door Wim Velthuizen
Dit is geen algemene politieke of economische beschouwing, omdat daarover al veel is gepubliceerd. Hier beperken wij ons tot een aantal lokale gebeurtenissen, opgetekend uit de monden van Baarnaars. Alle genoemde namen zijn echt. De archieven van de Historische Kring Baerne gaven veel informatie. Daarnaast zijn veel boeken en het internet gebruikt om het volgende verhaal te vertellen en een indruk te geven van de leefomstandigheden in Baarn in de jaren 1940-1945. De basis van dit verhaal is ontstaan toen de Historische Kring Baerne een hoofdstuk over de Tweede Wereldoorlog opnam in het boek 1000 jaar Baarn.
 |
| Fotoverkenningsvlucht boven Baarn van de RAF in de oorlogsjaren. De lichte streep is de Torenlaan. Links is de begraafplaats te zien. Rechts het Rode Dorp. |
Oorlogsdreiging
Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) hadden enkele landen, waaronder Nederland en Zwitserland een neutrale status. Die landen hadden niets te duchten van het oorlogsgeweld. Dat geluk was ons land helaas niet beschoren in de Tweede Wereldoorlog. Nadat Adolf Hitler (1889-1945) in 1933 rijkskanselier werd, ontstond er oorlogsdreiging in Europa. In 1938 werd Oostenrijk geannexeerd. Een jaar later viel Duitsland Polen aan. In april 1940 troffen Noorwegen en Denemarken het zelfde lot. Wat zou er met ons land gebeuren?
De Nederlandse regering had al in januari 1939 voorbereidingen getroffen voor eventueel noodzakelijke voedseldistributie. In september 1939 kwam het officiële bericht:
Toen kwam de onvermijdelijke mobilisatie: mannen moesten in militaire dienst komen om in geval van oorlog het land te verdedigen. Baarn, met in die tijd ongeveer 13.000 inwoners, was een verdedigingspunt in de Grebbelinie van de Neder-Rijn bij de Grebbeberg via de Eem tot de vroegere Zuiderzee, het huidige Gooimeer. De polder aan de oostkant van de Eem werd onder water gezet. Deze ‘Bunschoterkom’ liep via Hoogland tot Amersfoort. In Hoogland zouden burgers en boeren met vee en al naar Volendam moeten evacueren in geval van oorlog. Bunschoters en Spakenburgers zouden per boot naar Enkhuizen varen. Een deel van de Soesters moest per trein naar Hoogkarspel en dorpen in de omgeving zoals Lutjebroek. Daar waren toen nog nooit zo veel mensen van buiten dat dorp geweest. Baarnaars zouden in Laren, Blaricum en Huizen worden ondergebracht.
De Eembrug aan de Bisschopsweg bij Baarn was de enige brug in de Oost-West verbinding over de Eem tussen Amersfoort en het toenmalige IJsselmeer. Om een beter schootsveld te hebben, werden enkele boerderijen aan het Zuidereind platgebrand.
Toen kwam de onvermijdelijke mobilisatie: mannen moesten in militaire dienst komen om in geval van oorlog het land te verdedigen. Baarn, met in die tijd ongeveer 13.000 inwoners, was een verdedigingspunt in de Grebbelinie van de Neder-Rijn bij de Grebbeberg via de Eem tot de vroegere Zuiderzee, het huidige Gooimeer. De polder aan de oostkant van de Eem werd onder water gezet. Deze ‘Bunschoterkom’ liep via Hoogland tot Amersfoort. In Hoogland zouden burgers en boeren met vee en al naar Volendam moeten evacueren in geval van oorlog. Bunschoters en Spakenburgers zouden per boot naar Enkhuizen varen. Een deel van de Soesters moest per trein naar Hoogkarspel en dorpen in de omgeving zoals Lutjebroek. Daar waren toen nog nooit zo veel mensen van buiten dat dorp geweest. Baarnaars zouden in Laren, Blaricum en Huizen worden ondergebracht.
