Radio in Baarn

 door Eric van der Ent

Eén van de eerste advertenties
van de Baarnsche Radio-Centrale,
 toen nog in de Weteringstraat
(Coll. Pim van Gelder)

De ontwikkelingen van de techniek zijn niet bij te houden. We vinden het tegenwoordig heel normaal dat er in elk huis meerdere radio’s te vinden zijn. De tijd dat we radio-programma’s via radiogolven door de ether ontvangen verdwijnt. Steeds vaker zijn die signalen digitaal. Maar wie zorgden ervoor dat de eerste radiosignalen in Baarn te ontvangen waren?

In 1895 werden al de eerste radiosignalen uitgezonden. In 1899 was er de eerste radioverbinding over Het Kanaal tussen Frankrijk en Engeland, maar aanvankelijk was radio alleen bedoeld om met elkaar te kunnen communiceren. Pas in 1919 werd in Nederland het eerste radioprogramma uitgezonden. 

Voordat radiotoestellen echt in de Nederlandse huiskamers kwamen waren we al in de jaren dertig van de vorige eeuw. Nog niet eens zo lang geleden toch? De uitvinding van de radio en later ook de televisie hebben de wereld een stuk kleiner gemaakt, figuurlijk gesproken uiteraard. 

Bakker en Groen vragen vergunning aan voor de
 aanleg van een radio-distributienet in Baarn (1929)
(Bron: Algemeen Handelsblad)

Ook Baarn kende zijn lokale pioniers op gebied van radio. Johannes Matthijs Benjamin (Jan) Bakker (*1902 †?) en Gregorius Johannes (Goos) Groen (*1899 †1969), beiden werkzaam in de bouw, besloten van hun hobby hun beroep te maken. Jan’s vader Gerrit Bakker was chef monteur telegrafie. Hij zal zijn zoon ongetwijfeld het één en ander aan techniek bijgebracht hebben. 

Goos Groen in de technische ruimte van de Baarnsche Radio-Centrale
(Bron: Verhalen van Oud-Baarn, Thijmen de Ruig in de Baarnsche Courant)

Jan Bakker (rechts) legt kabels door een groot
 gedeelte van Baarn om radio-ontvangst
 mogelijk te maken.
Coll. mevr. A. Venema-Groen

In april 1929 vragen Jan Bakker en Goos Groen bij de gemeente Baarn een vergunning aan voor de aanleg van een radio-distributienet. Korte tijd later krijgen ze de toestemming en is hun bedrijf, De Baarnsche Radio-Centrale, een feit. Aanvankelijk was het bedrijf gevestigd in de Weteringstraat, maar in 1936 werd voor 7000 gulden een villa van de familie Van Dorp op de hoek van de Kerkstraat een het Melkpad gekocht. De villa stond al zeven jaar leeg. Op deze plek is nu de banketbakkerij Veldhuizen te vinden.

De Baarnsche Radio Centrale aan de Kerkstraat, hoek Melkpad.
(Coll. Groenegraf.nl)

Bakker en Groen legden in een groot gedeelte van Baarn loden kabels aan over de daken en langs de achterzijde van woningen met aftakkingen naar binnen. Daar werd een soort luidspreker met keuzeschakelaar op aangesloten en voor twee kwartjes per week kon men diverse, voornamelijk Nederlandse radioprogramma’s beluisteren. Soms werd er zelfs lokaal nieuws uitgezonden! Bij festiviteiten verzorgden zij ook de muziek in het dorp. Misschien mogen we ze daarom ook wel de eerste diskjockeys van Baarn noemen. Jack Visser: eat your heart out! 

Goos Groen besloot enige tijd later uit het bedrijf te stappen om Zilgroba metaalindustrie te starten. Dat bedrijf was gevestigd aan de Torenlaan. In 1950 werd die lokatie gekocht door Philips om daar de productielokatie van haar langspeelplatenindustre Philips Phonographische Industrie op te zetten. Zilgroba verhuisde toen naar Amersfoort nadat het korte tijd in Villa Veltheim gevestigd was. Bakker zette zijn bedrijf voort, samen met dhr. R. Koch, een gepensioneerd kapitein van de grote vaart. 

De half afgebroken villa waarin de Baarnsche
Radio-Centrale gevestigd gesloopt.
Dhr. H.W. Meerbeek bewoonde de andere helft. (1965)
 (Bron: Baarnsche Courant 1965)

Toen de PTT de distributie van radiosignalen overnam verhuurde Bakker de rechterhelft van de villa aan zijn zwager Heinrich Wilhelm Meerbeek die er zijn kleermakersbedrijf in vestigde. In 1961 kocht aannemer F.H. van Klaarwater het pand met de bedoeling om het te slopen, maar Meerbeek wilde niet vertrekken. In 1965 werd de helft van de villa gesloopt, Meerbeek bleef in de andere helft wonen. Pas in 1968 werd ook de rest van de villa gesloopt.

Volgens deze brochure uit 1930 een triomf der wetenschap: de Avrofoon
(Bron: geheugen.delpher.nl)

(Bron: Nieuwe Leidsche Courant 1-10-1930)

Jan Bakker en Goos Groen waren dus behoorlijk actief om voor Baarnaars de mogelijkheid te creëren om radioprogramma’s te ontvangen.  Maar wat heeft dat voor zin als niemand een radiotoestel heeft? Het was begin jaren dertig van de vorige eeuw echt niet zo dat je op elke hoek van de straat een radio kon kopen. Meestal moest je een bouwpakket kopen om zelf een toestel in elkaar te zetten. Eén van de eerste omroepen die in Nederland radioprogramma’s uitzond was de Algemeene Vereeniging Radio Omroep (A.V.R.O.). Zij wilden natuurlijk de verkoop van radiotoestellen stimuleren. Ze vonden het geluid van de radio’s in die tijd zo belabberd dat ze zelf een systeem op de markt zetten. Die Avrofoon, een ‘electro-dynamische luidspreker’ werd geleverd als bouwpakket. Je moest behoorlijk handig zijn om die in elkaar te zetten, of je huurde Jan Bakker en Goos Groen in om het voor je te doen. Op de foto waarop Goos Groen is afgebeeld is in de rechter bovenhoek een schema aan de wand met een uitleg hoe het systeem in elkaar gezet moest worden. In de brochure waarin de Avrofoon werd aangeprezen stond: ‘Op aanvraag verstrekken wij gratis bouwschema’s op ware grootte met uitgebreide toelichting van de meest moderne toestellen, voor gelijk- of wisselstroom en voor één-knops afstemming. Vooral de bouwdoos PILODYNE-É is een buitengewoon succes gebleken, en is bizonder geschikt voor den Avrofoon luidspreker. De onderdelen zijn thans voor den prijs van ƒ 23.50 in den solieden Radiohandel verkrijgbaar. Ook daarvoor heeft de A.V.R.O. het hare bijgedragen. Er restte ons niets anders meer dan het zoeken naar een kenmerkenden naam waarin de A.V.R.O. als mater van de gedachte terug te vinden zou zijn.’

Petrus Limper (1871-1947)
(Coll. Dick de Gier)

Eén van de eerste Baarnaars met een radio was timmerman Peet Limper uit de Weteringstraat. Misschien was hij zelfs wel de eerste met zo’n wonderapparaat! Petrus Limper werd geboren op 14 juli 1871 in Amsterdam als zoon van Franciscus Johannes Limper en Antonia van der Linden. Rond de eeuwwisseling (1900) kwam hij naar Baarn en trouwde met Marianne Antonette Bon (1872-1928). De naam Limper is nu een veel voorkomende naam in Baarn. 

Peet Limper met zijn wonder-machine
(Coll. Dick de Gier)

Bij kleinzoon Dick de Gier mocht ik een nostalgische foto scannen waarop Peet Limper te zien is met zijn prachtige radio. Ik schat dat de foto rond 1930 gemaakt moet zijn. De aanschafprijs van een radio was in die tijd enorm. Daar moest echt voor gespaard worden. Ook deze radio is als een bouwpakket in elkaar gezet. Had je alle onderdelen in elkaar gezet, dan was het tijd om te testen of het allemaal werkte. En werkte het dan, dan was je zo trots als een pauw! Het zou me niet verbazen als Peet Limper zijn radio zelf gebouwd heeft. Kijk hoe trots hij kijkt op deze foto. Niet verwonderlijk, vrijwel niemand bezat zo’n wonder-ding. Zijn naam zal flink over de tong gegaan zijn in Baarn: “Heb je het al gehoord? Peet Limper heeft zo’n modern radiotoestel!” Aan bezoek zal het niet ontbroken hebben. De hele buurt zal bij hem op visite geweest zijn om te luisteren naar de prachtige tonen die dit wonder der techniek voortbracht. Zie die prachtige toeter waar het geluid uitkomt en de lampen (buizen) die eerst moesten opwarmen voordat er geluid geproduceerd werd. Prachtig allemaal!

Uw auteur, deejay Van der Ent, thuis
in de Elisabethstraat (1969)
(Coll. Eric van der Ent)

De tijden zijn veranderd. Radio’s zijn tegenwoordig overal verkrijgbaar. Muziekdragers zijn uit de tijd. Langspeelplaten en zelfs cd’s worden vrijwel niet meer verkocht en eigenlijk heeft u ook geen radio meer nodig om muziek af te spelen. Met mijn telefoon stream ik mijn muziek van Spotify naar de speakers in de huiskamer. Anno 2021 roep ik naar mijn speaker: hey Google, speel Jett Rebel! Twee seconden later ben ik aan het genieten van de prachtige muziek van onze oud-plaatsgenoot Jett Rebel.

Jett Rebel in 'De Vorstin, Hilversum 2018
(Foto: Eric van der Ent)

Voor dit verhaal is dankbaar gebruik gemaakt van:

- Verhalen van Oud-Baarn, Thijmen de Ruig
- Informatie van dhr. G.J. Groen, oomzegger van Goos Groen én Jan Bakker in dit verhaal.