Een verhaal van Dick Rozing, ingeleid door Ed Vermeulen
 |
| Bali in Baarn, Indische buurt Baarn |
De initiator van het project, de heer Dick Rozing uit Amersfoort, vroeg ons (HKB) de door hem geschreven tekst over de Baarnse Indische Buurt te bekijken en waar nodig van commentaar te voorzien. Ook leverde de HKB een groot aantal van de door hem bij het verhaal gebruikte illustraties. Het project dat momenteel een vijftigtal verhalen omvat is te bekijken via de site www.indischebuurten.nl. Later dit jaar (2017) zullen de verhalen gebundeld worden in een boek.
Van Baarn naar Bali
Bij het schrijven van het intro van mijn verhaal Van Baarn naar Bali , liet ik mij inspireren door Dick Rozing’s oorspronkelijke verhaal. Aangevuld met eigen inbreng werden de typisch Baarnse elementen benadrukt. Een mooi voorbeeld van kruisbestuiving! Met veel plezier laat ik de bezoekers en lezers van Groenegraf.nl, kennismaken met het door Dick Rozing geschreven verhaal over de Indische buurt van Baarn:
Veel Nederlandse plaatsen hebben straatnamen die verwijzen naar Nederlands-Indië. Verwijzingen naar (delen van) eilanden, plaatsen, rivieren, bergen en vulkanen, samenvattende namen (zoals Insulinde) en namen van personen, zoals gouverneurs-generaals (bijvoorbeeld Pieter Both of J.P.Coen). In de provincie Utrecht is de Indische buurt van Baarn qua grootte de derde, na Utrecht en Amersfoort, maar de Javalaan uit 1876 is wel de oudste. Onder regie van initiatiefnemer Dick Rozing werken verschillende auteurs momenteel aan een boek over Indische buurten. Deze keer een eigen bijdrage. Baarn ligt tenslotte naast Amersfoort.
De oude dorpskern van Baarn dateert uit het einde van de dertiende eeuw. Vanaf het begin van de zeventiende eeuw werden er buitenplaatsen gesticht door de stedelijke regentenklasse, die afkomstig was uit Amsterdam. Zij beschouwen hun buitenplaats als een heerlijk zomerverblijf. Zo ontstonden de bekende buitenplaatsen De Eult (1640), kasteel Drakenstein (1640), Pijnenburg (1647), Soestdijk (1650) en Groeneveld (1710). De Amsterdamse burgemeester Willem Gideon Deutz, eigenaar van De Eult, liet tussen 1733-1744 drie belangrijke brede lanen aanleggen, de Postlaan (nu Amsterdamsestraatweg), de Oranjeboomschenstraatweg, vanaf de Postweg naar de dorpskern (nu Luitenant-generaal Van Heutszlaan) en de Torenlaan (de westgrens van de Indische buurt).
 |
| Huize Peking (Coll. Groenegraf.nl) |
Aan het eind van de achttiende eeuw werden aan de zuidzijde van de oude dorpskern twee landhuizen aangelegd door de Amsterdamse koopman Reinhard Scherenberg. Hij was door de handel op Oost-Azië schatrijk geworden. Zijn belangstelling voor chinoiserie, de kunstzinnige stroming waarbij het gebouw in de Chinese stijl wordt gebouwd, deden hem besluiten de ‘Chinese’ landhuizen Peking (1791) en Canton (1793) te bouwen. Canton werd in 1890 verkocht aan de heer Peter Wilhelm Janssen, directeur van de Deli-Maatschappij te Amsterdam. In 1839 liet de adellijke familie Rutgers van Rozenburg een villa aan dezelfde laan bouwen. Het herenhuis kreeg van zijn latere bewoner Paine Stricker, een heer die op Java vele plantages bezat, de naam Java. De naam van deze villa deed de Gemeenteraad van Baarn op 7 januari 1876 besluiten deze laan, die de zuidzijde van het oude centrum van Baarn begrensd, de naam Javalaan te geven.
 |
| Villa Java, gebouwd in 1839 |
In 1883 werd door de Baarnsche Bouwterrein Maatschappij de Javastraat aangelegd. Aan deze straat, die langs de tuin van het huis Canton loopt, werden kleinere villa’s gebouwd en voor het personeel van de herenhuizen dienstwoningen. De naam Javastraat is officieel vastgesteld bij Raadsbesluit van 29 november 1912.
 |
| Koetshuis Javastraat Javastraat |
 |
| Ingang Cantonspark Faas Eliaslaan |
Groei door komst spoorlijn
De groei in Baarn was tot en met de achttiende eeuw uiterst beperkt. In 1870 had Baarn 2.540 inwoners. In 1874 werd de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort aangelegd. Dit betekende voor Baarn een sterk verbeterde ontsluiting en het leidde tot een stroomversnelling in de ruimtelijke ontwikkeling van Baarn. De aansluiting op het spoornetwerk maakte het dorp tot aantrekkelijke vestigingsplaats. Tal van de stedelingen, vooral uit Amsterdam, lieten in Baarn een villa bouwen om hier in de zomer te verblijven. In de jaren 1890-1910 vonden tussen de Torenlaan en de Sparrenlaan verdere uitbreidingen plaats. Ook rondom de Sumatrastraat verrezen middenstandswoningen en arbeiderswoningen uit 1909 (Sumatrastraat no. 26-36 zijn gemeentelijke monumenten). De Balidwarstraat en Madurastraat dateren ook uit deze tijd, maar waren aanvankelijk in slechte staat.
De gemeente Baarn ging zich na de invoering van de Woningwet van 1901 meer met de woningbouw bemoeien. Vanaf nu was er een bouwvergunning nodig en in 1904 werd de eerste bouwverordening opgesteld. Er moest een algemeen uitbreidingsplan worden opgesteld voor het gehele grondgebied, omdat Baarn meer dan 10.000 inwoners had. Het dorp bereikte in 1920 het inwonertal van 10.640. Baarn stelde in 1922 het Uitbreidingsplan Roosterbosch-Oosterheide vast, dat was ontworpen door ir. W.F.C. Schaap (1870-1933) uit Arnhem. Hoofddoel van dit plan was het scheppen van woongelegenheid voor de aan te trekken gegoede middenstand. Bestrijding van de plaatselijke woningnood en werkeloosheid waren hiermee ook gediend. Het plan beoogde onder andere uitbreiding aan de zuidoostkant van het dorp, Oosterheide, en inbreiding tussen de spoorlijn en het Pekingbos.
 |
| Celebesstraat (bouw rond 1930) Balistraat |
De uitbreiding aan in het Oosterbos verliep door de economische recessie tamelijk stroef. In 1925 maakte de Gemeentewerken een Wegenplan op het terrein van de Torenlaan naast het ziekenhuis. Een betrof een stuk bos dat in bezit was van de heer Th. Stol en H.M. de Koning Moeder Emma. In 1926 werd het plan door de Raad goedgekeurd en werden de Sparrenlaan, de Borneostraat en de Wijkamplaan doorgetrokken. Ook kwamen de Celebes-, Molukken-, en de Padangstraat tot stand. Het hier gelegen bos werd opgeofferd voor woningenbouw. De eerste huizen dateren van 1929 (Celebesstraat), 1931 (Borneo- en Lombokstraat). In 1996 kwam het Bestemmingsplan Torenlaan-Balistraat tot stand dat voorzag in bebouwing van het voormalige PolyGramterrein. Dit terrein kreeg de nieuwe straatnaam Plantage.
Generaal Karel van der Heijdenlaan
Een vreemde eend in de bijt is de Generaal Karel van der Heijdenlaan. Deze laan ligt in de Transvaalbuurt. Het is bij Raadsbesluit van 23 oktober 1903 genoemd naar luitenant-generaal Karel van der Heijden (1826-1900), gouverneur van Atjeh in Nederlands-Indië en heeft geen relatie met de Boerenoorlog in de Transvaal.
 |
| Generaal Karel van der Heijdenlaan (Coll. Groenegraf.nl) |
Luitenant-generaal Van Heutszlaan – ‘De Generaal’
Ook al ligt de Luitenant-generaal Van Heutszlaan niet in de Indische buurt toch verdient deze oude laan aparte aandacht. De lange rechte laan werd op 16 juli 1904 genoemd naar generaal J.B. van Heutsz (1851-1924). Hiermee werd de gouverneur-generaal geëerd. Hij was namelijk van 1898 tot 1904 militair gouverneur van Atjeh op Noord-Sumatra en van 1904 tot 1909 gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Hij speelde een belangrijke rol bij de nogal omstreden ‘pacificatie’ van Atjeh en wist van Insulinde een meer staatkundige eenheid te maken. Evenals de Torenlaan werd de Luitenant-generaal Van Heutszlaan op de kerktoren van Baarn gericht. De laan is 45 meter breed aan weerszijden werden drie rijen beuken gepland. Door geldgebrek werden er slechts twee rijen uitgevoerd. Aan de noordzijde staan zeer grote villa’s van rond 1880, gelegen op verhogingen in grote tuinen met gazons, slingerende paden en bosschages. Diverse villa’s gelegen aan deze laan hebben de status van rijks- of gemeentelijk monument.
 |
| Villa Woudestein, Lt-Generaal Van Heutszlaan 4 Rijksmonument De Generaal (Coll. Groenegraf.nl) (Coll. Groenegraf.nl) |
Aan het spoor Amsterdam-Amersfoort ligt het oude Buurtstation Baarn uit 1897-98, het station aan de route Den Dolder-Baarn. In 1948 werd de buurtspoorlijn Den Dolder-Baarn geëlektrificeerd en werd het eindpunt van de treinen verplaatst naar het hoofdstation. Het pand ging dicht, deed vervolgens dienst als opslagloods voor Van Gend & Loos, totdat het de functie kreeg van Eethuys en café met de toepasselijke naam ‘De Generaal’. Het is tevens rijksmonument.
Tot zover het verhaal over de Baarnse Indische buurt van Dick Rozing. Mocht u er wonen dan zal alles u bekend voorkomen, mocht dit niet zo zijn: pak de fiets, ga op weg en kijk welke geuren en kleuren van het oude Indië u nog meent te herkennen.
Reageren kan: via groenegraf.baarn@gmail.com of info@indischebuurten.nl. Via het laatste adres kunt u ook alvast het boek reserveren. Kijk op www.indischebuurten.nl voor de nieuwste teksten, prenten en foto’s per gemeente, of bezoek de Facebook-pagina Indische buurten voor actuele informatie.
Alle foto's Coll. Historische Kring Baerne, tenzij anders vermeld.
Ed Vermeulen (1942)
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.
Kom in actie en deel ook uw Baarnse herinneringen op Groenegraf.nl