De Eembrug aan de Bisschopsweg bij Baarn was de enige brug in de Oost-West verbinding over de Eem tussen Amersfoort en het toenmalige IJsselmeer. Om een beter schootsveld te hebben, werden enkele boerderijen aan het Zuidereind platgebrand.
 |
| Deze steen 'de rijzende leeuw' geeft nu nog aan waar de boerderij werd platgebrand |
De mobilisatie verliep vlot: vanaf het najaar van 1939 vonden de soldaten, die hier de Grebbelinie moesten verdedigen, onderdak in scholen en gebouwen zoals Huize Peking aan de Torenlaan. Het café “Onder de Linden” in de Hoofdstraat werd hun kantine; een situatie die nog maanden zou duren.
 |
| Soldaten oefenen op het ijs |
En dan …
In de vroege ochtend van 10 mei 1940 worden veel Baarnaars wakker van het geronk van honderden overkomende vliegtuigen. Niemand beseft dat ze vliegvelden in het westen gaan bombarderen en parachutisten gaan afwerpen. Niemand weet dan nog dat de Duitsers die nacht de Maas in Limburg al zijn overgetrokken en ook in het noorden zijn binnengevallen. In Baarn klinken alarmsignalen. Zou het dan toch echt oorlog worden? Gehaast nemen de militairen hun posities in langs de Eem; het is dan nog geen zes uur. Op deze dag is de 21 jarige Leendert Johannes Beerschooten het eerste Baarnse slachtoffer. Op vliegveld De Kooy bij Den Helder is hij als radiotelegrafist dodelijk getroffen. Leen ligt in Baarn begraven. Die ochtend verklaart de regering officieel dat Nederland met Duitsland in oorlog is. Al spoedig volgt de oproep van burgemeester Jhr. Mr. G.C.J. van Reenen: evacuatie der gemeente baarn- houd u gereed! de afvoer van de burgerbevolking kan ieder ogenblik een aanvang nemen. u moet onmiddellijk alles verzamelen wat U mede moet nemen.
Zaterdag 11 mei begint de grote uittocht, een ware volksverhuizing. Sommigen in een auto, anderen op een vrachtwagen, maar de overigen vormen een lange, trieste stoet van fietsen, vol gehangen met de meest nuttige zaken, bakfietsen met kinderen en soms zelfs met opa en oma. Velen lopen echter, zoals die oude juffrouw met een poesje in een handtas en een koffertje met alleen het aller noodzakelijkste. Een oudere Baarnse dame wordt op een handkar naar Laren gebracht. Door een hobbel in de weg laat ze een fles levertraan vallen. Gaat het oude spreekwoord ‘scherven brengen geluk’ nu ook op? In Huizen, Blaricum en Laren is reeds een verdeling van woonruimte gemaakt. Soms komen eenvoudige Baarnaars in een dure villa terecht. Maar Wim Nieuwenhuizen slaapt boven een koeienstal. Het komt echter voor dat bewoners weigeren om Baarnaars op te nemen. Dan moet de politie er aan te pas komen om het verder te regelen.
Op het Stationsplein worden koeien en paarden verzameld. Kippen en konijnen gaan naar het sportveld van het lyceum, varkens gaan rechtstreeks naar het slachthuis aan de Ericastraat. Voor de achterblijvers wordt Baarn een spookstad: iemand melkt een koe, die zo maar voor zijn huis staat. Baarn biedt een aanblik die elke verdere beschrijving tart.
Deze serie zal dit jaar verschijnen in boekvorm. Hou ons weblog in de gaten voor meer informatie.
De serie "De Tweede Wereldoorlog in Baarn" is opgetekend door Wim Velthuizen. Gedeeltes van deze serie zijn gepubliceerd in het prachtige boek '1000 jaar Baarn' uitgegeven door de Historische Kring Baerne. Aangezien de ruimte in het boek beperkt was, kon het verhaal slechts deels opgenomen worden in het boek. Het complete verhaal wordt door publicatie van deze serie via de website van Stichting Groenegraf.nl gedeeld, met vriendelijke toestemming van de Historische Kring Baerne. Wij willen hiervoor Wim Velthuizen en de HKB hartelijk danken!
Website Historische Kring Baerne: www.historischekringbaerne.nl
Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter
