beiaard compleet te maken ontbreekt er dan nog één klok; de C2.
Op 23 maart 1987 overlijdt Gijs Brinks en wordt als organist van de Pauluskerk opgevolgd door de heer Bert Wisgerhof. De heer Wisgerhof en de heer Van Pijpen, koster van de Pauluskerk en tevens begrafenisondernemer, nemen het initiatief om de beiaard te vervolmaken en vragen de Koninklijke klokkengieter Eijsbouts een offerte te maken voor de ontbrekende C2 klok en een stokkenklavier.
Op 27 april 1988 brengt Eijsbouts een offerte uit: De C2 klok kost f 20.000, het stokkenklavier f 70.000. Dit initiatief krijgt geen vervolg.
 |
| Offerte Eijbouts. |
De enige wijziging die het klokkenspel ondergaat, is de vervanging van het bandspeelwerk door een computer, waardoor in het automatisch spel wat meer variatie kon worden gebracht.
Dit was het 1e deel van het verhaal over de bestaansgeschiedenis van het Carillon Baarn, overgenomen uit het door de Stichting Carillon Baarn in september 2023 uitgegeven jubileumboekje.
Deel 2 zal op woensdag 11 oktober worden gepubliceerd.
Met dank aan het bestuur van de Stichting Carillon Baarn voor de verleende toestemming de Geschiedenis van de Baarnse Beiaard op Geheugenvanbaarn.nl te mogen delen.
